Lurraldeen arteko desorekak EAE-n krisi ekonomikoaren 12 testuinguruan AURKIBIDEA 1. AZTERLANAREN HELBURUAK, EGITURA ETA METODOLOGIA .................................... 2 1.1. Hitzaurrea eta helburuak ......................................................................................... 2 1.2. Metodologia: eskualdeen banaketa, iturriak eta adierazleak ............................... 3 1.3. Txostenaren egitura eta datuen aurkezpena ......................................................... 8 2. EGOERAREN DIAGNOSTIKOA ....................................................................................... 10 2.1. Eskualdeen arteko desberdintasunak egitura demografikoari dagokionez ....... 10 2.1.1 Egitura demografikoa .................................................................................. 10 2.1.2. Populazioaren mugimenduak ..................................................................... 13 2.1.3. Ikasketa maila ................................................................................................ 17 2.2. Egitura produktiboaren eta lan-merkatuaren inguruko eskualdekako desber- dintsaunak ............................................................................................................... 19 2.2.1. BPGd-a eta lehiakortasuna .......................................................................... 19 2.2.2. Lan-merkatua ............................................................................................... 25 2.2.3 Enpresa-sarea eta -dinamismoa .................................................................. 32 2.3. Eskualdeen arteko desberdintasunak populazioaren bizi-baldintzei dagokienez38 2.3.1. Errenta eta pobrezia .................................................................................... 38 2.3.2. Gizarte prestazioak eta gastu publikoa ...................................................... 43 2.3.3. Osasuna eta segurtasuna ............................................................................ 47 2.3.4. Etxebizitza .................................................................................................... 52 2.4. Eskualde bakoitzaren bereizitasunak ................................................................... 55 2.5. Adierazleen sakabanaketa eta eskualdeak bateratzea ........................................ 63 2.5.1. Eskualde Sakabanaketaren Tasaren (EST) definizioa eta interpretazioa . 63 2.5.2. Eskualdeen arteko desberdintasunen azterketa ....................................... 63 2.6. EAEko eskualdeen arteko desoreken gaineko Etengabeko Panela .................... 67 2.6.1. Panelaren osaera ......................................................................................... 67 2.6.2. Azterturiko hamaika eskualdeen egoera .................................................... 72 3. ONDORIOAK ................................................................................................................. 74 4. ERANSKINAK ................................................................................................................. 78 4.1. Adierazleen taulak eskualdeka .............................................................................. 78 4.2. Adierazleen fitxak ................................................................................................. 90 4.3. Udalerrien zerrenda eskualdeka ......................................................................... 195 Lurraldeen arteko desorekak EAEn krisi ekonomikoaren testuinguruan 2014ko iraila EUSKADIKO EKONOMIA ETA GIZARTE ARAZOETARAKO BATZORDEA Lurraldeen arteko desorekak EAEn krisi ekonomikoaren testuinguruan 2014ko iraila 1. AZTERLANAREN HELBURUAK, EGITURA ETA METODOLOGIA 1.1. Hitzaurrea eta helburuak Mundu mailan 2008. urtean hasitako krisi ekonomikoak Europa osoa astindu du, baina eragin ez- berdina izan du herrialdeetan eta eremu geografikoetan, hainbat faktoreren arabera, haien egitura produktiboa eta demografikoa edo gizarte babeserako ereduaren arabera esaterako. Era berean esan daiteke ezen, krisi ekonomikoaren eragina Euskal Autonomia osoan orokorra izan bada ere, krisiaren eraginak ez direla berdintsuak izan eskualde edota lurralde eremu guztietan (bestela, egungo krisia baino lehen, desoreka edo desberdintasun oso esanguratsuak ziren populazioaren egituraren, ekonomiaren dinamismoaren, egitura produktiboaren edota zenbait zerbitzu publiko eskuratzearen ikuspegitik). Hala, gaur egun esan daiteke EAEko zenbait lurralde krisiaren eragina bereziki jasaten ari direla eta, haien izaera ekonomikoa eta soziala dela-eta, etorkizun zailagoa du- tela hobetzeko. Beste batzuetan, aldiz, aurreko enplegu mailei neurri handiagoan eusteaz gain, bilakaera hobea duten adarretan metatzen dute jarduera, eta hasiera batean behinik behin, iguri- kapen hobeak daude haien inguruan. Testuinguru horretan, egungo egoera ekonomikoak Euskal Autonomia Erkidegoko eskualdeei zein neurritan eragin dien jakitea da honako txosten honen xedea, baita gaur egun −krisia hasi zenetik sei urte igarotakoan− Euskadiko lurraldeen artean desoreka nagusiak zein diren ere egitura demo- grafikoaren eta produktiboaren, lan-merkatuaren eta bizi-baldintzen aldetik. Txosten honen hel- buru orokorra, beraz, diagnostiko kuantitatiboa egitea da argi eta garbi −eskuragarri ditugun esta- tistika-iturri nagusietan bildutako funtsezko zenbait adierazletan oinarrituta−, baita krisi ekonomi- koaren testuinguruan EAEko lurraldeen artean dauden desoreken eta, bereziki, euskal eskualdee- tan krisiak izan duen eragin ezberdinaren gaineko azterketa ere. Funtsezko helburu hori oinarri hartuta, hauexek lortu nahi ditu txostenak: - EAEko eskualdeen errealitatea hobeto ezagutzea, haien giza eta ekonomi ezaugarri nagu- siak laburbilduta aurkeztuta, betiere eskuragarri dugun estatistika-informazioa baliatuz. Horretarako, hainbat estatistika-iturritatik eta administrazio-erregistrotatik lortutako adie- razleen plana landu da, non, azterturiko eremuetan EAEko eskualde bakoitzak duen ego- era ez ezik, eskualde bakoitzak krisi ekonomikoa hasi zenetik izan duen bilakaera ere bildu den. - Eskualdeen egoera eta eskualdeek EAEren testuinguruan duten posizioa gaur egun zehaz- ten den profila ezartzea, betiere azterturiko alderdiei dagokienez. - EAEren baitan eskualdeen arteko desberdintasunak zein neurritan eta zein alderditan han- ditu diren aztertzea eta krisiak aurretik zeuden desorekak areagotu dituen zehaztea ho- nako faktore hauen arabera: egitura demografikoa, lan-merkatua, egitura produktiboa, di- namismo ekonomikoa eta bizi-baldintzak. - Eskuragarri ditugun estatistika-adierazleak oinarri hartuta egoera hoberenean dauden es- kualdeak eta egoera hobe horretarako zioak zehaztea, hots, egungo egoerari abantailare- kin aurre egitea ahalbidetzen dieten indarguneak. EUSKADIKO EKONOMIA ETA GIZARTE ARAZOETARAKO BATZORDEA 2 Lurraldeen arteko desorekak EAEn krisi ekonomikoaren testuinguruan 2014ko iraila 1.2. Metodologia: eskualdekotzea, adierazleak, iturriak eta mugak a) Lurraldearen eskualdekotzea Honako azterlan honen eremu geografikoa eskualdea da, zeren eta eskualdeek, egitura produkti- boaren eta enpresaren egituraren aldetik nahiz bizi-baldintzen aldetik, beren ezaugarriak baiti- tuzte, eta ezaugarri horiek udal errealitatea gainditzen duten beren nortasuna eta bereizitasunak ematen dizkie. Alabaina, alde horretatik gogoratu beharra dago informazio estatistiko edo adminis- tratibo garrantzitsua sortzen duten hainbat erakundek eskualde edo udal mailan ematen dutela informazioa eta Lurralde Historikoa izaten dela informazio estatistikoa ezagutarazteko lurralde- unitaterik ohikoena. Gainera, datuak eskualde mailan banakatzen edo lortzen direnean, eskualde- sailkapen ezberdinak erabiltzen dituzten iturriek, eta osotasunean ez datoz bat haien artean. Ildo horretan, gogoratu beharra dago ezen, administrazio-erregistroetako informazioa udal mailan banakatu badaiteke ere, inkesta hori oinarri hartuta lorturiko adierazle gehienek lagin jakin batzuk izaten dituztela abiapuntu eta, oro har, esanguratsuak dira eskualde maila jakin batean, baina maila txikiagoan ezin banaka daitezke edota ezin aplika daitezke beste eskualde-banaketa batzuetan. Erakunde hauek erabilitakoak dira aztergai dugun azterlanerako EAEko eskualdekotze garrantzi- tsuak: - EUSTATek 20 eskualdetan banatu ohi du EAE (ikusi honekin batera doan taula). Eskuragarri ditugunetatik eskualde-banaketarik zabalena da. Lurralde maila horretan eskaintzen diren datuak, oro har, udal zentsuetan eta erregistroetan oinarritzen dira eta, beraz, beste es- kualdekotze batzuetan taldekatu daitezke. - Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak, bestalde, hamaika eskualde handi edo “enplegu-sorleku” bereizten ditu bere Lan-merkatuaren Zentsuetan (aurrerago ikusiko dugunez, azterlan honetarako iturri garrantzitsuetako bat), eta era berean, beste eragiketa batzuetan ere erabiltzen dira hala nola Pobreziaren eta Gizarte Desberdintasu- nen Inkestan. Eskualdeon eraketari esker, EUSTATen 20 eskualdeak 11 eskualde horietara ekar daitezke, zeren eta, berez, aurreko 20 eskualdeen taldekatzea baita. Halaber, Lan- merkatuaren Zentsuaren informaziorik garrantzitsuena udalerri handiagoen eskura dago, “azpieskualdeak” deritzenetatik eginiko bigarren banakapena oinarri hartuta. - LANBIDEk, 2011-2014ko Enplegurako Euskal Estrategiaren ondoriozko eskualdeetako en- plegu-planak bultzatu nahian, 30 eskualdetan banatzen du EAE 1. Hori ez dator bat zuze- nean EUSTATen eta Eusko Jaurlaritzaren sailkapenekin, baina garrantzizkoak gerta dai- tezke gai jakinen bat aztertzeko, udalen datuen eransketa