Zbrodnia Katyńska. W Kręgu Prawdy I Kłamstwa

Zbrodnia Katyńska. W Kręgu Prawdy I Kłamstwa

Polecić NKWD ZSRS: 1) Sprawy znajdujących się w obozach dla jeńców wojennych 14 700 osób, byłych polskich oficerów, urzędników, obszarników, policjantów, agentów wywiadu, żandarmów, osadników i służby więziennej, 2) jak też sprawy aresztowanych i znajdujących się w więzieniach w zachodnich obwodach Ukrainy i Białorusi 11 000 osób, członków różnorakich k[ontrrewolucyjnych] organizacji, byłych obszarników, fabrykantów, byłych polskich oficerów, urzędników i uciekinierów – rozpatrzyć w trybie specjalnym, z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania. Fragment uchwały sowieckiego Biura Politycznego z 5 marca 1940 r. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ KOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU pod redakcją Sławomira Kalbarczyka WARSZAWA 2010 Recenzenci: Prof. dr hab. Wojciech Materski Dr Marek Gałęzowski Opracowanie graficzne i projekt okładki: Tomasz Ginter Redakcja: Romuald Niedzielko Korekta: Maria Aleksandrow Redakcja techniczna: Andrzej Broniak Indeks: Paweł Ceranka Skład i łamanie: Tomasz Ginter © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2015 ISBN 978-83-7629-771-2 Wydanie drugie, poprawione IV Spis treści Wprowadzenie – Janusz Kurtyka . VII Od redaktora naukowego . 1 Sławomir Kalbarczyk Zbrodnia Katyńska po 70 latach: krótki przegląd ustaleń historiografii . 3 Dariusz Gabrel Historia postępowań w sprawie Zbrodni Katyńskiej . 21 Małgorzata Kuźniar-Plota Kwalifikacja prawna Zbrodni Katyńskiej – wybrane zagadnienia . 42 Witold Kulesza Zbrodnia Katyńska jako akt ludobójstwa (geneza pojęcia) . 52 Witold Wasilewski Kłamstwo Katyńskie – narodziny i trwanie . 68 Witold Wasilewski Kongres USA wobec Zbrodni Katyńskiej (1951–1952) . 89 Tadeusz Wolsza Sprawa wyjaśnienia Zbrodni Katyńskiej w działalności polskiej emigracji politycz- nej w Wielkiej Brytanii w latach II wojny światowej i po jej zakończeniu (do połowy lat pięćdziesiątych) . 109 Przemysław Gasztold-Seń Siła przeciw prawdzie. Represje aparatu bezpieczeństwa PRL wobec osób kwestionu- jących oficjalną wersję Zbrodni Katyńskiej . 132 Ireneusz C. Kamiński „Skargi katyńskie” przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu . 154 Andrzej Zawistowski Zbrodnia Katyńska w edukacji formalnej i nieformalnej w okresie III RP. Próba zarysu . 171 V ANEKS Relacje strażników pamięci o Zbrodni Katyńskiej . 185 Zofia Błaszczyk . 187 Krystyna Brydowska . 194 Andrzej Jakubicz . 200 Stefan Melak . 205 Henryka Milewska . 213 Marek Piskorski . 220 ANEKS Dokumenty dotyczące Zbrodni Katyńskiej przekazane do IPN przez Służbę Bezpieczeństwa Ukrainy . 223 Nr 1. 1952 październik 6, [Kijów] – Informacja z kartoteki operacyjno-informacyjnej Wydziału „A” MGB USRS o Kazimierzu Rudnickim, jednej z ofiar Zbrodni Katyń- skiej na Ukrainie . 225 Nr 2. 1956 marzec 12, [Kijów] – Pismo zastępcy przewodniczącego KGB USRS Ticho- nowa do zastępcy przewodniczącego KGB ZSRS Iwaszutina w sprawie przekazania z Kijowa do Moskwy reszty materiałów NKWD USRS dotyczących obywateli pol- skich rozstrzelanych w 1940 r. na Ukrainie . 226 Nr 3. 1956 czerwiec 7, Kijów – Wniosek wydziału ewidencyjno-archiwalnego KGB USRS o spalenie 2500 kart ewidencyjnych obywateli polskich rozstrzelanych w 1940 r. na Ukrainie . 228 Nr 4. 1956 czerwiec 8, Kijów – Protokół spalenia 2500 kart ewidencyjnych obywateli polskich rozstrzelanych w 1940 r. na Ukrainie . 230 Nr 5. 1969 czerwiec 5, Charków – Meldunek Naczelnika Zarządu KGB obwodu char- kowskiego gen. Fieszczenki dla Przewodniczącego KGB USRS Nikitczenki o odkry- ciu w lesie koło osiedla Piatichatki na przedmieściach Charkowa miejsc pochówku zamordowanych oficerów polskich . 231 Nr 6. 1969 czerwiec 12, Charków – Meldunek dodatkowy gen. Fieszczenki dla gen. Nikitczenki z propozycją likwidacji miejsca pochówku polskich oficerów poprzez zastosowanie środków chemicznych wraz z planem działania . 233 Nr 7. 1969 czerwiec, Charków – Meldunek dodatkowy gen. Fieszczenki dla gen. Nikit- czenki z opisem zamierzeń i działań, zmierzających do likwidacji miejsc pochówku polskich oficerów . 235 Wybrana bibliografia . 237 Wykaz skrótów . 239 Indeks osób . 242 V Wprowadzenie I. W pierwszym okresie II wojny światowej Związek Sowiecki wystąpił przeciwko Polsce jako sojusznik Niemiec hitlerowskich. Realizując zobowiązania paktu Ribbentrop–Moło- tow (Hitler–Stalin) z 23 sierpnia 1939 r. armia sowiecka wsparła walczący od 1 września 1939 r. niemiecki Wehrmacht i 17 września uderzyła na Polskę. W wyniku tej agresji w cią- gu niecałego miesiąca do niewoli sowieckiej dostało się około 250 tysięcy polskich żołnie- rzy różnych stopni. W zamęcie wojennym część szeregowych została przez jednostki Armii Czerwonej zwolniona, część jeńców zbiegła i w rezultacie w rękach NKWD, któremu czer- wonoarmiści ostatecznie przekazali polskich jeńców, znalazło się ich około 125 tysięcy. Sowieci nie traktowali jeńców jednakowo. Po początkowym okresie chaosu część szere- gowych i podoficerów zaczęto wysyłać do jenieckich obozów pracy. Oficerów, policjantów i funkcjonariuszy innych służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa potraktowa- no inaczej – jako szczególnie niebezpiecznych, ponieważ mogli stać się ogniskiem antyso- wieckiego oporu. Oddzielono ich od szeregowych i podoficerów, umieszczając w obozach „specjalnych” w Kozielsku koło Smoleńska i Starobielsku niedaleko Charkowa (oficerowie) oraz Ostaszkowie koło Kalinina (policjanci, żandarmi, strażnicy więzienni). Uznając ich za elitę państwa i narodu, zadecydowano o ścisłym odosobnieniu tej grupy, rozpracowaniu i próbie takiego zachwiania ich morale, by w obliczu klęski państwa polskiego dali się pozy- skać dla celów sowieckiej polityki. Polscy oficerowie, oszołomieni przegraną wojną, oderwani od rodzin, stłoczeni, nędz- nie żywieni i poddani zmasowanej propagandzie komunistycznej, od momentu przybycia do obozów przeżywali ciężkie chwile. Jednak ten kryzys, wynikający głównie z szoku po nagłej klęsce, stosunkowo szybko przeminął. Jeńcy obozów „specjalnych”, z nielicznymi wyjątkami, nie poddali się w swej masie intensywnym działaniom werbunkowym NKWD i nachalnej ideologicznej indoktrynacji. Cel „reedukacyjnej” działalności funkcjonariuszy NKWD w obozach nie został osiągnięty: jeńcy nadal traktowali Związek Sowiecki jako wro- gie mocarstwo i wierzyli w odmianę losu. W końcu 1939 r. władze sowieckie zdecydowały się na zróżnicowane podejście do jeń- ców obozów „specjalnych”. Policjantów i innych funkcjonariuszy z obozu w Ostaszkowie z racji ich służby uznano za winnych działalności antykomunistycznej, postanowiono ska- zać w trybie zaocznym i wysłać do łagrów na Kamczatce. Kadrę oficerską z obozów w Koziel- sku i Starobielsku zdecydowano jedynie „oczyścić” z „elementu kontrrewolucyjnego”, czy- li funkcjonariuszy wywiadu, członków „antysowieckich” partii politycznych itd. Organem wyrokującym w sprawach jeńców z Ostaszkowa było Kolegium Specjalne NKWD ZSRR. Do końca lutego 1940 r. wydało ono pierwszych 600 wyroków skazujących na pobyt w kamcza- ckich łagrach. Jego dalszą działalność wstrzymał jednak nagle szef NKWD Ławrientij Beria, występując 5 marca do kierownictwa sowieckiego z wnioskiem o rozstrzelanie Polaków. Beria argumentował, iż nie ma szans na pozyskanie jeńców i więźniów dla interesów sowieckich, V że są oni „zatwardziałymi, nie rokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej”. Biu- ro Polityczne KC WKP(b) ze Stalinem na czele zatwierdziło tegoż 5 marca 1940 r. propo- zycję rozstrzelania wszystkich jeńców obozów „specjalnych” (podano liczbę 14 700 osób), ponadto zaś 11 tysięcy uznanych za „kontrrewolucjonistów” obywateli polskich przetrzy- manych w więzieniach na okupowanych przez ZSRS Kresach Wschodnich II RP (byli to m.in. oficerowie, policjanci, członkowie „kontrrewolucyjnych” organizacji i partii poli- tycznych). Przyczyny i czas nagłej zmiany stosunku Sowietów do jeńców nie są znane. Być może miała ona związek z tocząca się wojną sowiecko-fińską i informacjami o przewidywanym udziale jednostek polskich w planowanej przez Francję i Anglię ekspedycji wojskowej, mają- cej wesprzeć Finów. Jednak potencjalne obawy sowieckie przed buntem polskich jeńców w związku z tą ekspedycją wydają się słabą hipotezą. Być może po prostu zadecydowała sugestia Stalina, który wszak w latach trzydziestych doprowadził do wymordowania milio- nów własnych obywateli. Życie ludzkie nie miało w Sowietach żadnej wartości, a pomięć upokorzenia i klęski roku 1920 mogła odegrać wielką rolę przy inspirowaniu przez Stali- na propozycji Berii – bowiem inspiracja taka nie mogła nie mieć miejsca w mechanizmie ówczesnego funkcjonowania kierownictwa sowieckiego. Jeszcze 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne WKP(b) zleciło zaoczne rozpatrzenie spraw jeńców i więźniów utworzonej ad hoc do tej sprawy, zgodnie z sowiecką praktyką, „trójce” wysokich funkcjonariuszy NKWD: Wsiewołodowi Mierkułowowi, Bogdanowi Kobułowo- wi i Leonidowi Basztakowowi. „Trójka” miała ferować wyroki śmierci w trybie zaocznym, bez udziału skazywanych. Nieliczni jeńcy mogli ocaleć, jeśli wymagał tego interes sowiecki lub skuteczne okazywały się interwencje (np. sowieckiego wywiadu, Mierkułowa, ambasa- dy niemieckiej). W ten sposób uniknęli śmierci oficerowie i uczeni związani przed wojną z polskim wywiadem (Sowieci planowali dalsze ich rozpracowywanie) i ci, którzy z jakich- kolwiek względów mogli być dla NKWD nadal interesujący z racji swej pozycji, pochodze- nia lub wiedzy (wymieńmy tu np. wybitnego badacza systemu totalitarnego prof. Stanisła- wa Swianiewicza czy malarza Józefa Czapskiego). Ocaleli też zapewne nieliczni, których NKWD zwerbowało i tych

View Full Text

Details

  • File Type
    pdf
  • Upload Time
    -
  • Content Languages
    English
  • Upload User
    Anonymous/Not logged-in
  • File Pages
    266 Page
  • File Size
    -

Download

Channel Download Status
Express Download Enable

Copyright

We respect the copyrights and intellectual property rights of all users. All uploaded documents are either original works of the uploader or authorized works of the rightful owners.

  • Not to be reproduced or distributed without explicit permission.
  • Not used for commercial purposes outside of approved use cases.
  • Not used to infringe on the rights of the original creators.
  • If you believe any content infringes your copyright, please contact us immediately.

Support

For help with questions, suggestions, or problems, please contact us