Goeree-Overflakkee in de Delta Verkenning van kansen voor water en ruimte december 2010 - januari 2011 Water, water, everywhere, And all the boards did shrink; Water, water, everywhere, Nor any drop to drink. Uit: The Rime of the Ancient Mariner van Samuel Taylor Coleridge Goeree Overfl akkee in de Delta | 5 Inhoud Inhoud 5 Voorwoord 7 Samenvatt ing 8 Aanleiding 11 Ontwikkeling van Goeree Overfl akkee in de Delta 12 Typering huidige watersysteem 15 Probleemschets en mogelijke toekomstscenario’s 22 Colofon Optimalisering watersysteem bij verschillende Deltascenario’s 23 Dit is een uitgave van Dienst Landelijk Gebied © 2011, te bestellen bij DLG Shared Sevice Center Versterking economische potenties en verbetering ruimtelijke kwaliteit 29 Telefoon: 070 - 337 13 08 E-mail: [email protected] Conclusies 33 Samenstelling Dienst Landelijk Gebied: Bronnen en deelnemers 34 Joke Schalk en Hans van Engen Deltares: Oswald Lagendijk en Ies de Vries Vormgeving/Opmaak Dienst Landelijk Gebied Fotografi e Joke Schalk, Adriaan Bijl Illustraties Hans van Engen en Joke Schalk Druk Koninklijke Broese & Peereboom b.v. Goeree Overflakkee in de Delta | Goeree Overflakkee in de Delta | Voorwoord Goeree-Overflakkee binnen de Goeree-Overflakkee en water zijn onlosmakelijk aan elkaar In het kader van het zogenaamde Water + Ruimte die aan de totstandkoming ervan, in welke vorm dan Zuidwestelijke Delta. verbonden. De relatie tussen het water en ons eiland kent programma van de toenmalige ministeries van VROM en ook, hebben bijgedragen. Bron: Hoogtekaart uit de Atlas van de een historie met positieve en negatieve kanten. Er werd V&W is, in opdracht van de provincie Zuid-Holland en het Zuidwestelijke Delta van het gelijknamige Programmabureau, 2009. vruchtbaar land op het water gewonnen. Soms eiste het ISGO, onderzoek gedaan naar de verziltende omstandig- Een belangrijke uitdaging ligt er thans voor beleidsmakers water een tragische tol door overstromingen. Het water heden en de consequenties hiervan voor economie en en politiek. Het boekje is namelijk geen afronding, maar bracht en brengt ook welvaart door visserij, de benutting ruimte op Goeree-Overflakkee. een begin. Een begin van een transitieproces voor door de landbouw en de recreatie. Goeree-Overflakkee, met volop kansen voor economie en Deskundigen en betrokkenen van het eiland hebben het ruimte. Ik nodig u uit om die uitdaging samen met mij en Zoals het water soms een vijand was, andere keren een belang van dit onderzoek onderkend en zijn samen aan alle andere betrokkenen aan te gaan. vriend, zo zijn er nog steeds allerlei veranderingen in en de slag gegaan om de genoemde vraagstukken in kaart te rondom het water. Actueel zijn de veranderingen die brengen. Het resultaat hiervan ligt thans voor u in de vorm G.C. Kleingeld, betrekking hebben op het zoutgehalte in de wateren. van dit boekje “Goeree-Overflakkee in de Delta, Verken- Regionaal portefeuillehouder Water Door natuurlijke oorzaken, maar ook door bewust ning van kansen voor water en ruimte”. menselijk ingrijpen verandert zoet water steeds meer in verzilt water. Grote processen, die ingrijpen op het leven Wat mij betreft zijn de samenstellers van het boekje er op het eiland Goeree-Overflakkee. uitstekend in geslaagd de actuele problematiek woorden te geven, alsmede aanzetten te formuleren voor vervolg- Deze veranderingen, én de gevolgen en kansen hiervan, stappen. Het boekje straalt een grote betrokkenheid uit, zijn onderwerp geweest van een aantal ateliersessies. die tot welgemeende dank noopt van alle personen Hooggelegen gebied Laaggelegen gebied Ondiep water Diep water Goeree Overflakkee in de Delta | Goeree Overflakkee in de Delta | Samenvatting samenvatting Eind 2010, begin 2011 is het ‘Atelier Water en Ruimte’ op Maatregelen op korte termijn: Wanneer er bij toenemende schaarste nog zuiniger met watergangen, verdient in alle gevallen de nodige aandacht. Goeree-Overflakkee gehouden. Hier is nagegaan welke Al in de huidige situatie is het van belang dat meer zoet zoet water omgegaan moet worden, biedt het nieuwe Dit geldt ook voor het benutten van de cultuurhistorie van waterhuishoudkundige maatregelen nu zinvol zijn met het (regen)water in de percelen wordt vasthouden als buffer systeem kansen om een rigoureuze efficiëntieslag te het eiland: het aankoppelen van de oude haventjes kan de oog op de toekomst, zoals de verwachte klimatologische tegen het zoute grondwater. Agrariërs kunnen hieraan maken. In dat geval verdient het aanbeveling om aanvoer vaarverbinding extra aantrekkelijk maken. veranderingen. Tegelijkertijd is gekeken naar de betekenis op korte termijn al bijdragen door over te stappen op naar- en afvoer van water van de percelen te scheiden. van het watersysteem voor de ruimtelijke ordening en vice de zogenoemde peilgestuurde drainage – die hen in Met het aanvoerkanaal kan een systeem worden ingericht Het is zeer waarschijnlijk dat de dijken langs het Haring- versa. Deelnemers aan het atelier waren deskundigen van staat stelt om neerslagoverschotten beter in de bodem dat het zoetwater ‘op maat’ naar de percelen brengt; het vliet moeten worden verzwaard, hetzij bij het openzetten het eiland en externen. te bergen. noord-zuidstelsel kan dan dienst doen als afvoersysteem van de Haringvlietsluizen, dan wel bij het noodzakelijk voor het brakke water en is dan ook permanent brak bergen van overtollig rivierwater. Door de opgave van de Huidige situatie: Het systeem van doorspoelen van het eiland met zoet tot zout. dijkverzwaring te verbinden met de aanleg van een zoet- In de huidige situatie hebben de sloten voor de landbouw water kan veel doelmatiger. Het inlaten van zoet water wateraanvoerkanaal of het uitwerken van nieuwe woning- ’s zomers een hoog waterpeil met een zoet karakter en moet dan aan de noordzijde (Haringvliet) gebeuren en Ruimtelijke opgave gekoppeld aan het bouw- en recreatieconcepten zien we een bijzondere ’s winters een laag waterpeil met een brak karakter. Dit is het uitlaten aan de zuidzijde (Grevelingen en Volkerak- watersysteem: ontwerpopgave ontstaan, die van grote betekenis kan zijn tegengesteld aan de natuurlijke situatie, wat voor het Zoommeer). Hiervoor kunnen bestaande watergangen Het omvormen en benutten van het huidige watersysteem voor de ruimtelijke ontwikkeling van Goeree-Overflakkee. ecosysteem in de sloten ongewenst is. Het in- en uitlaten worden gebruikt. Het nieuwe systeem zorgt voor een is goed combineerbaar met het creëren van aantrekkelijke van water vindt nu bovendien op één en dezelfde plek efficiënte realisatie van een permanent zoete randen voor recreanten als wandelaars en fietsers. plaats. Dit is niet efficiënt want zo is veel meer zoet water waterkwaliteit. Dit oorspronkelijke krekensysteem biedt mogelijkheden nodig dan strikt genomen noodzakelijk. voor natuurontwikkeling en landschapsbouw en daarmee Benodigde maatregelen bij veranderingen in het ook een basis voor woonvormen zoals nieuwe landgoede- Autonome ontwikkeling: Haringvliet ren en/of recreatieve voorzieningen als campings of kano- Er is gebleken dat op het eiland zelf bij een onveranderd Indien de Haringvlietsluizen op een kier gaan, wordt het verhuurbedrijven. Zo kan de huidige recreatieve aanbod systeem verzilting zal plaatsvinden doordat de bodem Haringvliet gedeeltelijk zout en kan het eiland niet op het eiland worden verbreed. vanuit de ondergrond meer zout zal leveren (toename zondermeer met zoet water van noord naar zuid worden zoute kwel). Dit is ongunstig, vooral voor de landbouw en doorgespoeld. Zoet water kan dan alleen aan de oostzijde De zoetwateraanvoer biedt ook mogelijkheden voor een de drinkwatervoorziening. van het eiland worden ingelaten. Vanaf nieuwe inlaatpun- eventuele vaarverbinding voor jachten tussen Haringvliet ten kan het zoete water echter via een aan te leggen en Grevelingen. Dit samengebruik noodzaakt een hoog Veranderingen in de omgeving: kanaal naar het westen worden vervoerd. Wanneer de peil – en een relatief groot ruimtebeslag; diep stekende Naast deze interne verzilting bestaat de mogelijkheid dat Haringvlietsluizen helemaal open gaan of misschien zelfs kielen van de jachten zouden bij een laaggelegen vaar- de kwaliteit van de omringende wateren (Haringvliet en de dam verdwijnt, is er alleen nog een inlaatpunt mogelijk verbinding het zoute grondwater aansnijden, dit is Volkerak-Zoommeer) door menselijk ingrijpen verandert in het uiterste oosten van Overflakkee en zal het aanvoer- ongewenst. Wanneer een ‘zoete’ combinatie niet te maken van zoet naar brak of zout. De waterkwaliteit van het kanaal verlengd moeten worden tot dit inlaatpunt. Indien valt, gaat de voorkeur uit naar een korte, brakke vaarver- Haringvliet is cruciaal voor het watersysteem op ook dit inlaatpunt niet meer mogelijk blijkt dan kan een binding ter hoogte van de hals van het eiland. De kruising Goeree-Overflakkee. aanvoerbuis vanuit de Biesbosch worden overwogen. van infrastructurele werken, met naast wegen ook andere Goeree Overflakkee in de Delta | 10 Goeree Overflakkee in de Delta | 11 Aanleiding Na de Deltawerken staat het watersysteem van de Zuid- het ISGO een Water + Ruimte atelier georganiseerd. inhoudelijke resultaten kunnen worden geboekt waarover laantje van westelijke Delta opnieuw aan de vooravond van een aantal Onder leiding van de Ateliermeester van het Programma de betrokkenen en deskundigen het eens zijn. Juist door middelharnis. grootschalige veranderingen. De verandering van het Zuidwestelijke Delta en met hulp van ontwerpers van vraagstukken en opgaven te verbeelden met schetsen en Meindert