P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz śELISŁAWIEC (266) Warszawa 2009 Autorzy: SŁAWOMIR M ĄDRY*, IZABELA BOJAKOWSKA**, PAWEŁ KWECKO**, ANNA PASIECZNA**, WITOLD POPIELSKI *, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, GRA śYNA HRYBOWICZ*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA** we współpracy z JOANN Ą SZYBORSK Ą-KASZYCK Ą ** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA ** * – Przedsi ębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – S. M ądry, W. Popielski ........................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. M ądry, W. Popielski ........................... 4 III. Budowa geologiczna – S. M ądry, W. Popielski ................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – S. M ądry, W. Popielski ............................................................................ 8 1. Kruszywo naturalne................................................................................................ 10 2. Kopaliny ceramiki budowlanej .............................................................................. 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. M ądry, W. Popielski ......................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. M ądry, W. Popielski .................... 12 VII. Warunki wodne – S. M ądry, W. Popielski ...................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 18 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 18 2. Osady I. Bojakowska .............................................................................................. 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze H. Tomassi-Morawiec ............................................ 24 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz .......................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. M ądry, W. Popielski .............................................. 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. M ądry, W. Popielski ............................................... 33 XII. Zabytki kultury – S. M ądry, W. Popielski ....................................................................... 41 XIII. Podsumowanie – S. M ądry, W. Popielski ........................................................................ 41 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 43 I. Wst ęp Arkusz śelisławiec Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowa- ny w latach 2008–2009 r. w Przedsi ębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA, w Warszawie (plansza B). Map ę sporz ądzono zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współ- rz ędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geolo- giczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz śelisławiec, wraz z materiałami autorski- mi (Dobracki, 1998). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geo- chemiczny gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: − Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie, − urz ędach Wojewódzkim i Marszałkowskim w Szczecinie, − urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych, − nadle śnictwach Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu i pa ździerniku 2008 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza śelisławiec wyznaczaj ą współrz ędne 14°30’–14°45’ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 53°10’–53°20’ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 305 km 2. Teren omawianego arkusza poło Ŝony jest w województwie zachodniopomorskim w odległo ści około 20 km na południowy-wschód od miasta Szczecina. Obejmuje tereny trzech powiatów: gryfi ńskiego (gminy: Stare Czarnowo, Banie, Widuchowa oraz miasto i gmina Gryfino), pyrzyckiego (gmina Bielice) i polickiego (gmina Kołbaskowo) oraz miasta (na prawach powiatu) Szczecin. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) teren obj ęty arkuszem na- le Ŝy w cało ści do makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, obejmuj ąc mezoregiony: Dolin ę Dol- nej Odry w cz ęś ci północno-zachodniej, Wzgórza Bukowe w północnej, Równin ę Wełty ńsk ą w centralnej i południowej oraz niewielki fragment Równiny Pyrzyckiej na zachodzie (fig. 1). Dolina Dolnej Odry to płaski, podmokły obszar, poprzecinany g ęst ą sieci ą rowów me- lioracyjnych, poło Ŝony na wysoko ści 1–5 m n.p.m. Brze Ŝnej partii doliny na odcinku Gryfino – Brynki towarzyszy w ąska listwa tarasu nadzalewowego o wysoko ści 6–10 m n.p.m. Równina Wełty ńska to wysoczyzna morenowa urozmaicona licznymi pagórkami form szczelinowych i zagł ębieniami wytopiskowymi. Rozcinaj ą j ą, nawet do gł ęboko ści 30 m, liczne radialnie rozmieszczone rynny subglacjalne takie jak: Tywy, jezior Borzymskich, je- ziora Glinna i inne. W centralnej cz ęś ci arkusza znajduje si ę rozległe obni Ŝenie, wytopiskowe wypełnione jeziorem Wełtyń. Na południe od tego jeziora rozci ąga si ę strefa pagórków ke- mowych i moren martwego lodu z licznymi zagł ębieniami wytopiskowymi. Niektóre z pagór- ków kemowych osi ągaj ą nawet do 30 m wysoko ści (rejon Borzymia, Bartkowa i jeziora Ste- klno). Wały ozowe o wysoko ści 10–20 m towarzysz ą rynnie jeziora Glinna i Dołgie oraz przecinaj ą dolin ę Bielicy. Wzgórza Bukowe s ą pasmem wzgórz o genezie glacitektonicznej, wyrastaj ące niejako z nisko poło Ŝonych równin, dochodz ące w kulminacjach (Bukowiec) do wysoko ści 148 m n.p.m. Płaska wierzchowina Wzgórz Bukowych w rejonie Kołowa poło Ŝona jest na wysoko ści 120–130 m n.p.m.. Morfologia Wzgórz Bukowych jest bardzo urozmaicona, z licznymi dolinami erozyjnymi i w ąwozami. Deniwelacje terenu wynosz ą 50–60 m, a stoki osi ągaj ą nachylenie do 20–25% (zbocza dolinek z procesami osuwiskowymi). Równina Pyrzycka jest obszarem nizinnym i równinnym, poło Ŝonym na wysoko ści od 30 do 40 m n.p.m., otaczaj ącym od południa i wschodu jezioro Miedwie. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza śelisławiec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica pa ństwa Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Szczeci ńskie Makroregion: Pojezierze Zachodniopomorskie Mezoregiony: Mezoregion: 313.23 – Puszcza Wkrza ńska 314.41 – Pojezierze My śliborskie 313.24 – Dolina Dolnej Odry 313.25 – Równina Goleniowska Makroregion: 314.2–3 – Pojezierze Meklemburskie 313.26 – Wzniesienia Szczeci ńskie 313.27 – Wzgórza Bukowe 313.28 – Równina Wełty ńska 313.31 – Równina Pyrzycka 313.32 – Równina Nowogardzka Obszar arkusza śelisławiec charakteryzuje si ę bardzo korzystnymi warunkami klima- tycznymi dla rolnictwa. Średnia temperatura roczna powietrza wynosi 7,5–8°C, długo ść okresu wegetacyjnego si ęga do 225 dni, a średnia suma opadów waha si ę od 550 do 600 mm, w tym 400 mm w okresie wegetacyjnym. Wy Ŝsz ą warto ść opadów i bardziej wilgotny klimat posiada- ją Wzgórza Bukowe, stanowi ące zwarty kompleks leśny z dominacj ą buczyny. Średnia roczna warto ści opadów wynosi tam 690 mm przy przewadze opadów jesiennych (Ko źmi ński, 1983). Wi ększe kompleksy le