Łódź 2015 Kronika miasta Łodzi 4/2015 Wydawca: Urząd Miasta Łodzi Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej Redakcja: Gustaw Romanowski — redaktor naczelny W zredagowaniu numeru uczestniczyli: Koncepcja i koordynacja: Błażej Filanowski Współpraca redakcyjna: Małgorzata Golicka-Jabłońska Projekt typografii i okładki: Andrzej Chętko Korekta: Adriana Grzelak-Krzymianowska Zdjęcia: Autorzy, Archiwum UMŁ, materiały prasowe Skład i druk: Drukarnia WIST 95-100 Zgierz, ul. Barona 8 B Łódź, 2015 Redakcja: Kronika Miasta Łodzi, ul. Piotrkowska 113, prawa oficyna 90-430 Łódź, tel. (42) 638–44–39 e-mail: [email protected] ISSN 1231-5354 Materiałów nie zamówionych redakcja nie zwraca. W tekstach przeznaczonych do druku zastrzegamy sobie prawo do zmian i skrótów. Kronika jest pismem bezpłatnym i nie jest przeznaczona do sprzedaży. Przygotowanie nr 4 (72) 2015 zakończono w grudniu 2015 r. 2 4/2015 Kronika miasta Łodzi Spis treści pierwsze kolumny 7 Ewa Boryczka, Rewitalizacja Strefy Wielkomiejskiej 9 Kamil Śmiechowski, Kilka refleksji o przeszłości 17 i przyszłości centrum Łodzi Błażej Filanowski, Rewitalizacja. Potrzeba trwałej zmiany 26 Marta Madejska, Nowa twarz Księżego Młyna 36 Rozmowa z Jarosławem Ogrodowskim Gustaw Romanowski, Mia100 Kamienic 43 Błażej Filanowski, Rewitalizacja czyli odbudowywanie wspólnoty 53 Rozmowa z Wojciechem Kłosowskim Błażej Ciarkowski, Budowanie tożsamości a procesy rewitalizacyjne 63 kultura 71 Monika Nowakowska, 55 lat Centralnego Muzeum Włókiennictwa 73 Barbara Kurowska, Historia wyjątkowego kina 80 Paulina Dzwonkowska, Kobiety, ekonomia i praca w Muzeum Sztuki 90 Joanna Glinkowska, Nowy stary realizm 96 Mateusz Sidor, Felietony Doroty Masłowskiej na scenie Teatru Dejmka 101 Mikołaj Mirowski, Wywiad w cieniu łódzkiego getta 106 Olga Łabendowicz, Festiwal wychodzący z niszy 110 Karol Jóźwiak, Neoawangarda wiernie towarzyszy Łodzi 118 historia 129 Krzysztof Paweł Woźniak, 240 rocznica urodzin 131 Rajmunda Rembielińskiego Dominika Łarionow, W stulecie urodzin wybitnego artysty 139 Mieczysław Kuźmicki, 70 lat filmowej Łodzi 147 Magdalena Prasoł, Odtwarzanie zaginionego kwartału 158 Błażej Filanowski, Przestrzeń miejska w badaniach 165 Włodzimierza Adamiaka Andrzej Kobak, Łódzkie koneksje europejskich filozofów 169 nauka 173 Paweł Patora, Centrum Doskonalenia Nauczycieli 175 i Kształcenia Praktycznego Gustaw Romanowski, Czytelnicy oceniają „Kronikę” 184 3 Kronika miasta Łodzi 4/2015 sport 189 Maciej Cholewiński, Łódź między Widzewem a ŁKS-em 191 łódzkie organizacje pozarządowe 199 Gustaw Romanowski, Rewitalizowanie świadomości 201 Magdalena Prasoł, Fundacja wyjątkowej ulicy 204 wspomnienia 213 Andrzej Strąk, Zdzisław Jaskuła (1951-2015) 215 Małgorzata Golicka-Jabłońska, Tadeusz Poklewski-Koziełł (1932-2015) 220 Tomasz Czarnecki, Jerzy Kamas (1938-2015) 224 kroniki rodzinne 227 Maria Sondej, Sztromajerowie 229 recenzje 241 Mieczysław Kuźmicki, Łódzkie kina. Od Bałtyku do Tatr 243 Gustaw Romanowski, Express-em przez PRL 247 osiedla, domy, ulice 251 Dariusz Kędzierski, Aleja 1 Maja 253 listy, polemiki, kontrowersje 261 Tadeusz Barański, Szlakami majora „Hubala” 263 – Świętokrzyskich Oddziałów AK „Ponury – Nurt” opracowała Małgorzata Golicka-Jabłońska, Z łódzkiego raptularza 269 Małgorzata Golicka-Jabłońska, Budżet obywatelski po raz trzeci 299 bibliografia Kroniki Miasta Łodzi (2009-2015) 303 Bibliografia tematyczna 305 Indeks nazwisk 349 4 4/2015 Kronika miasta Łodzi Łódź rewitalizowana Rewitalizacja to szeroki proces przemian społecznych, przestrzennych i gospodarczych skupiony na obszarze centrum, które od wielu lat czeka na zmiany. Proces ten jest ogromnym wyzwaniem, ale też niezwykłą szansą dla wszystkich mieszkańców Łodzi – szansą stworzenia miejsca, w którym dobrze się żyje i chętnie się je odwiedza. Celem rewitalizacji jest przywrócenie do życia zdegradowanych części miasta, tak aby po zakończeniu działań w miejscu tym dobrze się mieszkało, pracowało i spędzało czas. Poprawa przestrzeni musi iść w parze z polepszeniem warunków życia i rozwiązywaniem problemów społecznych. Dlatego wkładamy wiele energii, aby zaangażować w ten proces jak najszerszą grupę mieszkańców. W najbliższych latach dzięki funduszom ze środków unijnych centrum Łodzi zyska nową świetność. Mamy już pierwsze zagwarantowane środki na działania w wysokości 1,5 miliarda zł. Mamy także nowe możliwości prawne, które otworzyła uchwalona aktualnie ustawa rewitalizacyjna. Łódź może pochwalić się już doświadczeniami w dziedzinie rewitali- zacji. W całej Polsce jako przykład wskazywany jest program rewitalizacji osiedla domów robotniczych na Księżym Młynie. Dzięki programowi Mia100 Kamienic odnowiliśmy już ponad setkę historycznych budynków w Śródmieściu. Kolejne działania będą jednak znacznie bardziej kompleksowe i zakrojone na znacznie szerszą skalę. Dzięki nim Łódź nie tylko ma realną szansę na wydostanie z kryzysu wielu obszarów naszego miasta. Łódź może także stać się liderem i wzorem dla innych miast. W 2016 roku rozpoczynamy kampanię na rzecz uzyskania przez Łódź prawa do organizacji Międzynarodowej Wystawy EXPO w 2022 roku poświęco- nej rewitalizacji. Przyznanie Łodzi prawa do organizacji tej wystawy mogłoby się stać ważnym impulsem rozwojowym i promocyjnym miasta oraz całego regionu. Przede wszystkim jednak byłoby widocznym sygnałem, że nasze miasto rozwija się, dostrzega problemy mieszkańców i działa wszechstronnie, aby je rozwiązywać. Hanna Zdanowska Prezydent Miasta Łodzi 5 Kronika miasta Łodzi 4/2015 6 4/2015 Kronika miasta Łodzi pierwsze kolumny Rewitalizacja strefy wielkomiejskiej Kompleksowe podejście do procesu odnowy Łodzi Ewa Boryczka str. 9 Kilka refleksji o przeszłości i przyszłości centrum Łodzi Rewitalizować czy wyburzyć? Kamil Śmiechowski str. 17 Rewitalizacja. Potrzeba trwałej zmiany W kierunku lepszego miasta Błażej Filanowski str. 26 Nowa twarz Księżego Młyna Z Jarosławem Ogrodowskim, w latach 2010-2011 koordynatorem projektu „Nasz Księży Młyn”, rozmawia Marta Madejska str. 36 Mia100 Kamienic Przywracanie normalności Gustaw Romanowski str. 43 Rewitalizacja czyli odbudowywanie wspólnoty Z Wojciechem Kłosowskim rozmawia Błażej Filanowski str. 53 Budowanie tożsamości a procesy rewitalizacyjne Błażej Ciarkowski str. 63 7 Kronika miasta Łodzi 4/2015 Książka str. 2 8 kkjajda 4/2015 KronikaEwa miasta Boryczka Łodzi Rewitalizacja Strefy Wielkomiejskiej Kompleksowe podejście do procesu odnowy Łodzi pierwsze kolumny O tym problemie dyskutuje się w Polsce od przeszło 20 już lat, a sam termin „rewita- lizacja” używany był zamiennie z takimi słowami jak remont, modernizacja, rehabilita- cja. W podejmowanych przez samorządy działaniach bardzo często chodziło głównie o konserwację zabytków, remonty budynków, a także o nowe aranżowanie przestrzeni publicznych (rynków, placów, skwerów, parków). Termin rewitalizacja stał się niezwykle popularny za sprawą ma- gicznej mocy wiążącej się z możliwością pozyskania na ten cel środków finansowych, głównie unijnych. W wielu samorządach zrobił on zawrotną karierę, robiąc z działań „rewitalizacyjnych” ich karykaturę. Dokonywano więc „rewitalizacji” cmentarzy, torów kolejowych, nawierzchni ulic, czemu sprzyjały niezrozumienie i dowolność interpretacji tego pojęcia, a także brak regulacji prawnych w tym zakresie. Stąd też konieczność uzyskania zewnętrznego dofinansowania na zaspokojenie palących potrzeb inwestycyj- nych skłaniała wiele samorządów do manipulowania słowem „rewitalizacja”. I dlatego podejmowane próby rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego czy też inwestorów prywatnych w Polsce oceniać można bardzo różnie. Strategia Rozwoju Ulicy Piotrkowskiej W Łodzi przez wiele lat powstawały różne inicjatywy i podejmowano działania w zakre- sie rewitalizacji, ale były to głównie projekty o charakterze przestrzennym. Pierwszym z programów rewitalizacji był opracowany na zlecenie Urzędu Miasta Lokalny Program Rewitalizacji zakładający remonty budynków oraz przekształcenia przestrzeni pub- licznych w dwóch wskazanych obszarach pilotażowych w centrum Łodzi. Następnie wskutek działania Sztabu Piotrkowska, współpracy Uniwersytetu Łódzkiego oraz Urzędu Miasta Łodzi powstała Strategia Rozwoju Ulicy Piotrkowskiej jako narzędzie zarządzania centrum miasta i rewitalizacji. Było to pierwsze w Łodzi opracowanie, które zakładało realizację działań w sferze przestrzennej, gospodarczej i społecznej i prezentowało Kronika miasta Łodzi 9 Kronika miasta Łodzi 4/2015 strategiczne (długookresowe i kompleksowe) podejście do rozwiązania problemów obszaru ulicy Piotrkowskiej. Kolejnymi próbami rewitalizacji zdegradowanych obszarów miasta były działania podejmowane na Księżym Młynie oraz w Nowym Centrum Łodzi. Wspar- ciem dla procesów rewitalizacji centrum miasta w ostatnich latach stał się także reali- zowany program remontowy Mia100 Kamienic. W ostatnich 10 latach zrealizowanych zostało również szereg prywatnych przedsięwzięć, począwszy od dużej inwestycji, jaką jest Manufaktura, która sprawiła, że o Łodzi zaczęło się pozytywnie mówić w kontekście rewitalizacji. Zrealizowanych zostało także wiele działań, w które zaangażowani byli właściciele kamienic i małe wspólnoty mieszkaniowe. Prywatne inwestycje, remonty poszczególnych obiektów, aranżacje wspólnych przestrzeni stanowiły często uzupeł- niania publicznych inwestycji, ale stawały się także inspiracją dla działań sąsiedzkich, integracyjnych, w które angażowali się mieszkańcy tych obszarów. 10 Warsztaty z mieszkańcami str. 2 4/2015 Kronika miasta Łodzi Proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego Na przestrzeni