Beheerplan Fochteloërveen Op weg naar een levend hoogveen Definitief november 2016 a Beheerplan Fochteloërveen Op weg naar een levend hoogveen Vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Drenthe op 29 november 2016 Colofon Dit beheerplan is een uitgave van de provincie Drenthe Postbus 122 9400 AC Assen Tel. 0592-365555 www.provincie.drenthe.nl Opgesteld door: Prolander Postbus 50040 9400 LA Assen Tel. 0592-365500 www.prolander.nl Grafische verzorging – Docucentrum provincie Drenthe Fotoverantwoording – Alle foto’s Hans Dekker, tenzij anders vermeld © Provincie Drenthe, november 2016 DEF NW16100605-Beheerplan N2000 Fochteloerveen Inhoud Samenvatting 8 1 Inleiding 13 1.1 Wat is Natura 2000? 13 1.2 Het Natura 2000-gebied Fochteloërveen (23) 14 1.3 Doel en functie van het beheerplan 16 1.4 Status en vaststellingprocedure van het beheerplan 17 1.5 Uitvoering van het beheerplan 17 1.6 Leeswijzer 18 2 Instandhoudingsdoelen 19 2.1 Inleiding 19 2.2 Kernopgaven 19 2.3 Instandhoudingsdoelen 20 2.4 Ecologische vereisten van de instandhoudingsdoelen 22 2.4.1 Habitattypen 22 2.4.2 Vogels 24 3 Gebiedsbeschrijving 31 3.1 Geografie en eigendomssituatie 31 3.2 Ontstaan van het landschap 31 3.3 Abiotiek 33 3.3.1 Hoogteligging 33 3.3.2 Geologie en bodem 34 3.3.3 Waterhuishouding 39 3.4 Natuurwaarden 43 3.5 Natura 2000-doelen 45 3.5.1 H2320 Binnenlandse kraaiheibegroeiingen 45 3.5.2 H4010A Vochtige heiden 46 3.5.3 4030 Droge heiden 46 3.5.4 H7110A Actieve hoogvenen & H7120 Herstellende hoogvenen 46 3.5.5 Geoorde fuut 47 3.5.6 Porseleinhoen 48 3.5.7 Paapje 50 3.5.8 Roodborsttapuit 51 3.5.9 Kleine zwaan 52 3.5.10 Wilde zwaan 53 3.5.11 Toendrarietgans 54 3.5.12 Kolgans 55 3.5.13 Wintertaling 56 3.5.14 Slobeend 56 3.6 Archeologie en cultuurhistorische aspecten 57 4 Plannen, beleid en bestaand gebruik 59 4.1 Plannen en beleid 59 NW16100605-Beheerplan N2000 Fochteloerveen DEF NW16100605-Beheerplan N2000 Fochteloerveen 4.1.1 Europees beleid 60 4.1.2 Rijksbeleid 61 4.1.3 Provinciaal beleid 69 4.1.4 Gemeentelijk beleid 73 4.1.5 Overig beleid 74 4.1.6 Relatie van plannen en beleid met Natura 2000-doelen 75 4.2 Bestaand gebruik 75 4.2.1 Toetsingsmethode 75 4.2.2 Mogelijke effecten van het bestaand gebruik op de instandhoudingsdoelen 77 4.2.3 Beoordeling bestaand gebruik 79 4.2.4 Beoordeling nieuwe en toekomstige activiteiten 83 5 PAS-gebiedsanalyse 84 5.1 Inleiding 84 5.2 Stikstofdepositie algemeen 85 5.3 Gebiedsanalyse H2320 Binnenlandse kraaiheibegroeiingen op standplaatsniveau 87 5.3.1 Kwaliteitsanalyse 87 5.3.2 Relatie met stikstof 87 5.3.3 Systeemanalyse 87 5.3.4 Knelpunten- en oorzakenanalyse 88 5.3.5 Leemten in kennis 88 5.4 Gebiedsanalyse H4030 Droge heiden op standplaatsniveau 88 5.4.1 Kwaliteitsanalyse 88 5.4.2 Relatie met stikstof 90 5.4.3 Systeemanalyse 90 5.4.4 Knelpunten- en oorzakenanalyse 90 5.4.5 Leemten in kennis 90 5.5 Gebiedsanalyse H7110A Actieve & H7120 Herstellende hoogvenen 91 5.5.1 Kwaliteitsanalyse 91 5.5.2 Relatie met stikstof 93 5.5.3 Systeemanalyse 94 5.5.4 Knelpunten- en oorzakenanalyse 95 5.5.5 Leemten in kennis 95 5.6 Porseleinhoen 96 5.6.1 Biotoop en stikstofgevoeligheid van het biotoop 96 5.6.2 Knelpunten- en oorzakenanalyse 96 5.6.3 Leemten in kennis 96 5.7 Geoorde fuut 96 5.7.1 Biotoop en stikstofgevoeligheid van het biotoop 96 5.7.2 Knelpunten- en oorzakenanalyse 96 5.7.3 Leemten in kennis 96 5.8 Paapje 97 5.8.1 Biotoop en stikstofgevoeligheid van het biotoop 97 5.8.2 Knelpunten- en oorzakenanalyse 97 5.8.3 Leemten in kennis 98 5.9 Roodborsttapuit 98 5.9.1 Biotoop en stikstofgevoeligheid van het biotoop 98 5.9.2 Knelpunten- en oorzakenanalyse 98 5.9.3 Leemten in kennis 99 5.10 Niet broedvogels 99 5.10.1 Biotoop en stikstofgevoeligheid van het biotoop 99 4 5.10.2 Knelpunten- en oorzakenanalyse 99 5.10.3 Leemten in kennis 99 5.11 Gebiedsgerichte uitwerking maatregelen 99 5.11.1 Maatregelen H2320 Binnenlandse kraaiheibegroeiingen 99 5.11.2 Maatregelen H4030 Droge heiden 99 5.11.3 Maatregelen H7110A Actieve hoogvenen en H7120 Herstellende hoogvenen 100 5.11.4 Vogelrichtlijnsoorten 106 5.11.5 Overzicht herstelmaatregelen in de tijd 106 5.11.6 Herstelmaatregelen in de ruimte 106 5.12 Beoordeling relevantie en situatie flora/fauna 106 5.12.1 Interactie uitwerking gebiedsgerichte maatregelen stikstofgevoelige habitats met andere habitats en natuurwaarden 106 5.12.2 Interactie uitwerking gebiedsgerichte maatregelen stikstofgevoelige habitats met leefgebieden bijzondere flora en fauna 107 5.13 Samenvatting maatregelenpakket 108 5.14 Beoordeling maatregelen naar effectiviteit, duurzaamheid en kansrijkdom in het gebied 110 5.15 Ontwikkelingsruimte en eindconclusie PAS Fochteloërveen 114 6 Visie en uitwerking Natura 2000- doelen 117 6.1 Visie 117 6.2 Maatregelen 120 6.2.1 Maatregelen gericht op optimalisatie waterhuishouding 120 6.2.2 Maatregelen gericht op herstel voedingstoestand 123 6.2.3 Maatregelen gericht op tegengaan verstoring in foerageergebieden 124 6.3 Onderzoek 125 7 Uitvoeringsprogramma 128 7.1 Verantwoordelijkheid voor uitvoering maatregelen 128 7.2 Juridische kaders uitvoering beheerplan 128 7.3 Organisatie uitvoering beheerplan 129 7.4 Monitoring 130 7.4.1 Inleiding 130 7.4.2 Bestaande monitoring 130 7.4.3 Monitoring voor het behalen van de instandhoudingsdoelen 131 7.4.4 Monitoring voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS) 135 7.4.5 Overzicht monitoring voor instandhoudingsdoelen en PAS 137 7.4.6 Planning monitoring instandhoudingsdoelen en PAS 139 7.5 Overzicht kosten en financiering 140 7.5.1 Kosten 140 7.5.2 Financiering 140 7.6 Communicatie 142 7.6.1 Doelstellingen 142 7.6.2 Rolverdeling 142 7.7 Sociaal-economisch perspectief: richting geven aan ontwikkelingen 143 7.7.1 Sociaal-economische effecten maatregelen 143 7.7.2 Sociaal-economische gevolgen in relatie tot vergunningverlening: nieuwe activiteiten 143 7.7.3 De waarde van het gebied voor andere functies dan natuur 144 8 Kader voor vergunningverlening, toezicht en handhaving 145 8.1 Kader voor vergunningverlening 145 5 8.1.1 Algemeen 145 8.1.2 Bestaand gebruik en vergunningverlening 146 8.1.3 Voorwaarden en kaders bestaand gebruik 150 8.1.4 Toekomstige activiteiten en vergunningverlening 152 8.1.5 Procedure vergunningverlening 152 8.1.6 Gebiedspecifieke toetsingskaders en aandachtspunten 156 8.2 Toezicht en handhaving 158 8.2.1 Reikwijdte 159 8.2.2 Regie 159 8.2.3 Maatregelen en middelen 160 8.2.4 Relatie met andere wet- en regelgeving 160 8.2.5 Doelgroepen 161 8.2.6 Betrokken instanties en organisaties 162 8.2.7 Nalevingsstrategie 163 8.2.8 Gebiedsspecifieke aandachtspunten 164 8.2.9 Monitoring en evaluatie 165 8.2.10 Contact 165 Bijlagen 166 1. Literatuur 167 2 Habitattypenkaart Natura 2000 Fochteloërveen 170 3 Maatregelenkaart Natura 2000 Fochteloërveen 172 4a Percelen zonder SNL-overeenkomst en locatie betreffende percelen op kaart 174 4b Locatie meetpunten verdrogingsmeetnet 175 4c Overzicht typische soorten en dekking SNL-monitoring (APD-soorten zijn niet meegenomnen) 176 5 Verklarende woordenlijst 182 6 Gebruikte afkortingen 188 6 7 Samenvatting Wat is Natura 2000? Europa kent een enorm gevarieerde natuur. De Europese Unie is zich daarvan bewust. In de jaren negentig heeft zij een netwerk van natuurgebieden ontworpen om de belangrijkste natuur op haar grondgebied duurzaam te beschermen. Dit netwerk heet Natura 2000. In dit netwerk wordt de voor Europa kenmerkende natuur met haar landschappen, planten en dieren beschermd. De Natura 2000-gebieden zijn aangewezen op grond van twee Europese richtlijnen, de Habitatrichtlijn uit 1979 en de Vogelrichtlijn uit 1992. De eerste richtlijn is gericht op de bescherming van specifieke soorten natuur, planten en dieren; de tweede richtlijn beschermt een groot aantal vogelsoorten. Voor elk Natura 2000-gebied zijn specifieke doelen opgesteld. De verschillende Europese landen zijn verplicht om deze doelen te realiseren. In Nederland heeft het ministerie van Economische Zaken een lijst opgesteld van gebieden die in het Europese Natura 2000-netwerk zijn opgenomen. In de Europese Unie gaat het om bijna 26.000 gebieden, circa 18% van het totale grondgebied van de lidstaten. In Nederland zijn 165 gebieden aangewezen (13,4% van ons land), waarvan 14 in Drenthe (8,3% van onze provincie). Met het oog op de toekomst Het Fochteloërveen is 2.600 hectare groot en vooral aangewezen als Natura 2000-gebied vanwege de mogelijkheden voor herstel van ‘actief hoogveen’ (veen dat zichzelf verjongt en in stand houdt). Een dergelijke aaneengesloten oppervlakte met mogelijkheden voor hoogveenher- stel komt op landelijke schaal zeer weinig voor. De natuur in het Fochteloërveen is ook interna- tionaal gezien zeer waardevol. In het beheerplan staat welke maatregelen nodig zijn om de waardevolle natuur in het gebied duurzaam te behouden. Bovendien beschrijft het beheerplan hoe het gebied in elkaar zit en welke natuur er voorkomt. Ook recreatie, landbouw en infrastructuur krijgen aandacht. Het beheerplan is zes jaar geldig, waarna het gevoerde beheer tegen het licht wordt gehouden. Vervolgens wordt het plan geactualiseerd. In de eerste periode van zes jaar zijn alle maatre- gelen vooral toegespitst op het tegengaan van verdere achteruitgang. In de jaren daarop is het streven gericht op verbetering van de kwaliteit. Een belangrijk aspect van het beheerplan is, dat het wordt gebruikt als basis voor het nemen van beslissingen als er vergunningen voor nieuwe activiteiten in en om het gebied worden aangevraagd. Kennismaken met het Fochteloërveen Het Fochteloërveen ligt tussen Veenhuizen, Smilde, Appelscha en Fochteloo en is in eigendom bij Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en enkele particulieren. Het maakte in het verleden deel uit van de uitgestrekte Smildegervenen die ooit grote delen van West-Drenthe en aangren- zend Fryslân bedekten.