Energifylket – før og no! Glimt frå vår lokale energihistorie. Fornybar energi i framtida ….. Direkte overføring av fossekrafta …… • Vasshjulet var lenge i bruk til møller og sagbruk … • Så seint som rundt 1920 sto det om lag 2000 kverner rundt om i fylket • Lokale oppfinnarar som Rasmus L. Bjørnerheim på Byrkjelo, laga seg lange intrikate reimoverføringar frå vasshjul i elvane og brukte vasskrafta til ulike formål Dei første kraftverka/”lysverka” • Frå ca. midten av 1890-åra vart det bygt småkraftverk i fylket • Kraftverka låg nær ved elvar/fossar der det var i gang eller grunnlag for småindustri • Krafta vart i første omgang brukt nesten berre til lys Holten ved Loelva Elektrisk lys • Truls Rasmussen i Loen var truleg den første i fylket til å ta i bruk elektrisk lys i snikkarverkstaden sin. • Han hadde arbeidd med elektrisitet frå små kolfyrte damp-kraftverk i England, før han bygde Truls Rasmussen – bilete er vasskraftverket i Loen teke i Johannesburg i Sør-Afrika Vi hoppa over dampen som drivkraft • Dei første kraftverka – Små private anlegg knytt til småindustri – Kortreist kraft – • stoppa stort sett der verksemda låg, eller rakk fram til dei næraste husa rundt • Etterkvart vart kraft teken i bruk til elektromotorar • Fylket fekk difor få innslag av dampmeieri, dampbakeri eller dampmøller – Det var dampsag- og høvleri i Florø nokre år rundt 1900 Vadeim fyrst med elektromotor • Ein ullvarefabrikk- /shoddyfabrikk i Vadheim var truleg den første eigentlege industriverksemda som skaffa seg elektromotor og bygde kraftverk i 1895 • På same staden kom A/S Vadheim Elektrochemiske fabriker i gang i 1907 (kraftkrevande industri, framstilling av natriummetall) 1936 Industrieventyr i Stongfjorden • I 1897 tok ein koks- og jodfabrikk i Stongfjorden i bruk elektrisk kraft • Aluminiumsverket kom i gang i 1908 og vart nedlagt i 1945 1 mai 1907 Dei fyrste kraftverka • I forbindelse med bygging av Bergensbana vart det bygt kraftverk i Aurland ved Uppsete (1896) og Kjosfossen (1899) • Den første høgspentlinja i fylket (2 km lang, 2000 volt) vart bygt opp til Myrdal • Med dei første kraftverka kom også fossespekulantane, men det er ei anna historie ………. • Konsesjonar for kraftutbygging i Høyanger og Svelgen vart gitt i 1914. I Høyanger var første turbinen på plass i 1917, i Svelgen i 1921 Dei første elektrisitetsverka .. • Sandane (kombinert el.verk for bygda og Evebøfoss Ullvarefabrikk): 1909 • Måløy: 1911(motorverk) / 17 (Skramsvatnet kraftverk) • Florø 1911(kolfyrt el.verk) /22 (Ålfotselskapet overtok forsyninga) • Utvik, Hornindal, Vik, Sogndal: 1913 • Førde, Naustdal i Nordfjord, Innvik, Balestrand: 1914 • Nordfjordeid, Hermansverk, Luster, Fjærland: 1915 • Skei: 1916 • Olden: 1917 • Naustdal, Dale, Høyanger: 1918 • Loen, Øen: 1919 • Stryn, Vadheim: 1920 • Bremanger, Svelgen, Kalvåg, Ålfoten, Askvoll: 1921-22. • Jostedal, bygda ved breen og store vassmengder, fekk straum først i 1958 Åskåra II 1970, 308 Jostedal kraftverk Fortun kraftverk GWh 1989, 867 GWh 1959,1242 GWh Svelgen IV 1973, 243 GWh Leirdøla kraftverk 1978, 458 GWh Tyin kraftverk, 1945, 1075 GWh. Naddvik kraftverk 1987, 416 GWh Høyanger VI, 1979, Borgund kraftverk 647 GWh 1974, 847 GWh Aurland I, 1973, Refsdal kraftverk 1956 GWh 1968, 374 GWh Hove kraftverk 1969, 312 GWh Produksjon og forbruk i fylket i dag • Årleg middelproduksjon innafor fylkesgrensene er omlag 14 TWh • For landet under eitt er middelproduksjonen 122 TWh • Ca halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning) • Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar Gode forhold for meir vasskraftutbygging • Fjordlandskap, med høge fjell, isbrear, bratte lier, elvar og vatn. Det er fallhøgde og vassmengde som gir kraft…. • Nedbøren, ”godt” fordelt over året – Mykje nedbør (m.m./år) Brekke: 3600, Ålfoten: 2200. Solheim i Gloppen: 2500. Jostedal: 1330. Tyinosen: 1000. (Lom: 320 m.m./år) – Store deler av året som regn, gunstig for elvekraftverk – Deler av året som snø, gir snømagasin for vår/sommar • Etablerte kraftselskap, innafor både produksjon og overføring • Kompetanse: planlegging, utbygging og drift • Leverandørar og entreprenørar, spesielt for mindre anlegg Potensielle vasskraftverk – NVE kartleging (ikkje utbygt per 2008) ⇒Ca 700 prosjekt under 3 kr/kWh i utbyggingskostnad, med ca. 3 TWh estimert årleg middelproduksjon (potensialet i verna vassdrag er ikkje kartlagt) Vasskraftsaker 2002-2008 (konsesjonssøknader der fylkeskommunen har gitt uttale) • 100 vasskraftsaker (konsesjonssøknader) • Samla årsproduksjon ca. 2200 GWh, eller 2,2 TWh • Nok elektrisk kraft til 110 00 hushald (20 000 kWh pr. hh/år) • Samla forbruk til alminneleg forsyning (alt unnateke kraftintensiv industri) i fylket er ca. 1700 GWh • Samla investering til desse 100 prosjekta: ca. 4 mrd.kr. • Gjennomsnittleg utbyggingspris = ca.1,80 kr/kWh Gode forhold for vindkraft • Lang kystlinje • Svært gode vindforhold på land og spesielt offshore • Godt utvikla maritimt miljø: – Skipsbyggingsindustri – Plastindustri – Godt utvikla vare- og tenesteleveranse til kystbasert næringsliv • Aktørane går saman – Vindkraftforum skipa 1.10.09 • Ny 420 kV kraftlinje frå 2013 vil gje eit sterkt nett som vil kunne ta imot ny vindkraftproduksjon Vindkart, med kjende vindkraftprosjekt (per september 2009) Vindkraftprosjekt i Sogn og Fjordane . effekt (MW) Brosviksåtåta (Gulen) 90 Ulvegreina vindkraftanlegg (Solund) 140 Setenesfjellet vindmøllepark (Gulen) 50 Mehuken 1 (Vågsøy) 4,25 Mehuken 2 (Vågsøy) 16 Ytre Sula, Hjønnevåg (Solund) 7,5 Okla vindpark (Selje) 20 Hennøy vindpark (Bremanger) 20 Bremangerlandet vindpark (Bremanger) 110 Ytre Sula vindpark (Solund) 150 Lutelandet energipark (Fjaler) 50 Guleslettene vindpark (Bremanger/Flora) 180 Sum 837,75 Fortrinn for bioenergi, brensel • Trevirke som brensel – Fylket gror over av skog – Småskala vedproduksjon – Vanskeleg tilgjengeleg terreng for hausting • Avfall – Ulemper på grunn av små volum og lange transportvegar – Ordningar for brenning av avfall med energigjenvinning Fortrinn for bioenergi, bruk av varme • Spreidd busetnad – godt grunnlag for tradisjonell fyring med ved • Små konsentrasjonar av busetnad/næringsliv – ikkje spesielt gunstig for bygging av anlegg for vassboren varme • Topografien ligg heller ikkje godt tilrette Status, bioenergi-/varmeanlegg • Marknadspotensiale for bioenergi og tilgang på bioråstoff er kartlagt for ei tid tilbake • Det er sett på avfallshandtering i forhold til forbrenning og energiproduksjon. • Sjøvarmeprosjekt i drift på Nordfjordeid • Biobasert varmeanlegg i drift i Stryn • Gitt konsesjon til biobasert varmeanlegg i Førde • Gitt konsesjon for avfallsbasert varmeanlegg i Måløy Fortrinn for bølgeenergi, sjøvarme • Bølgeenergi – Mange fellestrekk med fortrinn for vindkraft – Teknologien er for fersk til at det er grunnlag for å spå om framtida • Sjøvarme – Mange av våre tettstader ligg verd sjø/fjord. • Nordfjordeid er sjøvarmen nytta ut. Erfaringane frå dette prosjektet bør kunne nyttast av fleire Fortrinn for solenergi? • Neppe særlege fortrinn • Kan bli store innafor industriell produksjon – utstyr for å samle solenergi (Norsun i Årdal, evt. Elkem Solar i Svelgen) .