Monumenten in Nederland. Drenthe Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma bron Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 2001 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu07_01/colofon.php © 2010 dbnl / Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma i.s.m. schutblad voor Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 2 Rolde, Herv. kerk, interieur (1972) Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 4 Ansen, esdorp vanuit het zuidoosten Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 6 Echten, Huis te Echten, duifhuis (1982) Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 7 Voorwoord In de reeks Monumenten in Nederland, een gezamenlijk initiatief van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en Waanders Uitgevers, is dit het zevende, aan de provincie Drenthe gewijde deel. Het geeft een geïllustreerd overzicht van de monumenten in deze provincie en is in de eerste plaats bedoeld als beknopt naslagwerk voor een breed publiek. Als bron van informatie is het bruikbaar voor zowel de wetenschappelijk geïnteresseerde lezer als voor degene die vanuit een cultuurhistorische of toeristische belangstelling kort en bondig geïnformeerd wil worden. De reeks Monumenten in Nederland geeft een breed overzicht van de cultuurhistorisch meest waardevolle objecten en structuren. Omdat niet alleen de oudere en al langer vertrouwde monumenten, maar ook de bouwkunst uit de periode 1850-1940 ruimschoots aandacht krijgt, komt de grote verscheidenheid aan bouwwerken in dit boek goed tot uitdrukking. Daarbij is niet alleen plaats voor het meesterwerk, maar evengoed voor de anonieme utiliteitsbouw. Van zeer oud tot tamelijk recent, van mooi tot merkwaardig, alle categorieën bouwwerken passeren de revue. Het resultaat is een compact samenhangend beeld per stad of dorp van de cultuurhistorische waarden. De groeiende belangstelling voor monumenten blijkt uit een constante vraag naar informatieve boeken en reisgidsen. Over het algemeen bestrijken deze boeken slechts deelgebieden. Daarom is er behoefte aan een breed opgezette reeks als deze. Elk deel staat op zichzelf en kan onafhankelijk van de overige delen worden geraadpleegd. Om de uitgave ook visueel aantrekkelijk te maken en de bruikbaarheid te verhogen, zijn de delen rijk geïllustreerd met speciaal voor dit doel gemaakte foto's en tekeningen. Het beeldmateriaal benadrukt steeds het eigen karakter van het culturele erfgoed van de provincie. Het aanzien van Drenthe werd tot ver in de 19de eeuw bepaald door onafzienbare heidevelden en uitgestrekte venen. In een paarse heidegloed gelegen hunebedden deden eenzame reizigers onwillekeurig denken aan verhalen over reuzen. Bij de toegangen tot dit door ontoegankelijke veenmoerassen omgeven gebied lagen van oudsher de steden Meppel - in het westen - en Coevorden - in het oosten. De tegenwoordige provinciehoofdstad Assen, ontstaan als middeleeuwse kloosternederzetting, werd pas in 1809 tot stad verheven. Ook de esdorpen Emmen en Roden en de veenkolonie Hoogeveen hadden aanvankelijk slechts een bescheiden omvang. Op de arme zandgronden was vooral sprake van eenvoudige bebouwing en dit bleef zo na de grote heide- en veenontginningen in de 19de en vroege 20ste eeuw. Uiteindelijk leidde dit tot een vaak imponerend landschap met daarin aardige kerken, charmante esdorpen en fraaie boerderijgroepen, onder meer te Schoonebeek, Zweeloo en Orvelte, maar ook schier eindeloze kanaaldorpen met grote ontginningsboerderijen, zoals in Nieuw-Buinen, Valthermond of Tweede Exlooërmond. De reeks is samengesteld door een vast team van architectuur- en bouwhistorische onderzoekers. Dit deel is samengesteld door dr.ing. R. Stenvert, mw. drs. S.T. Broekhoven, mw. drs. S.G. van Ginkel-Meester en dr.ing. Chr.J. Kolman. Voor de historische inleiding is een beroep gedaan op de historicus drs. R.H. Alma. Het voor deze reeks gevormde redactieteam bestaat uit: drs. A.G. Schulte, drs. F.C.A. van der Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe Helm, jhr. R.J.A. van Suchtelen van de Haare, ing. B.H.J.N. Kooij en mw. J.P.M. van den Heuvel namens de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de vier auteurs. Verder hebben de medewerkers van de afdeling Documentatie en Informatie van de Rijksdienst ieder op hun wijze, vanuit zijn of haar specialisme, bijgedragen aan de totstandkoming van de publicatie. Drs. B. Stamkot van het bureau MAP stelde de overzichtskaarten en stadsplattegronden samen, jhr.ir. R.G. Bosch van Drakestein verzorgde de kasteelplattegronden, ing. B.H.J.N. Kooij en H.F.G. Hundertmark de kerk- en overige plattegronden en H. IJsseling van Flying Focus de luchtfoto's. De fotografen van de Rijksdienst, met name IJ.Th. Heins, J.P. de Koning, K. Roderburg en A.J. van der Wal, zijn verantwoordelijk voor de foto's. Met dit werk over de provincie Drenthe beoogt de reeks Monumenten in Nederland een bijdrage te leveren aan de kennisoverdracht van ons cultureel erfgoed en het wekken van de belangstelling daarvoor. De directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg Fons Asselbergs Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 8 Ten geleide Monumenten in Nederland is een naslagwerk over de cultuurhistorisch waardevolle objecten en structuren in de verschillende provincies, in dit geval de provincie Drenthe. Het is géén reisgids en bevat dan ook geen routebeschrijvingen of wandelingen. De stadsplattegronden in het boek zijn bedoeld om de onderlinge situering van objecten te verduidelijken. Het boek geeft in een compact, samenhangend overzicht een breed beeld van bestaande cultuurhistorisch interessante objecten en structuren, waarbij beknopt de feitelijke informatie wordt vermeld. De inleidende hoofdstukken plaatsen de gegevens in een groter verband en schenken aandacht aan het karakteristieke van de provincie Drenthe. Hier worden relaties gelegd met belangrijke ontwikkelingen in het verleden. De eerste inleiding bevat een algemene historische schets van de provincie. De twee volgende hoofdstukken besteden respectievelijk aandacht aan de stijlen en vormen van de gebouwen en aan de toegepaste materialen en constructies. Het vierde en laatste inleidende hoofdstuk behandelt de eigenheid van de drie regio's die samen de provincie Drenthe vormen. Daarbij wordt vooral gekeken naar historisch-geografische ontwikkelingen en de bebouwingskarakteristiek. De hiernaast opgenomen overzichtskaart toont de regioindeling van de provincie. De kaart geeft verder een overzicht van de gemeenten en de belangrijkste steden en dorpen, zoals die aan bod komen in het op de inleidingen volgende onderdeel Steden, Dorpen, Monumenten. Dit meest omvangrijke deel van het boek bevat een beschrijving van de belangwekkende bouwwerken van alle steden en nagenoeg alle dorpen in Drenthe. Dit deel is alfabetisch op plaatsnaam geordend. Voor de indeling zijn niet de gemeentegrenzen bepalend, maar de afzonderlijke bebouwingsconcentraties - de kernen - zoals ze historisch zijn gegroeid. Er is onderscheid gemaakt in hoofdkernen, kernen, geïncorporeerde kernen, omgevingskernen en omgevingsobjecten. Hoofdkernen zijn kernen die hun naam aan een gemeente geven (bijvoorbeeld: Assen, Emmen). Bij een gewone kern wordt in de aanhef steeds verwezen naar de gemeente waartoe deze behoort, bijvoorbeeld: Zuidlaren (gemeente Tynaarlo). De zogeheten geïncorporeerde kernen zijn in de loop van hun geschiedenis deel gaan uitmaken van een grotere kern. Zo is Gasselternijveenschemond onderdeel gaan uitmaken van Gasselternijveen. Deze geïncorporeerde kernen worden behandeld als onderdeel van het grotere geheel, zij Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe het dat bij de vermelding van adressen ook de naam van de oorspronkelijke kern wordt genoemd. Voor kernen die in de loop van de tijd aan elkaar zijn gegroeid, is deze methode eveneens gehanteerd. Deze kernen zijn in de regel onder hun huidige plaatsnaam te vinden; dit geldt bijvoorbeeld voor Eelde-Paterswolde. Omgevingskernen zijn nederzettingen die wel genoemd worden, maar waarvan de informatie over de bebouwing slechts enkele objecten betreft. Ze worden onder een nabijgelegen, vaak grotere kern vermeld: zo staan Balloo en Deurze bij Rolde, Peest bij Norg en Schipborg bij Annen. De beschrijvingen van omgevings- Ronald Stenvert, Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Drenthe 9 kernen zijn hierdoor niet direct alfabetisch geplaatst, maar kunnen via het topografisch register achter in het boek worden gevonden. Omgevingsobjecten zijn op het platteland gesitueerde gebouwen als fabrieken, gemalen, adellijke huizen, molens en boerderijen. Deze worden beschreven bij de meest nabije kern binnen de gemeente, bijvoorbeeld het Kamp Westerbork bij Hooghalen of de openbare lagere school van 't Haantje bij Noordsleen. Bij een omgevingsobject dat het enige