T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİ ÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI TEVRAT ve HİTİTLER (Hitit Siyasi, Kültür ve Dini Dünyası ile Tevrat’ın Mukayesesi) Vatan ALTAŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN: Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ KONYA-2020 T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİ ÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI TEVRAT ve HİTİTLER (Hitit Siyasi, Kültür ve Dini Dünyası ile Tevrat’ın Mukayesesi) Vatan ALTAŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN: Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ KONYA-2020 T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ÖZET Adı Soyadı Vatan ALTAŞ Numarası 18810501063 in Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih Anabilim Dalı, Eski Çağ Bilim Dalı Öğrencin Tezli Yüksek Lisans Programı Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ TEVRAT ve HİTİTLER (Hitit Siyasi, Kültür ve Dini Dünyası ile Tezin Adı Tevrat’ın Mukayesesi) Hitiler, Anadolu’da ilk siyasi birliği kurmuş bir medeniyet olarak Eski Çağ Medeniyetleri arasında önemli bir konuma sahiptir. Nitekim Tevrat’ta da kendisine yer bulmuştur. Tevrat’ta Hitit ve Hititli olarak iki şekilde geçer. Bu çalışmada, Tevrat’taki Hititler’e bu iki şekil dışında Hititler’in nasıl bir yankı ile Tevrat’ta yer edindiğine bakmaya çalıştık. Hırsızlık, akraba ilişkileri, hayvanlarla cinsel ilişkiler, şahitlik, suç ve cezanın maddeleştirilmesindeki benzerlik gibi birçok benzerliklerine ulaştık. Bunlar dışında inanç benzerliği, tanrı olgusu gibi benzerliklerine de değinerek siyasi bir kronoloji ve Tevrat’ın söz ettiği topraklarda Hitit kalıntılarına ulaşmaya çalıştık. Anahtar kelimeler: Tevrat, Hitit, Hititli, Tanrı T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ABSTRACT Name and Surname Vatan ALTAŞ Student Number 18810501063 Department of History, Ancient Science Department Master’s Degree (M.A.) Study Programme Author’s Doctoral Degree (Ph.D.) Supervisor Prof. Dr. Güngör KARAUĞUZ Title of the Torah and Hitites (Comparison of the Torah with Hitite Political, Thesis/Dissertation Cultural and Religious World) The Hittites have an important position among the Ancient Civilizations as a civilization that established the first political union in Anatolia. As a matter of fact, it found a place in the Torah. It is mentioned in the Torah as Hittite. In this study, we tried to look at the Hittites in the Torah, apart from this form, how the Hittites were included in the Torah. We have reached many similarities such as theft, kinship relations, sexual relations with animals, testimony and similarity in the materialization of crime and punishment. Apart from these, We also tried to reach the Hittite ruins in the lands mentioned by a political chronology and the Torah by mentioning the similarities such as belief similarity and the phenomenon of God. Keywords: Torah, Hittite, God ii İÇİNDEKİLER ÖZET ................................................................................................................................................. I ABSTRACT ......................................................................................................................................... I ÖNSÖZ ............................................................................................................................................ İV KISALTMALAR ................................................................................................................................. Vİ GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1 I.BÖLÜM .......................................................................................................................................... 3 A_ ANA HATLARIYLA HİTİTLERİN SİYASİ TARİHİ ............................................................................... 3 A.1. HİTİTLER ÖNCESİ ANADOLU’NUN SİYASİ TARİHİNE GENEL BİR BAKIŞ ......................................................... 3 A.1,1. Hititler Öncesi Anadolu’da Yaşayan Bazı Halklar ............................................................ 5 A.1.1.1 Hurriler ..................................................................................................................... 5 A.1.1.2. Luwiler ..................................................................................................................... 7 A.1.1.3. Palalar...................................................................................................................... 8 A.1.1.4. Kaşkalar ................................................................................................................... 9 A.1,2. Hititler Öncesi Anadolu’da Yönetim ve örgütlenme .......................................................10 A.2. ESKİ HİTİT DÖNEMİ SİYASİ TARİHİ ..................................................................................................15 A.2.1. Kuşşara Krallığı .............................................................................................................16 A.2.2. I. Hattuşili (M.Ö. 1650-1620) ve I. Murşili (M.Ö. 1620-1590) Dönemi, Ana Hatları ile Hitit Siyasi Tarihi ............................................................................................................................20 A.2.3. Gasıp Krallar Dönemi ....................................................................................................33 A.2.4. Telepinu Dönemi (M.Ö. 1525-1500) ..............................................................................36 A.3. ORTA HİTİT DÖNEMİ SİYASİ TARİHİ ................................................................................................38 A.3.1. Telepinu Sonrası Gasıp Krallar.......................................................................................39 A.3.2. I. Muwatalli Dönemi Hititler..........................................................................................41 A.3.3. I. Tuthaldiya Dönemi Hititler (M.Ö. 1450-1420) .............................................................42 A.3.4. I. Arnuwanda ve II. Tuthaldiya Dönemi Hititler ..............................................................46 A.4. İMPARATORLUK DÖNEMİ HİTİT SİYASİ TARİHİ ....................................................................................50 A.4.1. I. Şuppiluliuma Dönemi Hititler (M.Ö. 1370-1345) .........................................................51 A.4.2. II. Murşili Dönemi Hititler (M. Ö. 1343-1310) .................................................................58 A.4.3. II. Muwatalli, III. Murşili (Urhi-Teşup) ve III. Hattuşili Dönemi Hititler (M.Ö. 1310-1250) . 62 A.4.4. IV. Tuthaldiya Dönemi ve Sonrası Ana Hatları ile Hitit Siyasi Tarihi.................................67 B. HİTİT DİNİ VE SOSYAL HAYATI .....................................................................................................70 İN ANRILI ANTEON ................................................................................................................73 B.1. B T P B.2. HİTİTLERİN DİNİ RİTÜELLERİ ..........................................................................................................76 C. GEÇ HİTİT BEYLİKLERİ ..................................................................................................................79 C.1. TABAL ....................................................................................................................................80 URGUM ................................................................................................................................ C.2. G 81 C.3. KARGAMIŞ ...............................................................................................................................82 ATTİN NQİ .......................................................................................................................... C.4. P /U 83 C.5. KUMMUH................................................................................................................................84 UE VE İLAKKU .......................................................................................................................84 C.6. Q H C.7. SAM’AL ..................................................................................................................................86 iii C.8. MİLİDİA (MELİD) ......................................................................................................................87 II. BÖLÜM .......................................................................................................................................89 A.TEVRAT’IN TANIMI, AÇIKLAMASI VE TEVRAT’TA HİTİT ADININ GEÇİŞİ .........................................89 B. HZ. İBRAHİM, HZ. İSMAİL, HZ. İSHAK VE HZ. YAKUP DÖNEMİ ZAMANI HİTİTLER ........................91 C. HZ. MUSA VE YEŞU DÖNEMİ HİTİTLER VE MISIR’DAN ÇIKIŞ ........................................................97 C.1. HİTİT YASALARININ TEVRAT KANUNLARI İLE BENZERLİKLERİ................................................................... 103 C.1.1. Çocuk Düşürme........................................................................................................... 104 C.1.2. Adam Yaralama .......................................................................................................... 104 C.1.3. Hırsızlık....................................................................................................................... 105 C.1.4. Hayvanların Başkasının Tarlasına Girmesi ..................................................................