T.C. DOKUZ EYLÜL ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TAR İH ANAB İLİM DALI TÜRK İYE CUMHUR İYET İ TAR İHİ PROGRAMI YÜKSEK L İSANS TEZ İ ERKEN CUMHUR İYET DÖNEM İNDE ESK İÇA Ğ TAR İHİ ARA ŞTIRMALARI Çi ğdem KÜLÇÜR Danı şman Yrd. Doç. Dr. Nedim YALANSIZ 2010 Yemin Metni Yüksek Lisans Tezi olarak sundu ğum “ Erken Cumhuriyet Döneminde Eskiça ğ Tarihi Ara ştırmaları” adlı çalı şmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı dü şecek bir yardıma ba şvurmaksızın yazıldı ğını ve yararlandı ğım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olu ştu ğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmı ş oldu ğunu belirtir ve bunu onurumla do ğrularım. Tarih ..../..../....... Çi ğdem KÜLÇÜR İmza ii YÜKSEK L İSANS TEZ SINAV TUTANA ĞI Öğrencinin Adı ve Soyadı : Çi ğdem KÜLÇÜR Anabilim Dalı : Tarih Programı : Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Tez Konusu :Erken Cumhuriyet Döneminde Eskiça ğ Tarihi Ara ştırmaları Sınav Tarihi ve Saati : Yukarıda kimlik bilgileri belirtilen ö ğrenci Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün …………………….. tarih ve ………. sayılı toplantısında olu şturulan jürimiz tarafından Lisansüstü Yönetmeli ği’nin 18. maddesi gere ğince yüksek lisans tez sınavına alınmı ştır. Adayın ki şisel çalı şmaya dayanan tezini ………. dakikalık süre içinde savunmasından sonra jüri üyelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana ğı olan Anabilim dallarından sorulan sorulara verdi ği cevaplar de ğerlendirilerek tezin, BA ŞARILI OLDU ĞUNA Ο OY B İRL İĞİ Ο DÜZELT İLMES İNE Ο* OY ÇOKLU ĞU Ο REDD İNE Ο** ile karar verilmi ştir. Jüri te şkil edilmedi ği için sınav yapılamamı ştır. Ο*** Öğrenci sınava gelmemi ştir. Ο** * Bu halde adaya 3 ay süre verilir. ** Bu halde adayın kaydı silinir. *** Bu halde sınav için yeni bir tarih belirlenir. Evet Tez burs, ödül veya te şvik programlarına (Tüba, Fulbright vb.) aday olabilir. Ο Tez mevcut hali ile basılabilir. Ο Tez gözden geçirildikten sonra basılabilir. Ο Tezin basımı gereklili ği yoktur. Ο JÜR İ ÜYELER İ İMZA …………………………… □ Ba şarılı □ Düzeltme □ Red ……………... ………………………………□ Ba şarılı □ Düzeltme □Red ……….......... …………………………...… □ Ba şarılı □ Düzeltme □ Red ……….…… iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi Erken Cumhuriyet Döneminde Eskiça ğ Tarihi Ara ştırmaları Çi ğdem Külçür Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Yüksek Lisans Programı Yüksek Lisans Tezi Anadolu, uygarlık kalıntıları yönündeki zenginli ğinden ötürü, 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı’nın ilgi oda ğı haline geldi. 19. yüzyıldan itibaren de Anadolu ve Mezopotamya’da kazılar ba şladı, birçok yabancı bilim adamı ve enstitü tarafından ba şlatılan kazılar sonucu çıkarılan eserler çe şitli sebeplerle yurtdı şına çıkarıldı ve yabancı müzelerde sergilendi. Bu durum ülkede eski eserlere kar şı özensiz bir tutum sergilendi ğinin göstergesidir. “Osman Hamdi Bey” ile birlikte arkeolojide bilimsel bir yöntem izlenmeye ba şlandı. Cumhuriyetin ilk yıllarında da ilk sistemli kazılar ba şladı. Ankara ba şta olmak üzere büyük kentlerde müzelerin kurulmaya ba şlaması eski eserlere korumacı yakla şımın bir sonucudur. Batı etkisiyle ba şlayan tarihsel, arkeolojik ve antropolojik ara ştırmalar “ulus ve kültür bilinci” olu şturmak amacıyla yapılmı ş “bilimsel bir görev” olarak görüldü. Bu çalı şmada, Erken Cumhuriyet Döneminde Türk müzecili ğinin geli şimi, kurulan ara ştırma kurumları ve arkeoloji enstitüleri, “Türk Tarih Kurumu”, “Dil ve Tarih- Co ğrafya Fakültesi”, “ İstanbul Üniversitesi” gibi kurumların faaliyetleri yardımıyla ça ğda ş arkeolojinin olu şturulma süreci ve bu geli şme sürecinin ya şanmasına, yerli ve yabancı bilimadamlarının katkıları incelenmi ştir. Anahtar Kelimeler : Arkeoloji, Türk Tarih Kurumu, Osman Hamdi Bey, Müzecilik, Sistemli kazılar, Dil ve Tarih-Co ğrafya Fakültesi. iv ABSTRACT Master Thesis RESEARCHES OF PREH İSTOR İC PER İOD H İSTORY İN EARLY REPUBL İC ERA. Çi ğdem KÜLÇÜR Dokuz Eylül University Institute of Social Sciences Department of History History of Turkish Republic Program Master Thesis Anatolia has become a point of interest for the Western World since the second half of the 17th century for its richness of civilization remnants. And from the 19th century on, excavations start both in Anatolia and Mesopotamia. The historical artifacts ,which were revealed as a consequence of the excavations initiated by many researchers and institutes, were taken abroad for various reasons and exhibited at foreign museums. This was an indicator of the inattentive attitude in the country towards the old artifacts. With “Osman Hamdi Bey”, a scientific method in archaelogy was started to be followed. First systematical excavations were launched at the early times of Republic. The beginning of building museums in big cities, with Ankara coming ahead, was a result of a protective approach for the old artifacts. The historical, archaeological and anthropological researchs, beginning with the influence of West, were seen as “a scientific objective” with the aim of establishing “consciousness of Nation and Culture”. In this study, the improvement of Turkish Museology in the early times of Republic, the research associations and archaelogy institutes that were set up, the process of constituting modern archaelogy with the help of activities by the institutions such as “Turkish Historical Society”, “Faculty of Language, History and Geography” , “ İstanbul University” and lastly local and foreign researchers’ support to experience this process are examined. Key Words: Archaelogy, Turkish Historical Society, Osman Hamdi BEY, Museology, systematical excavations, Faculty of Language, History and Geography. v ERKEN CUMHURIYET DÖNEMINDE ESKIÇA Ğ TARIHI ARA ŞTIRMALARI YEM İN METN İ........................................................................................................ ii TUTANAK .............................................................................................................. iii ÖZET......................................................................................................................... iv ABSTRACT.............................................................................................................. v İÇİNDEK İLER ......................................................................................................... vi KISALTMALAR…………………………………………………………………...viii GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 BİRİNC İ BÖLÜM BA ŞLANGICINDAN CUMHUR İYET DÖNEM İ’NE KADAR ESK İÇA Ğ TAR İHİ 1.1. ESK İÇA Ğ TAR İHİ ARA ŞTIRMALARININ TÜRK İYE TAR İHİ İÇİNDEK İ YER İ VE ÖNEM İ........................................................................................................ 3 1.2. CUMHUR İYET’E KADAR ESK İÇA Ğ TAR İHİ ARA ŞTIRMALARI .............. 5 1.2.1. Âsâr-ı Attîka Nizamnamesi Öncesi Eskiça ğ Tarihi Anlayı şı......................... 5 1.2.2. Osman Hamdi Bey’den Cumhuriyet’e Arkeoloji ve Türk Müzecili ği:........ 18 İKİNC İ BÖLÜM CUMHUR İYET DÖNEM İ’NDE ESK İÇA Ğ TAR İHİ ARA ŞTIRMALARININ GEL İŞİ Mİ 2.1. ATATÜRK VE TAR İH ANLAYI ŞI .................................................................. 28 2.1.1. Türk Tarih Kurumu’nun Kurulu şu ............................................................... 33 2.1.2. Üniversitelerin Geli şimi ............................................................................... 42 2.1.2.1. İstanbul Üniversitesi .............................................................................. 42 2.1.2.2. Dil ve Tarih Co ğrafya Fakültesi: ........................................................... 47 2.1.4. Cumhuriyet Döneminde Müzeler:................................................................ 71 2.1.5. Anadolu’da Kurulan Arkeoloji Enstitüleri ve Bilim Kurumları: ................ 89 vi 2.1.5.1. İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü:.......................................................... 90 2.1.5.2. İstanbul Macar Arkeoloji Enstitüsü:...................................................... 91 2.1.5.3.Alman Arkeoloji Enstitüsü ..................................................................... 91 2.1.5.4. Fransız Arkeoloji Enstitüsü (Fransız Anadolu Ara ştırmaları Enstitüsü) ........................................................................................................ 94 2.1.5.5. İngiliz Arkeoloji Enstitüsü:.................................................................... 97 2.1.5.6. Türk Antropoloji Enstitüsü:..................................................................... 100 2.1.5.6. Di ğer Ara ştırma Kurumları ve Enstitüler ............................................ 102 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CUMHUR İYET DÖNEM İ’NDE ESK İÇA Ğ TAR İHİ TEMEL B İLİMLER İ ALANINDA ÇALI ŞAN ARA ŞTIRMACILAR VE ÇALI ŞMALARI 3.1. YERL İ ARA ŞTIRMACILAR .......................................................................... 103 3.1.1. AF İF ERZEN (1932-2000): ....................................................................... 103 3.1.2. AR İF MÜF İD MANSEL ( 1905 - 1975 )................................................... 105 3.1.3. M. EKREM AKURGAL (1911-2001)....................................................... 107 3.1.4. HAM İT ZÜBEYR KO ŞAY (1897-1984) .................................................. 109 3.1.5. HALET ÇAMBEL (1916-...) ..................................................................... 111 3.1.6. JALE İNAN (1914- 2001):......................................................................... 112 3.1.7. MUAZZEZ İLM İYE ÇI Ğ (1914-...) .......................................................... 113 3.1.8. REMZ İ O ĞUZ ARIK