T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞ DÖNEMİNDE ABDALÂN-I RUM (1300-1400) YÜKSEK LİSANS TEZİ HAŞİM ŞAHİN Enstitü Anabilim Dalı : TARİH Enstitü Bilim Dalı: : ORTAÇAĞ TARİHİ Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Mustafa DEMİR NİSAN - 2001 T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞ DÖNEMİNDE RUM ABDALLARI (1300-1400) YÜKSEK LİSANS TEZİ HAŞİM ŞAHİN Enstitü Anabilim Dalı : TARİH Enstitü Bilim Dalı: : ORTAÇAĞ TARİHİ Bu tez ..../..... 200 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile kabul edilmiştir. ...................................... ...................................... ................................... Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ...........................................................................................................IV ÖZET...............................................................................................................................VI SUMMARY...................................................................................................................VII ÖNSÖZ ........................................................................................................................VIII GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM TARİHSEL ARKA PLAN: TÜRKLERİN İSLAMA GİRMESİNDEN OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞUNA KADAR DİNİ HAYATA GENEL BİR BAKIŞ VE ABDALAN-I RUM DÜŞÜNCESİNİN TEMELLERİ ................................................ 6 I.1. TERMİNOLOJİ ......................................................................................... 6 I. 1. 1. Abdal ....................................................................................... 6 I. 1. 2. Ahi ............................................................................................. 7 I. 1. 3. Ana ............................................................................................ 8 I. 1. 4. Alp-Alp-Eren ............................................................................... 8 I. 1.5. Baba ............................................................................................. 9 I. 1. 6. Dede............................................................................................. 9 I. 1. 7. Pir................................................................................................ 10 I. 2. TÜRKLERİN İSLAMA GİRİŞİ VE İLK FAALİYETLER .................... 11 I. 3. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ ZAMANINDA DİNİ HAYAT............. 13 I. 4. AHMED YESEVİ HAYATI VE ETKİLERİ .......................................... 17 I. 4. 1. Hayatı ....................................................................................... 17 I. 4. 2. Tesirleri........................................................................................ 21 I. 5. ANADOLU SELÇUKLULARI ZAMANINDA DİNİ HAYAT............... 24 1.5.1. Siyasi Duruma Genel Bir Bakış ................................................. 24 I. 5. 2. Babailer İsyanı .......................................................................... 27 I. 5. 2. 1. Babailer İsyanının Sebepleri ..................................... 27 I. 5. 2. 2. İsyanın Başlaması ve Gelişmesi ............................... 28 I. 5. 3. Mevlana Celaleddin Rumi ......................................................... 32 I. 5. 4. Şems-i Tebrizi ............................................................................ 38 I. 5. 5. Sadreddin Konevi........................................................................ 40 I. 5. 6. Evhadüddin Kirmani................................................................... 40 I. 5. 7. Fahreddin Iraki. .......................................................................... 42 I. 5. 8. Şeyh Necmüddin Daye ............................................................. 42 I. 5. 9. Hacı Bektaş Veli ........................................................................ 43 I.5. 10. Yunus Emre ............................................................................. 49 II. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞ DÖNEMİNDE RUM ABDALLARI (1300-1400) ............................................................................................................................ 53 II. 1. SİYASİ VE KÜLTÜREL HAYAT......................................................... 53 II. 2. RUM ABDALLARI HAKKINDA GENEL BİLGİLER........................ 57 II. 2. 1. Rum Abdallarının Genel Özellikleri ....................................... 58 II. 2. 2. İlk Osmanlı Sultanlarıyla İlişkileri............................................. 62 II. 3. KUMRAL ABDAL ................................................................................. 67 II. 4. DOĞLU BABA......................................................................................... 69 II. 5. ABDAL MURAD..................................................................................... 71 II. 6. ABDAL MEHMED ............................................................................... 74 II. 7. KARACA AHMED ................................................................................ 76 II. 8. GEYİKLİ BABA ..................................................................................... 79 II. 9. ABDAL MUSA SULTAN ..................................................................... 85 II. 9. 1. Hayatı .................................................................................................. 85 II. 9. 2. Kişiliği.................................................................................................. 91 II. 9. 3. Bektaşilikteki Yeri................................................................................ 93 II. 9. 4. Abdal Musa Türbesi ve Tekkesi ............................................... 94 II. 9. 4. 1. Türbesi ..................................................................... 94 II. 9. 4. 2. Tekkesi ..................................................................... 96 II. 9. 5. Talebeleri ................................................................................. 98 II. 9. 5. 1. Kaygusuz Abdal .................................................... 98 II. 9. 5. 2. Budala Sultan ......................................................... 100 II. 9. 6. Abdal Musa’nın Etkileri ........................................................ 101 II.10. POSTİNPUŞ BABA ............................................................................. 105 III. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞUNDA ETKİLİ OLAN DİĞER DİNİ ÇEVRELER .............................................................................................................. 107 III. 1. BACİYAN-I RUM ............................................................................... 107 III. 2. GAZİYAN-I RUM .............................................................................. 111 III. 3. AHİYAN-I RUM ................................................................................ 117 SONUÇ ....................................................................................................................... 125 BİBLİYOGRAFYA ................................................................................................... 128 KISALTMALAR a. g. e. : Adı geçen eser a.g.mk.: Adı geçen makale a.g.t.: Adı geçen tez AÜİLHFD: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Bknl: Bakanlığı Bsm: Basım C. : Cilt Çev: Çeviren DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi DTCFD : Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi EI² : Encsklopedia of Islam 2. Baskı FÜİFD : Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Haz: Hazırlayan İA : İslam Ansiklopedisi MEB: Milli Eğitim Bakanlığı TDA : Türk Dünyası Araştırmaları TED: Tarih Enstitüsü Dergisi Terc: Tercüme TFA: Türk Folklor Araştırmaları THEA : Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi TTK: Türk Tarih Kurumu S. : Sayı ss.: Sayfa Sayısı Sad: Sadeleştiren SAÜFEFD: Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi Y : Yıl Yay: Yayınlayan ÖZET Aşıkpaşazâde Tarihinde Osmanlı Devletinin kuruluşunda etkili olan dört unsurdan bahsedilir. Bu unsurlar, Ahiyân-ı Rum, Baciyân-ı Rum, Gaziyân-ı Rum ve Abdalân- ı Rum’dur. Bu unsurlar uc bölgesinde yeni kurulmakta olan Osmanlı Devleti içerisinde etkili olmuşlar, savaşlara katılmışlar, yeni fethedilen bölgelere, ıssız yol geçitlerine veya dağ başlarına yerleşerek bu bölgelerde yerleşik yaşamın temellerini atmışlardır. Bunun yanında yerleştikleri bölgelerde Türk ve İslam nüfuzunun artmasına da katkı sağladıkları şüphesizdir. Osmanlı Devletinin kurulmasında etkili olan zümrelerden birisi ve belki de en önemlisi Abdalân-ı Rum zümresidir. Rum Abdalları değişik yaşam tarzları ve dünyaya alaycı bakan tavırlarıyla ve İslam dinini göçebe yaşam tarzıyla bağdaştırarak yaşamalarıyla dikkati çekerler. Rum Abdalları Osmanlı Devletinin kuruluşuyla birlikte Osmanlı ülkesine gelerek fetih hareketlerine girişmişler ve Osmanlı sultanlarıyla yakın ilişkiler kurmuşlardır. Rum Abdallarının kökeni Ahmed Yesevi’ye kadar uzanır. Orta Asya’da göçebe toplulukları arasında İslam’ı yayan Hoca Ahmed Yesevi’nin Anadolu’daki temsilcileri Kalenderi, Haydari, Yesevi, Cavlaki, Vefai, Babai gibi isimlerle adlandırılan Türkmen Babalarıdır. Moğol İstilasından kaçarak Anadolu’ya yerleşen bu dervişler 1240 yılında Anadolu Selçuklu idaresine karşı Babailer İsyanını çıkardılar. İsyandan sonra Anadolu’nun çeşitli bölgelerine kendi fikirlerini yaydılar. Bunların en önemlisi şüphesiz Hacı Bektaş Veli’dir. Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda etkili olan Rum Abdalları arasında Osman Gazi’nin kayınpederi Şeyh Edebali’yi,