Altıncı Daire’den Beyoğlu Belediyesi’ne: 155 yıldır lider kent yönetimi Modern Türkiye’de belediyeciliğin tarihi aynı zamanda Beyoğlu Belediyesi’nin tarihidir. Beyoğlu ise İstanbul’un kalbi, Türkiye’nin gözbebe- ğidir. Tarihsel açıdan Türkiye’de yerel yönetimlerin öncüsüdür. Osmanlı-Türk modernleşmesinin sonuçlarından biri de belediyelerin ku- rulmasıydı. Bu belediyelerin ilki Beyoğlu oldu. Gücünü tarihinden alan bir belediyecilik anlayışı 155 yıldır Beyoğlu’nu güzelleştirmeye devam ediyor. Beyoğlu mevcut güzelliklerini, evrensel değerlerini bu hizmetler sayesinde ülke ve dünya ile paylaşıyor. Beyoğlu’nun gizli ve aşikâr tüm sembolleri belediyemizin gayretleri ile önce insanımıza sonra insanlığa ulaşıyor. Eskiden bayındırlık ihtiyaçlarını vakıf kültürüyle gören Osmanlı; belediyeci- lik kültürüyle ilk Beyoğlu’nda tanışmıştır. Kentleşme maceramız en rafine haliyle Beyoğlu’nda vücut bulmuştur. Zira, İstanbul’un ticaret, kültür ve sanat havzası olan Beyoğlu, imparatorluğun dünyaya açılan penceresiydi. Bu özelliği günümüzde de devam ediyor. Beyoğlu için sayısız şarkı ve şiir yazıldı; burası yüzlerce romana ve filme ev sahipliği yaptı. Modern Türkiye ahalisi tiyatro, gazino, konser salonları ve sinemalarla ilk kez Beyoğlu’nda tanıştı. Bu ayrıcalıklı tabiatıyla Beyoğlu, modernleşme tarihimizin geçit resmi yaptığı bir açık hava müzesidir. Bu eserde; Beyoğlu’nun yakın tarihini bir de Beyoğlu’na emeği geçmiş beledi- ye başkanları üzerinden okumak istedik. Hizmet vermiş her başkan bir tarih- sel kahraman, her icraat tarihe nakşedilmiş bir köşe taşı... Bu portrelerin ve hizmetlerin arkasında yaşayan bir şehrin biyografisini göreceksiniz. Beyoğlu sevdalıları olarak bu hizmeti bir gelenek olarak görüyoruz. Bu eser, geleneksel BAŞKAN’DAN hizmet yarışında parmak izi olan herkesi selamlamak için hayat buldu. İlk başkanımız Mehmet Kamil Bey’le başlayan Beyoğlu’nda parmak izi, alın teri, göz nuru olan tüm isimler bizim için muhterem... Onlar, medeniyet atlası Beyoğlu’nun gizli kahramanlarıydı; bu eser ile aşikâr oldular. Bu yö- nüyle çalışmamız bir Beyoğlu şehrengizidir. Bugün İstanbul’un ve Türkiye’nin; kültür, sanat ve sosyal hayatın kalbi Beyoğlu’nda atmaktadır. Sakinlerine, misafirlerine ve İstanbul’un kent ya- şamına ev sahipliği yapan Beyoğlu, belediyecilik anlayışıyla da yerel yöne- tim tarihimizin güçlü markalarından biri olmaya devam edecektir. Ahmet Misbah DEMİRCAN Beyoğlu Belediye Başkanı Beyoğlu Bizans döneminden beri kozmopolit yapıda gelişen bir Saray, modern okullar, kışlalar, hastaneler, yönetim birimleri bölgedir. İstanbul’un fethiyle birlikte Türk nüfus artmaya baş- binaları Beyoğlu sırtlarında yapılanır. lamış, yerleşimler Galata’nın dışına çıkmıştır. Sarayın Beyoğlu civarına taşınması, yönetsel faaliyetlerin bu- 17. yüzyılda elçilikler açılmaya başlanır. Elçiliklerin çevresinde raya kaydırılması yapılan düzenlemelerin Beyoğlu’nda daha daha çok yabancı yerleşimler oluşur. Bu nüfus artışıyla sağlık- görünür olmasını sağlamaktaydı. Bir çekim alanı olarak yer- sız ve plansız bir yapılanmaya giden Beyoğlu’nun 1870 yangı- leşimin ve ticaretin burada yoğunlaşmaya başlamasıyla da nından sonra 6. Belediye Dairesi tarafından daha düzenli bir bi- hizmet yapılanmalarının gerekliliği artıyordu. çimde inşa edildiği ve yollarının genişletildiği anlaşılmaktadır. 28 Aralık 1857 tarihli “6. Daire-i Belediye Nizamatı” ve 7 Ha- Beyoğlu’na kurulan su tesisleri ve bu dönemde başlayan Batılı- ziran 1858 tarihli “Devair-i Belediyeden 6. Daire İtibar olunan laşma hareketleri Beyoğlu’ndaki şehircilik anlamında gelişimlerin Beyoğlu ve Galata Dairesinin Nizam-ı Umumisi” nizamname- alt yapısını hazırlamıştır. Suyun Beyoğlu’na gelmesiyle nüfus ve işyerleri artmış batılılaşma olgusu içinde yapılar yoğunlaşmıştır. leriyle Beyoğlu’ndaki düzenlemeler belediyecilik çerçevesin- de gelişmeye başladı. İstanbul 14 daireye ayrıldı Beyoğlu 6. Beyoğlu’ndaki değişimi tetikleyen nedenlerden biri de III. Selim Daire olarak adlandırıldı. 6. Daire’nin kurulmasıyla Beyoğlu ve II. Mahmut döneminde yapılan Batı’ya dönük reform ha- çevresindeki altyapı ve şehircilik çalışmaları daha sistemli bir reketleridir. 3 Kasım 1839’da Gülhane Hattı-ı Hümayun’u ve şekilde ilerlemeye başladı. Sergi, ilk başkan Mehmet Kamil 16 Şubat 1856’da Tanzimat Fermanı ilan edilir. Reformlarla Bey’den Ahmet Misbah Demircan’a kadar 27 başkanlık döne- birlikte devletin varlığı da Beyoğlu’nda hissedilmeye başlanır. minde yapılan hizmetleri kronolojik bir şekilde ele alıyor. 6 7 Türkiye’de modern belediyeciliğin altyapısı 1839 Tanzimat Fer- maneti kurulmuştur. Böylece kurulan Şehremaneti’nin yapısı manı ve 1855’de Şehremaneti’nin kurulmasıyla hazırlanmıştır. şehremini, iki yardımcısı ve on iki iki kişilik şehir meclisinden oluşacak şekilde düzenlenmiştir. 3 Kasım 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı, hukuki, mali, askeri alanlarda yeni düzenlemeler getiriyordu. Batılılaş- Şehremaneti, kuruluşundan bir yıl sonra 1856 yılında İntizam-ı ma hareketlerinin hız kazanmasıyla şehircilik ve belediyecilik Şehir Komisyonu adı altında bir kurul oluşturulur. Kurulun ka- anlamında da modern adımlar atılmaya başlanmıştır. rarlarının uygulanması sorunlu olmakla birlikte son verdiği ra- porda İstanbul’un 14 belediye dairesine ayrılması ve Beyoğlu- Şehremaneti’nden önce şehirdeki düzenlemelerle ilgili bir örgüt Galata’nın Altıncı Daire olarak adlandırılması öneriliyordu. olarak İhtisab Nazırlığı 1826 yılından beri faaliyet göstermek- Paris’te birçok pilot belediyecilik uygulamasının yürütüldüğü teydi. Şehrin güvenlik işleri, mali kontroller gibi işleri yürüten bölge Altıncı Daire olarak adlandırılıyordu. Beyoğlu ve Galata’nın teşkilat yeterince etkin değildi. 16 Ağustos 1855’de yayınla- da belediyecilik anlamında bir örnek oluşturması tasarlanıyordu. nan Takvim-i Vekayi’de “İhtisab Nezareti’nin lağvıyla Meclis-i Burada yaşayan kesim de batı ekseninde yaşanan gelişmelere Vâlâ’nın tabii Âzasından sayılmak üzere “Şehremaneti” namıy- açık, benzer belediyecilik uygulamalarını yurt dışında görmüş ki- la bir memuriyet ihdas olunarak maiyetine iki muavin verilmesi şilerden oluşuyordu. ve Dersaadet’in ileri gelenlerinden “Şehir Meclisi” namıyla bir meclis-i mahsus oluşturulması ve anılan Şehremaneti memu- Bu gelişmeler ışığında, 28 Aralık 1857 tarihli nizamname ile riyetine sabık Amasya Mutasarrıfı Salih Paşa’nın tayini husus- İstanbul on dört belediye dairesine ayrıldı, Beyoğlu ve Galata, larının istizanı” şeklinde bir karar yayınlanarak daha çağdaş Mehmet Kamil Bey başkanlığında Altıncı Daire olarak belediye- bir belediye yapılanması için İhtisab Nezareti kaldırılıp Şehre- cilik uygulamalarına başladı. 8 9 MEHMET KAMİL BEY Dönemi: 1857 - 1860 (? - 23 Mart 1879) 28 Aralık 1857 - 6. Daire-i Belediye’nin kuruluş ve işleyiş ilkelerini belirleyen ilk nizamname (yönetmelik) yayınlandı. Sicill-i Osmani’de Sadrazam Keçeci-zâde Fuat Paşa’nın kaynı 1857 - 1855 - yılından itibaren planları olgunlaştırılan Dolmabahçe Gazhanesi’nden getirilen havagazıyla sokakların aydınlatılma- olarak geçen Mehmet Kamil Bey, Tercüme Odası’nda çalış- sı projesi nihayet gerçekleşti, İstiklal Caddesi aydınlatıldı. Uygulama, zaman içinde evlere ve ara sokaklara da yayılarak gelişti. maktayken 1847’de Dış İşleri Teşrifatçılığı’na atanmıştır. 1857 10 Nisan 1858 - Emlak vergisinin belediye tarafından toplanması ve belediye hizmetlerine sarf edilmesi hakkında meclis kararı çıktı. tarihinde, Altıncı Dâire-i Belediye’nin ilk müdürü olmuştur. 1858 - Parselasyon çalışmaları başladı ve 1860’ta tamamlandı. 1862 yılının Aralık ayında 6.Dâire-i Belediye müdürlüğü sürer- 7 Haziran 1858 - 94 Maddelik 6. Daire-i Belediye Nizamnamesi (yönetmelik) rapor eşliğinde Bab-ı Ali’ye sunuldu. ken ek görev olarak kendisine telgraf müdürlüğü de verilmiştir. Ekim 1858 - Sokakların adlandırılması ve binaların numaralandırılması planlarının uygulama aşamasına geldiği duyuruldu. 1860 yılında 6. Dâire-i Belediye Müdürlüğü, 1862 yılında Telg- Mayıs 1859 - İstanbul’da Belediye Altıncı Dairesi’nin vazifelerine dair Fransızca -Türkçe matbu nizamname yayınlandı. raf Müdürlüğü ve 1873 yılında da teşrifatçılıktan azledilmiştir. 1859 - Tepebaşı çevresi kaldırım çalışmaları ve kanalizasyon sorunlarını çözmek için kaplamaların kaldırılması çalışmaları başladı. 1874 yılında tekrar hariciye teşrifatçılığına tayin edilmiştir. 1859 - Karaköy Meydan düzenlemesi, kaldırım ve kanalizasyon çalışmaları başladı. 1 Ocak 1876’da görevlerine adliye müfetişliği de eklenmiştir. 1859 - Tepebaşı mezarlık alanının dörtte üçü yola katılıp ve Mevlevihane önündeki aks genişletildi. Sultan Abdülhamit’in tahta çıkışından sonra hariciye teşrifat- 1859 - Galata ve Tophane aydınlandı. çısı olan ünvanı, teşrifat nazırı olarak değiştirilmiştir. Kasım 1859 - 6. Daire tarafından çizilen Galata ve Pera planı yayınlandı. 1860 - Yol genişletme düzenleme çalışmaları - Galata Surları yıkılmaya başlandı. Türk belediye tarihinin en renkli simalarından olan, kısa boylu 1860 - Havagazı aydınlatma tesisatının yerleştirilmesi çalışmaları. olduğu için kaynaklarda “Mahşer Midillisi” olarak anılan, ilk modern belediyenin ilk başkanı olmak şansına erişen Mehmet 1860 - İstiklal Caddesi’ne kaldırım döşendi. Kamil Bey, 23 Mart 1879’da vefat ederek Yenikapı Mevleviha- nesi haziresine gömülmüştür. 10 11 EMİN MUHLİS BEY Müftüzade Mehmet (1811 - 30 Ekim 1874) 1911’de İzmir’de doğdu. Babası, Bayındırlızade Mustafa Ha- sip Efendi’dir. Bab- Ali Tercüme Odası’na girdi. Fransızca öğendi. 1837’de Dönemi: 2 Eylül 1860 - 4 Kasım 1860 İbrahim Sarım Efendi maiyetinde Avrupa’ya gitti ve Viyana Elçiliği İkinci Katibi oldu. Avrupa’dan dönüşünde Divanı