PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz STRZELNO (438) Warszawa 2005 Autorzy: Robert Formowicz**, Sławomir Dominiak**, Anna Pasieczna**, Aleksandra Dusza**, Izabela Bojakowska**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Elżbieta Osendowska*, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemińska** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska** * – Polgeol SA. Przedsiębiorstwo Geologiczne. Zakład w Łodzi ** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp - R. Formowicz................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - R. Formowicz .................................... 4 III. Budowa geologiczna - S. Dominiak, R. Formowicz.................................................... 8 IV. Złoża kopalin - S. Dominiak........................................................................................ 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - S. Dominiak..................................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - S. Dominiak................................ 12 1. Obszary prognostyczne ........................................................................................ 12 2. Obszary perspektywiczne..................................................................................... 12 3. Obszary negatywne .............................................................................................. 13 VII. Warunki wodne - R. Formowicz ............................................................................... 13 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 13 2. Wody podziemne.................................................................................................. 14 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................. 18 1. Gleby - A. Pasieczna, A. Dusza............................................................................ 18 2. Osady wodne - I. Bojakowska.............................................................................. 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec....................................... 22 IX. Składowanie odpadów - E. Osendowska) ................................................................. 24 X. Warunki podłoża budowlanego - S. Dominiak.......................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - S. Dominiak .......................................................... 35 XII. Zabytki kultury - R. Formowicz ................................................................................ 39 XIII. Podsumowanie - S. Dominiak ................................................................................... 41 XIV. Literatura ................................................................................................................... 43 I. Wstęp Arkusz Strzelno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2005 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczo- ne na arkuszu Strzelno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2001 roku w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego (Bąk i in., 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktuali- zacji MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Przeznaczo- na jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych, w tym planowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie wykorzystania i ochrony zasobów złóż kopalin oraz środowiska przyrodniczego. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w archiwach: Państwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie (Centralne Archiwum Geologiczne), Kujawsko- Pomorskiego i Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu i Bydgoszczy. Wykorzystano również informacje uzyskane w: Woje- wódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Poznaniu i Bydgoszczy, Nadleśnictwie Miło- radz, starostwach powiatowych w: Mogilnie i Słupcy, urzędzie miasta w Strzelnie oraz urzę- dach gmin: Mogilno, Strzelno, Jeziora Wielkie, Orchowo, Wilczyn i Kruszwica. W czerwcu 2005 r. dokonano wizji lokalnej złóż i punktów występowania kopalin. Da- ne dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Strzelno rozciąga się pomiędzy współrzędnymi geograficznymi: 18°00’00” a 18°15’00” długości geograficznej wschodniej oraz 52°30’00” a 52°40’00” sze- rokości geograficznej północnej. Większa część obszaru arkusza położona jest w województwie kujawsko-pomorskim, powiecie mogileńskim (miasto Strzelno, gminy: Strzelno, Mogilno i Jeziora Wielkie) oraz niewielki fragment w części wschodniej – w powiecie inowrocławskim (gmina Kruszwica). 4 Południowe i południowo-zachodnie krańce omawianego obszaru należą do województwa wielkopolskiego, powiatu słupeckiego (gmina Orchowo) oraz konińskiego (gmina Wilczyn). Pod względem geograficznym obszar arkusza zaliczany jest do prowincji Niżu Środko- woeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich. Jest to pas Pojezierza Wielkopolskiego (jednostka o randze makroregionu), mezoregion Pojezierza Gnieźnieńskiego (Fig. 1) (Kondracki, 2001). Fig. 1 Położenie arkusza Strzelno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica mezoregionu Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesińska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Obszar arkusza Strzelno położony jest we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskie- go, którą cechuje skupienie dużych jezior rynnowych. Morfologia obszaru arkusza jest typowa dla pasa pojezierzy. Znajdują się tutaj różno- rodne formy terenu pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego, jak np.: wzgórza mo- renowe, równiny sandrowe i rynny jeziorne. Deniwelacje terenu dochodzą do 42 m. Najwięk- szą wysokość osiągają: wzgórze morenowe w okolicy Procynia (120,3 m n.p.m.) i wydma 5 paraboliczna w rejonie miejscowości Kuśnierz (120,7 m n.p.m.), natomiast najniżej położony punkt na obszarze arkusza (78,0 m n.p.m.) znajduje się w części północnej w rynnie jezior Bronisławskiego i Pakoskiego. Obszar arkusza położony jest w wielkopolsko-mazowieckim regionie klimatycznym (Wiszniewski, Chełchowski, 1975), charakteryzującym się klimatem umiarkowanym, ze znacznym wpływem atlantyckiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu około 8,0ºC, najzimniejszym miesiącem jest styczeń, a najcieplejszym lipiec. Pokrywa śnieżna za- lega przez około 60 dni w roku, a średnia roczna suma opadów atmosferycznych waha się od 450 do 550 mm. Dominują wiatry z kierunku zachodniego, przeciętnie o prędkości rzędu 2,5 m/s (Woś, 1994). Dogodne warunki klimatyczne (długi, trwający około 220 dni okres wegetacyjny) oraz urodzajne gleby brunatnoziemne rozwinięte na piaszczystych glinach sprzyjają rozwojowi rolnictwa. Intensywnie rozwija się tu uprawa zbóż i roślin okopowych oraz hodowla bydła i trzody chlewnej. Użytki rolne stanowią ponad 60 % powierzchni arkusza, w większości są to gospodarstwa indywidualne o powierzchni do 10,0 ha. W miejscowościach: Bielsk, Procyń, Gębice, Kuśnierz, Wronowy i Stodoły znajdują się wiejskie zakłady rolniczo-przemysłowe z własnym zapleczem magazynowo-remontowym. Omawiany obszar charakteryzuje się generalnie słabym zurbanizowaniem, a najwięk- szym ośrodkiem administracyjnym i usługowym jest tutaj, liczące 6,0 tys. ludności, Strzelno. Mieszkańcy miasta znajdują zatrudnienie w zakładach zajmujących się głównie przetwór- stwem rolno-spożywczym oraz obsługą rolnictwa. Ponadto rozwijają się tutaj drobne przed- siębiorstwa branży handlowo-usługowej. Większość podmiotów gospodarczych należy do sektora prywatnego. Spośród większych zakładów należy wymienić: chłodnię owoców i wa- rzyw w Strzelnie należącą do holenderskiej spółki „Oerlemans Foods Polska sp. z o.o.”, wy- twórnię wód gazowanych w Strzelnie, elewatory zbożowe w Strzelnie oraz Zakłady Przemy- słu Ziemniaczanego (krochmalnia) w Bronisławiu. Miejscowość Przyjezierze ma charakter wypoczynkowy, a jej atrybutem (oprócz atrak- cyjnego położenia nad jeziorem Ostrowskim, wśród lasów) jest rozbudowana baza noclegowa oraz sieć placówek handlowych, usługowych i gastronomicznych. Większość miejscowości obszaru arkusza jest zwodociągowana, natomiast kanalizacja ściekowa jest słabiej rozwinięta. Funkcjonuje tutaj kilka oczyszczalni ścieków, w tym 3 bio- logiczne (w: Bronisławiu, Bielicach i Przyjezierzu), 2 mechaniczno-biologiczne w Strzelnie i 2 mechaniczne (w: Kuśnierzu i Orchowie). Największą przepustowość (1 770,0 m3/dobę) posiada oczyszczalnia ścieków komunalnych zlokalizowana na północno-wschodnich przed- 6 mieściach Strzelna. Odpady komunalne gromadzone są na wysypisku śmieci w Bławatach, o powierzchni