REKOMENDACJE DLA OBSZARU POGRANICZA POLSKO-CZESKIEGO W EUROREGIONIE ŚLĄSK CIESZYŃSKI DOPORUČENÍ PRO PROSTOR POLSKO-ČESKÉHO POHRANIČÍ V EUROREGIONU TĚŠÍNSKÉ SLEZSKO RECOMMENDATIONS FOR POLISH-CZECH BORDER IN CIESZYN SILESIA EUROREGION 1 Rekomendacje dla obszaru pogranicza polsko-czeskiego w Euroregionie Śląsk Cieszyński Cieszyn-Třinec, 2018 2 © Copyright by Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” Institut EuroSchola Autorzy: Hynek Böhm / Institut EuroSchola Bogdan Kasperek / Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” Agnieszka Olszewska / Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” Marek Olszewski / Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” Konsultacja: Martine Camiade / Université de Perpignan Via Domitia Jordi Cicres / Universitat de Girona Marika Gruber / Fachhochschule Kärnten Anne Hofmann / Euro-Institut Benedikt Speer / Fachhochschule Kärnten Ruth Taillon / Centre for Cross Border Studies Georg Walter / Euro-Institut Tłumaczenia: Hynek Böhm - tekst rekomendacji z języka polskiego na język czeski i język angielski Agnieszka Olszewska - teksty materiałów źródłowych z języka francuskiego na język polski Marek Olszewski - teksty materiałów źródłowych z języka angielskiego na język polski Opracowanie powstało w ramach projektu „TEIN - platforma dialogu na granicy”, dofinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - Funduszu Mikroprojektów Euroregionu Śląsk Cieszyński w ramach programu INTERREG V-A Republika Czeska - Polska i budżetu państwa 3 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................................5 1. Projekt „TEIN - platforma dialogu na granicy” .....................................................................................6 2. Partnerzy projektu ................................................................................................................................9 3. Transgraniczna Sieć Euro-Institutów (Transfrontier Euro-Institut Network) ..................................... 12 4. Specyfika poszczególnych pograniczy w kontekście zaszłości historycznych .................................... 14 5. Rekomendacje dla obszaru pogranicza polsko-czeskiego w Euroregionie Śląsk Cieszyński ............. 22 Podsumowanie ...................................................................................................................................... 25 Materiały źródłowe/Załączniki .............................................................................................................. 72 4 Wstęp Analiza polsko-czeskiej współpracy transgranicznej w obszarze Śląska Cieszyńskiego pozwala stwierdzić, że choć ma ona prawie dwudziestoletnią historię i rozwija się intensywnie, to nadal występują w niej liczne bariery i ograniczenia. Zwłaszcza te ostatnie odgrywają znaczącą rolę w polsko-czeskich relacjach, a wynikają ze wspólnego kontekstu historyczno-politycznego Śląska Cieszyńskiego. Obszar ten należał bowiem pierwotnie do Państwa Wielkomorawskiego, a później do Państwa Polskiego. Posiadał także status odrębnego Księstwa Cieszyńskiego, które stało się w pewnym momencie częścią korony czeskiej. Po wygaśnięciu dynastii piastowskiej Księstwo przeszło na własność rodziny Habsburgów. Nie bez wpływu na granice Śląska Cieszyńskiego pozostawały również wojny austriacko-pruskie w XVIII w. Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej między odrodzoną Polską i utworzonym nowym państwem - Czechosłowacją, zaistniał konflikt o wspomniane terytorium, które 28 lipca 1920 r. decyzją Rady Ambasadorów w Spa zostało podzielone. Sztuczny podział do niedawna spójnego historycznie, etnograficznie i społecznie obszaru, sprawił, że w państwie czeskim na terenie przygranicznym znalazło się nagle kilkadziesiąt tysięcy Polaków. Opisany fakt w dużym stopniu wyznaczał i wyznacza charakter wzajemnych polsko-czeskich stosunków, których podstawą prawie zawsze były animozje, pretensje i konflikty o podłożu politycznym, historycznym i narodowościowym. Pomimo takiego stanu rzeczy do chwili obecnej nie zostały podjęte szeroko zakrojone działania służące budowaniu wspólnych polsko-czeskich relacji bazujących na trudnej historii. Nie korzystano także w tej materii z doświadczeń innych europejskich pograniczy, które borykają się z podobnymi problemami, aby zobaczyć, w jaki sposób podołały tego typu wyzwaniom. Opracowane na potrzeby Euroregionu Śląsk Cieszyński rekomendacje służące budowaniu i rozwijaniu polsko-czeskich relacji w kontekście wspólnej, bolesnej historii, będą służyły instytucjom publicznym (samorządom, placówkom naukowo-badawczym) i pozarządowym do planowania i wdrażania wspólnych inicjatyw transgranicznych dotyczących tej delikatnej materii. Umożliwiają ono także praktyczne wykorzystanie na pograniczu polsko-czeskim rozwiązań w zakresie eliminowania konfliktów, które zostały zaczerpnięte z innych europejskich pograniczy. 5 1. Projekt „TEIN - platforma dialogu na granicy”1 Cel projektu Celem projektu było rozwijanie współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi (samorządami, placówkami naukowo-badawczymi) i pozarządowymi działającymi na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński; organizacjami zrzeszonymi w sieci TEIN, a także pozostałymi podmiotami, z którymi współpracują partnerzy formalni projektu, na rzecz kreowania pozytywnej zmiany w polsko-czeskich relacjach związanych z kontekstem historyczno-politycznym Śląska Cieszyńskiego. Projekt wyszedł naprzeciw oczekiwaniom leżącym we wspólnym interesie Polski i Czech, wykorzystując innowacyjne metody kooperacji oparte na wymianie doświadczeń pomiędzy pograniczem polsko-czeskim a innymi europejskimi regionami granicznymi w zakresie wypracowywania rozwiązań dotyczących problemów transgranicznych o podłożu politycznym, historycznym, czy narodowościowym. Środkami, które przyczyniły się do osiągnięcia zakładanego celu przedsięwzięcia były: zorganizowanie serii międzynarodowych spotkań studyjnych (obejmujących fora transgraniczne i wizyty w terenie) służących wymianie myśli i spostrzeżeń oraz dzieleniu się dobrymi praktykami w zakresie rozwiązywania i łagodzenia konfliktów transgranicznych o charakterze społecznym; opracowanie rekomendacji dla obszaru pogranicza polsko-czeskiego w Euroregionie Śląsk Cieszyński, zorientowanych na podejmowanie działań w zakresie budowania i rozwijania wzajemnych relacji Polaków i Czechów, z uwzględnieniem trudnej historii. Grupy docelowe a) instytucje publiczne (samorządy, placówki naukowo-badawcze) i pozarządowe działające na terenie Euroregionu Śląsk Cieszyński - min. 20 podmiotów; b) organizacje zrzeszone w sieci TEIN - min. 7 podmiotów, w tym 2 partnerów formalnych projektu (Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” i Institut EuroSchola) oraz 5 partnerów nieformalnych (Euro-Institut - pogranicze francusko-niemieckie, Centre for Cross- Border Studies - pogranicze irlandzko–północno-irlandzkie, Fachhochschule Kärnten - pogranicze austriacko-włosko-słoweńskie, Universitat de Girona oraz Université Perpignan Via Domitia - pogranicze francusko-hiszpańskie); c) pozostałe podmioty, z którymi współpracują partnerzy formalni projektu - min. 20 podmiotów biorących udział w forach transgranicznych wchodzących w skład międzynarodowych spotkań studyjnych. Kluczowe działania Numer działania: 2 Nazwa działania: I międzynarodowe spotkanie studyjne Data rozpoczęcia: 1.04.2017 Data zakończenia: 30.06.2017 Opis: W ramach działania zorganizowano I międzynarodowe spotkanie studyjne o charakterze dwudniowym, które odbyło się na pograniczu irlandzko–północno-irlandzkim. Spotkanie składało się z trwającego pół dnia forum transgranicznego adresowanego do szerokiego grona odbiorców [min. 1 Wniosek projektowy „TEIN - platforma dialogu na granicy”, s. 17, 19-20, 24-31. 6 50 osób reprezentujących organizacje zrzeszone w sieci TEIN (Transfrontier EuroInstituty Network) oraz pozostałe podmioty z pogranicza irlandzko–północno-irlandzkiego, z którymi współpracują partnerzy formalni projektu]. Ta część spotkania miała na celu możliwość wymiany myśli i spostrzeżeń oraz prowadzenia dyskusji związanej z problematyką konfliktów transgranicznych (z uwzględnieniem specyfiki irlandzko–północno-irlandzkiego pogranicza). Element spotkania stanowiła również trwająca pół dnia wizyta w terenie adresowana do przedstawicieli organizacji zrzeszonych w sieci TEIN (ok. 12 osób), której celem było pokazanie dobrych praktyk współpracy w kontekście skomplikowanej historii pogranicza irlandzko–północno- irlandzkiego. Pozostały czas spotkania (ok. 1 dzień) został przeznaczony na wspólną pracę przedstawicieli partnerów formalnych i nieformalnych nad rekomendacjami dla pogranicza polsko-czeskiego w Euroregionie Śląsk Cieszyński. Numer działania: 3 Nazwa działania: II międzynarodowe spotkanie studyjne Data rozpoczęcia: 1.07.2017 Data zakończenia: 31.12.2017 Opis: W ramach działania zorganizowano II międzynarodowe spotkanie studyjne o charakterze dwudniowym, które odbyło się na pograniczu francusko-niemieckim. Spotkanie składało się z trwającego pół dnia forum transgranicznego adresowanego do szerokiego grona odbiorców [min. 50 osób reprezentujących organizacje zrzeszone w sieci TEIN (Transfrontier EuroInstituty Network) oraz pozostałe podmioty z pogranicza francusko-niemieckiego, z którymi współpracują partnerzy formalni projektu]. Ta część spotkania miała na celu możliwość wymiany myśli i spostrzeżeń oraz prowadzenia dyskusji związanej z problematyką konfliktów transgranicznych (z uwzględnieniem specyfiki