Mała Ojczyzna Limanowa 2012 Wydawca Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Przyjazna Ziemia Limanowska” ul. M.B.Bolesnej 10a, 34-600 Limanowa tel. 18 533 06 62, fax.18 5426 025 e-mail: [email protected] www.lgdlimanowa.eu Tekst Dariusz Gacek Zdjęcia na okładce Paweł Mucha (www.fl y-art.pl) Adam Sołtys Projekt, skład i opracowanie wydawnicze Studio Grafi ki i DTP Grafpa Kraków, os. Oświecenia 55/86 tel. 696-045-760, www.grafpa.pl Druk Drukarnia Leyko sp. z o.o. ul. Romanowicza 11, 30-702 Kraków tel. 12 656 44 87, 656 19 88, fax 12 656 17 22 www.leyko.pl ISBN 978-83-63213-00-8 Nakład 10 000 egzemplarzy. Egzemplarz bezpłatny Limanowa 2012 Spis treści Słowo od Wydawcy . 4 Dlaczego w Beskid Wyspowy i Gorce? . 8 Beskid Wyspowy w pigułce . 10 Gorce w pigułce . 14 Opisy tras pieszych . 17 Trasa 1. Polubić Luboń . 18 Trasa 2. Tajemnicza Góra Śnieżnica . 20 Trasa 3. Panorama z Ćwilina . 22 Trasa 4. Wizyta u Królowej Beskidu Wyspowego . 24 Trasa 5. Szlakami Pasma Łososińskiego . 26 Trasa 6. Po skarby Świętej Kingi . 30 Trasa 7. Szlakiem Kwitnących Jabłoni . 32 Trasa 8. Gorczańskim szlakiem Władysława Orkana . 34 Trasa 9. Z widokiem na Gorce. 36 Doliną, doliną – propozycje tras samochodowych i rowerowych . 38 Trasa I. Przyjazna Dolina Raby . 39 Trasa II. W krainie Zagórzan . 42 Trasa III. Piękna Ziemia Limanowska . 46 Trasa IV. Szlakiem Sanktuariów Limanowszczyzny . 50 Słownik krajoznawczy . 52 Informator turystyczny . .136 Turystyka aktywna. .136 Muzea i imprezy kulturalne . .138 Baza noclegowa . .140 Baza gastronomiczna . .148 Punkty informacji turystycznej i GOPR . .150 Bibliografi a . .151 4 Słowo od Wydawcy W panoramie polskich gór Beskid Wy- spowy i Gorce zajmują pozycję szcze- gólną. O odrębności i niepowtarzal- nym uroku Beskidu Wyspowego decyduje przede wszystkim malow- niczy krajobraz, którego charaktery- stycznym elementem są wyspowe szczyty, opadające stromymi stoka- mi do głębokich dolin. Urodę Gorców oraz ich niezaprzeczalne piękno two- rzą wspaniała przyroda Gorczańskiego Parku Narodowego, malownicze polany rozsiane na górskich grzbietach, czy historia zaklęta w drewnianych kościołach i szlacheckich dworkach rozsiadłych u podnóża gór. Opracowanie niniejsze powstało z inicjatywy Stowarzyszenia Lokalna Gru- pa Działania „Przyjazna Ziemia Limanowska”, w ramach partnerskiego po- rozumienia z Lokalną Grupą Działania Stowarzyszenie „Piękna Ziemia Gor- czańska” oraz z Lokalną Grupą Działania Stowarzyszenie „Przyjazna Dolina Raby”. Lokalne Grupy Działania popularyzują swe małe ojczyzny, odkrywa- ją przed turystami zróżnicowane oblicze krajoznawcze beskidzkiej ziemi między Rabą a Dunajcem. Informator prezentuje fragment panoramy tu- rystycznej Beskidu Wyspowego i Gorców – ma na celu zachęcenie do od- wiedzenia malowniczych gór i uroczych beskidzkich dolin. Opisywany obszar jest niejednorodny pod względem geografi cznym i nie nawiązuje wprost do szeroko rozumianego podziału polskich Beskidów na mniejsze subregiony. Pokrywa się z zasięgiem administracyjnym gmin beskidzkich: Dobrej, Jodłownika, Kamienicy, Limanowej, Łukowicy, Słopnic, Tymbarku, Mszany Dolnej, Niedźwiedzia, Raby Wyżnej, Rabki Zdrój i Spytkowic, reali- zujących wspólną politykę promocyjną w ramach partnerstwa Lokalnych Grup Działania. Zatem obszar opisywany w informatorze – biorąc pod uwa- gę obowiązującą regionalizację polskich Karpat – będzie obejmował cen- tralną część Beskidu Wyspowego, północne fragmenty Gorców oraz Kotli- nę Rabczańską. Zapraszamy zatem w Beskid Wyspowy i Gorce. Wszystkim, którzy ruszą na szlaki z naszym informatorem w plecaku, życzymy dużo słońca, wspaniałych wrażeń i wiele satysfakcji ze zwiedzania naszej Małej Beskidzkiej Ojczyzny. Słowo od wydawcy 5 Beskid Wyspowy i Gorce – miejsca szczególnie inspirujące... Informator „Nasza Beskidzka Mała Ojczyzna” to podsumowanie realizacji projektu współpracy „Beskid Wyspowy i Gorce – miejsca szczególnie inspi- rujące”, którego koordynatorem było Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dzia- łania „Przyjazna Ziemia Limanowska”. Koncepcją projektu współpracy była szeroka promocja obszaru Beskidu Wyspowego i Gorców, wchodzącego w skład LGD „Przyjazna Ziemia Lima- nowska”, LGD „Przyjazna Dolina Raby” oraz LGD „Piękna Ziemia Gorczań- ska”. Projekt współpracy miał na celu rozpowszechnianie informacji o wa- lorach turystycznych, przyrodniczych i kulturowo–kulinarnych Beskidu Wyspowego i Gorców. Dzięki położeniu trzech LGD na obszarze Beskidu Wyspowego i Gorców, partnerzy projektu dostrzegli szansę rozwoju swo- ich terenów i postanowili wykorzystać bogactwo turystyczne i dziedzictwo kulinarne regionu, aby na szeroką skalę wypromować region i upowszech- nić jego walory turystyczno-kulinarne. Wykorzystanie dziedzictwa kulinar- nego to niewątpliwie bardzo dobry sposób na propagowanie zrównowa- żonego rozwoju turystyki. Poprzez promocję dziedzictwa kulinarnego jest możliwy rozwój innych atrakcji turystycznych regionu, a tym samym pod- niesienie wiedzy społeczności lokalnych w tym zakresie. W ramach pro- jektu przeprowadzono akcję promocyjną w radiu o zasięgu regionalnym i ogólnopolskim, promująca turystyczne, przyrodnicze, kulturowe i histo- ryczne walory obszaru trzech LGD. Emisje radiowych spotów reklamowych zapraszały do odwiedzania obszaru objętego projektem współpracy oraz do uczestnictwa w Festiwalu „Smaki Beskidu Wyspowego”. W ramach pro- Festiwal Smaki Beskidu Wyspowego 6 Słowo od wydawcy jektu została także opraco- wana, a następnie zamiesz- czona w prasie, mapka turystyczna promująca wa- lory turystyczne, przyrodni- cze, kulturowe i historyczne obszaru projektu współpra- cy. Zakupiono również pro- mującą Beskid Wyspowy i Gorce maskotkę Rysia. Dla miłośników pieszych wę- drówek szlakami Beskidu Wyspowego i Gorców zorganizowano gry terenowe, jak również wręczano gadżety promujące projekt, aby zachęcić do wspólnego odkrywania na- szego urokliwego obszaru. 18 sierpnia 2012 roku Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Przyjazna Ziemia Limanowska” zorganizowało imprezę plenerową – Festiwal „Sma- ki Beskidu Wyspowego” na Błoniach Szczyrzyckich (gmina Jodłownik). Pa- tronat medialny nad wydarzeniem objęli: TVP Kraków, Radio Kraków oraz Gazeta Krakowska. Impreza w towarzystwie sierpniowej słonecznej aury promowała walory turystyczne obszaru projektu współpracy, przy wy- korzystaniu aspektu kulinarnego, który stał się inspiracją do odkrywania smaków tworzących swoisty i niepowtarzalny klimat regionu. Festiwal był okazją do zaprezentowania dorobku kulinarnego i kulturalnego obszaru trzech Lokalnych Grup Działania – partnerów projektu współpracy. Podczas Festiwalu kulinarne specjały Beskidu Wyspowego były prezentowane przez: KGW Zawadka, KGW Krasne Lasocice, KGW Łukowica, KGW Sadek – Ko- strza, KGW Słopnice, KGW Pisarzowa, KGW Olszówka, KGW Spytkowice, KGW Grabie, KGW Kamienica oraz „Gosposie z pod Gorca”. Osoby odwiedzające Fe- stiwal oddawały głosy w konkursie publiczności na najlepsze stoisko regional- ne, bezpłatnie degustując przygotowane potrawy. Łącznie zostało oddanych ponad 3 tysiące głosów. Podniebienia publiczności zdecydowały, że na mia- no najlepszego stoiska regionalnego Smaków Beskidu Wyspowego zasługu- je stoisko KGW z Krasnych Lasocic. Wszystkie potrawy smakowały znakomi- cie, o czym świadczyło olbrzymie zainteresowanie stoiskami. Na stoisku LGD „Przyjazna Ziemia Limanowska” rozpowszechniano materiały promujące pro- Festiwal Smaki Beskidu Wyspowego Słowo od wydawcy 7 jekt współpracy „Beskid Wyspowy i Gorce – miejsca szczególnie inspirujące”. W trakcie Festiwalu „Smaki Beskidu Wy- spowego”, prowadzono także 10 turnie- jów kulinarnych w następujących katego- riach: Nalewek; Serów świeżych i krótko dojrzewających, w tym serów twarogo- wych; Serów wędzonych; Moskali; Koła- czy z serem; Ciasta z owocami; Kycioków kontra siercioków; Przekąsek z miodem; Tradycyjnego chleba ze smalcem; Prza- śnej kwaśnicy. Do turniejów zostało łącz- nie zgłoszonych ponad 130 potraw. Ko- misja konkursowa pod przewodnictwem Sylwestra Lisa – Szefa Kuchni Kompleksu Bukovina**** - dokonała oceny zgłoszo- nych potraw. W każdej z kategorii zostały nagrodzone trzy najlepsze potrawy. Dużym zainteresowaniem publiczności cieszyły się pokazy kulinarne połączone z bezpłatną degustacją. Można było zasmakować produktów regionalnych przygotowanych za pomocą kuchni molekularnej oraz podziwiać sztukę rzeźbienia w owocach – carvingu. Rów- nocześnie, prowadzono pokaz gotowania gulaszu w kotłach „Kucharze kon- tra gospodynie”, a także pokaz akrobacji barmańskiej. Pokazy kulinarne były gwarancją mile spędzonego czasu, co więcej stanowiły doskonałe narzędzie do promocji niezapomnianych „Smaków Beskidu Wyspowego”. Atmosferę Festiwalu umilały występy zespołów ludowych oraz grupy ob- rzędowej KGW Makowica. Wśród zespołów ludowych mogliśmy zobaczyć występy zespołu „Szczyrzycanie” ze Szczyrzyca, „Dolina Słomki” ze Stronia oraz „Krzesani” ze Spytkowic. Zespoły te wieloletnio kultywują miejscowe tradycje, śpiew ludowy i sposób muzykowania. Festiwal organizowany był w ramach projektu współpracy pt. „Beskid Wy- spowy i Gorce, miejsca szczególnie inspirujące” w ramach PROW 2007-2013. Projekt współfi nansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach osi 4 LEADER – działanie 421 „Wdrażanie projektów współpracy” Programu Roz- woju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. Festiwal Smaki Beskidu Wyspowego Dlaczego w Beskid Wyspowy i Gorce? Bogactwo krajobrazu Opisywany obszar to „serce Be- skidów”, położony w centralnej części polskich Karpat, w niewiel- kiej odległości od Krakowa i Ślą- ska. Mozaika krajobrazu, na któ- ry składają się wyspowe kopice i rozległe obszary