IOB Evaluatie | nr. 382 IOB Evaluatie | nr. IOB Evaluatie Op zoek naar nieuwe verhoudingen Evaluatie van het Nederlandse buitenlandbeleid in Latijns-Amerika IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | IOB Evaluatie | nr. 382 | Op zoek naar nieuwe verhoudingen | Op zoek naar nieuwe verhoudingen IOB Evaluatie Op zoek naar nieuwe verhoudingen Evaluatie van het Nederlandse buitenlandbeleid in Latijns-Amerika augustus 2013 Op zoek naar nieuwe verhoudingen Voorwoord Terwijl het pessimisme over het herstel van de bedrijvigheid in Nederland aanhoudt, verschenen deze zomer in de pers meerdere berichten over nieuwe orders voor Nederlandse bedrijven in de maritieme en offshoresector vanuit Brazilië. Kort daarna bracht het Mexicaanse bedrijf América Móvil een bod uit om een meerderheidsbelang in het voorma- lige staatsbedrijf KPN te verwerven. Deze voorbeelden geven aan hoezeer de economische situatie in Nederland thans verbonden is geraakt met ontwikkelingen in Latijns-Amerika. Deze evaluatie maakt een balans op de resultaten van het Nederlandse buitenlandbeleid in Latijns-Amerika gedurende de afgelopen jaren. Dit beleid is flink in beweging geweest. Eerst vanwege de afbouw van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking en de verminderde bilaterale inzet voor mensenrechtenbevordering. Daarna gevolgd door een toegenomen belangstelling voor economische diplomatie en duurzame handels- en investeringsrelaties. Tegelijkertijd staan de inspanningen om de politieke betrekkingen te onderhouden onder druk vanwege de bezuinigingen op het postennet. De belangrijkste vraag die wordt gesteld in deze evaluatie van de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) betreft: hoe heeft het Nederlandse buitenlandbeleid zich aangepast aan de veranderingen in Latijns-Amerika? De afname van structurele | 3 | armoede, de groei van de middenklasse, de consolidatie van democratie en verbeteringen in de mensenrechtensituatie vragen om nieuwe verhoudingen. In de diplomatieke betrekkingen biedt de geopolitieke opstelling van Latijns-Amerikaanse landen specifieke mogelijkheden voor strategische allianties op enkele mondiale dossiers. Daarnaast bestaat er een ruime behoefte aan de inzet van economische diplomatie, mede gezien de nog steeds dominante rol van de lokale overheid op het terrein van handel en investeringen. Buitenlandbeleid is steeds meer een zaak waarin vakministeries, private partijen en maatschappelijke organisaties een eigenstandige rol spelen. Dat vereist ook een coördine- rende inzet van het ministerie van Buitenlandse Zaken, waarin ook voldoende ruimte moet zijn voor proactief beleid. De relaties met Latijns-Amerika zijn van bijzonder belang voor de bevordering van duurzaamheids- en coherentiedoelstellingen. Samenwerking in EU-verband en uitbesteding aan de EU-vertegenwoordiging worden – met wisselend resultaat – benut om de verminderde Nederlandse presentie te compenseren. Deze evaluatie van de effectiviteit van het Nederlandse buitenlandbeleid in Latijns-Amerika kenmerkt zich door een geïntegreerde aanpak. De analyse van de beleidsintenties en de uitgevoerde activiteiten richt zich op het snijvlak van regio- en thematisch beleid. Daarbij wordt specifiek aandacht geschonken aan de wisselwerking tussen politieke doelstellingen, economische belangenbehartiging, armoedebestrijding en mensenrechten, en duurzame ontwikkeling. Bij de analyse op deelthema’s is expliciet gekeken naar de wijze waarop Nederland inspeelt op de nieuwe mogelijkheden die voor de samenwerking met Latijns- Amerikaanse landen in het verschiet liggen. Voorwoord De evaluatie stond onder verantwoordelijkheid van inspecteur Nico van Niekerk, die ook het eindrapport heeft samengesteld. Hij werd daarin bijgestaan door onderzoeksmedewerker Kirsten Mastwijk. Aan deze evaluatie werkten een groot aantal personen mee. Een volledige lijst van betrokkenen is opgenomen in het colofon. Speciale dank gaat uit naar voormalig IOB inspecteur Phil Compernolle, die het onderzoek over economische diplomatie heeft uitgevoerd. Prof. Kees Konings coördineerde het onderzoek in de drie grote landen van de regio en dat naar het mensenrechtenbeleid. Hij voerde dit deels – samen met de collega’s Prof. Michiel Baud en Prof. Wil Pansters – ook zelf uit. Voor het thema duurzame ontwikkeling leverden Jan Joost Kessler en Peter de Kooning bijdragen. In Brazilië waren Pedro Veiga en Sandra Rios van het onderzoeksbureau CINDES een belangrijke schakel voor de onderzoeksactiviteiten; zij droegen verder bij aan de organisatie van een succesvolle bijeenkomst van de Latijns-Amerikaanse referentiegroep voor deze studie. Omdat in dit onderzoek veel aandacht is besteed aan de betrekkingen met Brazilië, was de samenwerking met de ambassadeur in Brasilia, Kees Rade en zijn staf, en op het ministerie van Buitenlandse Zaken met Pieter van Vliet van de Directie Westelijk Halfrond (DWH) van grote betekenis. Namens DWH nam Mathijs Wolters, hoofd van de afdeling van Latijns-Amerika en de Cariben, deel aan de referentiegroep. Ook de medewerking van de staf van de Nederlandse ambassades in Mexico, Argentinië, Guatemala en Colombia is zeer gewaardeerd. | 4 | Met deze evaluatie beoogt de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) van het ministerie van Buitenlandse Zaken een bijdrage te leveren aan de beleidsontwikkeling en de discussies over de samenhang van het Nederlandse buitenlandbeleid in Latijns-Amerika. IOB draagt de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor dit rapport. Prof. dr. Ruerd Ruben Directeur Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie (IOB) Ministerie van Buitenlandse Zaken Op zoek naar nieuwe verhoudingen Aan deze evaluatie hebben meegewerkt: Coördinatie/uitvoering onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd en gecoördineerd door inspecteur Nico van Niekerk en onderzoeksmedewerker Kirsten Mastwijk van IOB. Onderzoekers deelstudies Landenstudies • Kees Koonings - Brazilië (Bijzonder Hoogleraar Universiteit van Amsterdam/Universiteit Utrecht) • Michiel Baud - Argentinië (Hoogleraar Universiteit van Amsterdam) • Wil Pansters – Mexico (Bijzonder Hoogleraar Universiteit Utrecht/Rijksuniversiteit Groningen) Mensenrechten en vredesopbouw • Hoofdonderzoeker: Kees Koonings (Bijzonder Hoogleraar Universiteit van Amsterdam/ Universiteit Utrecht) - Marie-Louise Glebbeek (Universiteit Utrecht) | 5 | - Dirk Kruijt (Hoogleraar Emeritus Universiteit Utrecht) - Gustavo Porras Castejón (Consultant, Guatemala) - Pedro Valenzuela (Consultant, Colombia) Economische diplomatie • Hoofdonderzoeker: Phil Compernolle (ex-IOB, thans consultant SEO Economisch Onderzoek) - Bart Woelders (Onderzoeksmedewerker IOB) - Pedro da Motta Veiga (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento, Brazilië) - Sandra Rios (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento, Brazilië) - Eduardo Augusto Guimarães (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento, Brazilië) - José Tavares de Araujo Jr. (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento, Brazilië) - Peter van Bergeijk (Hoogleraar International Institute of Social Studies) - Mark Vancauteren (Centraal Bureau voor de Statistiek / Universiteit van Hasselt) - Marjolijn Jaarsma (Centraal Bureau voor de Statistiek) - Jamie Balthus (Centraal Bureau voor de Statistiek) Aan deze evaluatie hebben meegewerkt Duurzame ontwikkeling • Hoofdonderzoeker: Jan Joost Kessler (Aidenvironment) • Hoofdonderzoeker: Peter de Koning (Mekon Ecology) - Angela Andrade (Consultant, Colombia) - Eduardo Viola (Universidade de Brasília, Brazilië) - Laura Antoniazzi (Instituto de Estudos do Comércio e Negociações Internacionais, Brazilië) - Marcelo Moreira (Instituto de Estudos do Comércio e Negociações Internacionais, Brazilië) - Matias Franchini (Universidade de Brasília, Brazilië) - Rafael Gomez (Consultant, Colombia) - Robert Hofstede (Consultant, Bolivia/Colombia) Meelezers IOB • Geske Dijkstra • Henri Jorritsma • Marijke Stegeman • Ruerd Ruben | 6 | Referentiegroep Nederland • Cor van Beuningen (Directeur Socires) • Kitty van der Heijden (Directie Klimaat, Energie, Milieu en Water, Ministerie van Buitenlandse Zaken) • Matthijs Wolters (Directie Westelijk Halfrond, Ministerie van Buitenlandse Zaken) • Arthur Mol (Hoogleraar Universiteit Wageningen) • Roel van der Veen (Strategisch adviseur, Ministerie van Buitenlandse Zaken) • Selwyn Moons (Directie Buitenlandse Economische Betrekkingen, Ministerie van Buitenlandse Zaken) Referentiegroep Latijns-Amerika • Alberto Rodriguez (Corporación para Estudios Interdisciplinarios y Asesoría Técnica, Colombia) • Eduardo Viola (Universidade de Brasília, Brazilië) • José Augusto Fernandes (Confederación Nacional de Industria, Brazilië) • Juan Carlos Aguilar (Voormalig Staatssecretaris van Publieke Investeringen en Ontwikkelingssamenwerking van Bolivia, thans consultant) • Lorena Ruano (Centro de Investigación y Docencia Económica, Mexico) • Mariclaire Acosta (Voormalig Mensenrechtenambassadeur van Mexico, thans werkzaam voor Freedom House, Mexico) • Miriam Saraiva (Universidade do Estado do Rio de Janeiro, Brazilië) • Pedro da Motta Veiga (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento, Brazilië) • Ricardo Markwald (Fundação Centro de Estudos de Comércio Exterior de Brasil, Brazilië) • Sander Werrie (Nederlandse ambassade Brasília) • Sandra Rios (Centro de Estudos de Integração e Desenvolvimento,