PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU MALBORSKIEGO NA LATA 2019-2022 Malbork, czerwiec 2019 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU MALBORSKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Spis treści 1. Wstęp .................................................................................................................................................. 3 2. Podstawa prawna opracowania i cele programu ochrony zabytków w świetle ustawy o ochronie zabytków ................................................................................................................................................. 7 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami .................................................................. 8 3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków .............................................................................. 8 3.2. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ............................................................................................................................................ 8 3.3. Zadania samorządu z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego ............................................... 9 3.4. Inne uregulowania prawne......................................................................................................... 10 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ..................................................... 11 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ........ 11 4.1.1. Strategia Rozwoju Kraju 2020 ............................................................................................. 11 4.1.2. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 ................................................. 14 4.1.3. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2020 ................................................. 16 4.1.4. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami ............................................ 18 4.2. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa .................................................................................................................... 20 4.2.1. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020......................................................... 20 4.2.2. Regionalny Program Strategiczny w zakresie atrakcyjności kulturalnej i turystycznej Pomorska Podróż ........................................................................................................................... 21 4.2.3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego ........................................... 22 4.2.4. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego ............................... 23 4.2.5. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2016-2019 ............... 25 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego .................................................... 26 5.1. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu .............................................................................................................................. 26 5.1.1. Strategia Rozwoju Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Malborka na lata 2014-2020 ...... 26 5.1.2. Strategia Zarządzania Zmianą Gospodarczą dla Powiatu Malborskiego na lata 2012-201927 5.1.3. Gminne Programy Opieki nad Zabytkami ............................................................................ 27 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu ....... 29 5.2.1. Charakterystyka powiatu ..................................................................................................... 29 5.2.2. Zarys historii powiatu malborskiego ................................................................................... 34 5.2.3. Krajobraz kulturowy ............................................................................................................ 39 5.2.4. Zabytkowe układy urbanistyczne ........................................................................................ 45 5.2.5. Zabytki nieruchome ............................................................................................................. 48 1 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU MALBORSKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5.2.6. Zabytki ruchome .................................................................................................................. 58 5.2.7. Zabytki archeologiczne ........................................................................................................ 58 5.2.8. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ............................................................................. 60 5.2.9. Dziedzictwo niematerialne .................................................................................................. 60 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ............................................................................... 62 5.3.1. Pomnik Historii .................................................................................................................... 62 5.3.2. Lista światowego dziedzictwa UNESCO ............................................................................... 62 5.3.3. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków ..................................... 62 5.3.4. Wykaz zabytków ruchomych wpisanych do rejestru zabytków .......................................... 67 5.3.5. Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków ................................ 68 5.3.6. Parki kulturowe ................................................................................................................... 69 5.3.7. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ......................................................... 69 5.4. Zabytki na terenie powiatu ujęte w gminnych ewidencjach zabytków ..................................... 75 5.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla powiatu ............................................................................ 81 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego powiatu. Analiza szans i zagrożeń. .................................... 103 7. Założenia programowe .................................................................................................................... 105 8. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami .......................................................... 109 8.1. Instrumenty prawne ................................................................................................................. 109 8.2. Instrumenty koordynacji .......................................................................................................... 109 8.3. Instrumenty finansowe ............................................................................................................ 109 8.4. Instrumenty społeczne ............................................................................................................. 109 8.5. Instrumenty kontrolne ............................................................................................................. 109 9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami ................................................................ 110 10. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami .................................................................. 111 10.1. Publiczne źródła finansowania ............................................................................................... 111 10.2. Środki pomocowe ................................................................................................................... 113 11. Realizacja i finansowanie przez powiat zadań z zakresu ochrony zabytków ................................ 115 2 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU MALBORSKIEGO _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 1. Wstęp Powiat malborski znajduje się we wschodniej części województwa pomorskiego, jest jednym z najmniejszych powiatów ziemskich – jego powierzchnia wynosi 494 km2. Graniczy z czterema powiatami województwa pomorskiego: gdańskim, nowodworskim, sztumskim i tczewskim, a także z jednym powiatem (elbląskim) województwa warmińsko-mazurskiego.