T.C. FATĠH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNĠVERSĠTESĠ MEDENĠYETLER ĠTTĠFAKI ENSTĠTÜSÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TÜRK MİTLERİ YOK ETMEK: KADINLAR SALTANATI ÖRNEĞİ ÜZERİNDE AVRUPA’DA OSMANLI AMINA SMITS 130401012 TEZ DANIġMANI: YRD. DOÇ. DR. NAGĠHAN HALĠLOĞLU ĠSTANBUL 2017 FSMVÜ Medeniyetler İttifakı Enstitisü Medeniyet Araştırmaları Anabilim Dalı yüksek lisans programı 130401012 numaralı öğrencisi Amina SMITS’ın ilgili yönetmeliklerin belirlediği tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “Türk Miti Yok Etmek: Kadınlar Saltanatı Örneği Üzerinde Avrupa Bakış Açısından Osmanlı” başlıklı tezi aşağıda imzaları olan jüri tarafından 5/1/2017 tarihinde oybirliğiyle kabul edilmiştir. Prof. Dr. Recep ŞENTÜRK Medeniyetler İttifakı Enstitisü Müdür Yrd . Doç. Dr. Nagihan Yard. Doç. Dr. Enes BAYRAKLI HALILOĞLU (Jüri Üyesi) (Jüri Başkanı-Danışman) Türk-Alman Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR (Jüri Üyesi) Necmettin Erbakan Üniversitesi BEYAN Bu tezin yazımında bilimsel ahlâk kurallarının gözetildiğini, baĢkalarının eserlerinden yararlanırken bilimsel normlara uygun olarak kaynak gösteriminin yapıldığını, kullanılan veriler üzerinde herhangi bir değiĢiklik yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢmasına ait olarak sunulmadığını beyan ederim. AMINA SMITS ÖZET Bu tezde “Kadınlar Saltanatı” olarak bilinen dönemdeki karmaĢık Osmanlı-Avrupa iliĢkilerine Edward Said‟in Oryantalizm adlı eserinin ve “Türk Miti”nin ıĢığında yakından bakılacaktır. Bu süreçte, bu iliĢkilerin Said‟in iddia ettiğinden daha da karmaĢık olduğunu ve, tekerrür eden olumsuz imajlara rağmen Osmanlılar hakkında, Avrupa‟da yaygın Ģekilde birçok olumlu görüĢlerin de olduğunu gözler önüne sermeyi ve dolayısıyla yalnızca Batı cephesinin Osmanlılar hakkındaki önyargıları değil, aynı zamanda Doğu‟da Batı-karĢıtı fikirleri de aĢmayı hedeflenmektedir. Bunun için ise, öncelikle bu dönemin ve politik aktörlerinin önemini göstermek için “Kadınlar Saltanatı” yakından incelenecektir. Çoğu zaman Batılı yazarlardan istifade edilerek, bu dönem boyunca meydana gelen tarihi olaylar , ve özellikle Harem-i Hümayun, Doğu Despotu ve Barbar Türk mitleri hakkında yazılan eserlerin incelenerek aslında Avrupalıların Osmanlılar hakkında yazabileceklerini, yazılan her eserin emperyalist düĢüncenin bir parçası olmadığını ispat etmeyi amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeleri: Edward Said, Oryantalizm, Kadınlar Saltanatı, Diplomatik ĠliĢkiler, Harem, Osmanlılar, Doğu Despot iii ABSTRACT In this thesis, I will take a closer look at the complex relationship between the Ottoman Empire and Europe during the period that is known as the “Sultanate of Women” in the light of Edward Said‟s Orientalism and the “Turkish Myth”. Through this, I aim to illustrate that these relationships were far more complex than Said would have us believe and that, despite a recurring negative image, there were also many positive reports on the Ottomans circulating Europe, thus breaking through not only prejudices on the Ottomans from the Western front, but also anti-Western sentiments in the East. In order to do so, I will first examine the “Sultanate of Women” up close to show the significance of this period and its political actors. Furthermore, I will be recounting historical events throughout this period, mainly from Western perspective throughout several chapters dealing with the myths of the Royal Harem, Oriental Despotism and the Barbaric Turk to prove that Europeans were indeed able to write on the Ottomans and that not all that was written on the Orient should be regarded as a yet another work to serve Colonialist goals. Keywords: Edward Said, Orientalism, Sultanate of Women, Diplomatic Relations, Harem, Ottomans, Oriental Despot iv ÖNSÖZ Doğu hala Batı‟da bir çok insanı büyüleyen bir konudur. Defalarca Batılı hikayeler, tablolar ve müziklerin arka planını oluĢturmuĢtur. Doğu Avrupa‟da fen, sosyal bilimler ve siyasî bilimlerin geliĢtirilmesinde çok önemli bir rol oynamıĢtır. Avrupa‟ya olan yakınlığı ve hükümdarları ile olan yakın iliĢkilerinden dolayı bu geliĢmelerin en önemli aktörlerinden biri Osmanlı Ġmparatorluğu olabilir. Buna rağmen, Osmanlıların rolü çoğu zaman gözden kaçmıĢtır. Bu kısmen geçen binyıl boyunca Avrupa‟nın Osmanlılara vermeye çalıĢtığı olumsuz “Avrupa‟nın Hasta Adamı” imajından, yani sömürülmesi ve tekrar eğitilmesi gereken geliĢmemiĢ bir imparatorluk gibi göstermeye çalıĢtıklarından kaynaklanmaktadır. Osmanlıların son dönemi sanıldığı kadar zayıf ve gerici olmadığını, ya da Avrupa‟nın farklı Osmanlı topraklarını iĢgal ettiğini meĢrulaĢtırmak için bu söylemi uydurduğunu ıspatlamak üzere yazılan eserler çok olduğu halde (ki bu eserler sık sık Edward Said‟in Oryantalizm‟inden esinlenmiĢtir), bu bağlamda Osmanlıların “altın çağı”, hem siyasi hem ticari açıdan üstünlük Osmanlılardayken, hakkında ĢaĢırtıcı derece az yazılmıĢtır. Bu çalıĢmada tam bu dönem, yani 16. ve 17. yüzyıl, ele alınacaktır. Bu dönem ayrıca neredeyse tamamen Kadınlar Saltanatı, Osmanlı Hasekiler ve Valide Sultan‟ın daha önce görülmediği kadar güçlü ve nüfuzlu oldukları ve sadece Sultan‟ı değil, siyasi, diplomatik ve sosyal mevzuları da etkilebildikleri bir dönem ile örtüĢmektedir. Batı‟da (özellikle Müslüman) „Oryantal‟ kadın mazlum, bütün erkek akrabalarınına boyun eğmesi gereken, kendi sesi veya kiĢiliği olmayan zavallı bir yaratık olarak görüldüğü ve hala görülmeye devam ettiğine göre, bu dönem var olan önyargılarını meydana okuduğu için bu çalıĢma bir taraftan, kadınlar tarihi, cinsiyet iliĢkiler ve kadın sorunlarının siyasi araçsallaĢtırılması, diğer taraftan ise Doğu-Batı iliĢkilerinin anlaĢılmasında katkıda bulunacaktır. Bu tez ayrıca Oryantalizm kitabında Osmanlılardan bahsetmeyerek Edward Said, ve ondan esinlenip Osmanlı Ġmparatorloğun çöküĢüne odaklanan Türk yazarların yarattığı boĢluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Öncelikle Dr. Nagihan Haliloğlu‟nu, oryantalizm alanına, Leuven‟de Orta Doğu v ÇalıĢmaları bölümünde okuduğum halde daha önce neredeyse tamamen bihaber olduğum ve artık kendisine doyamadığım bir alanla tanıĢtırdığı için teĢekkür etmek isterim. Ġkincisi sadece dünyaya yeni açıdan bakmayı öğreten değil, ayrıca her hikayenin iki tarafı olduğunu gösteren tüm MEDĠT öğretim görevlilere sonsuz minnettarlığımı duyurmak isterim. Son olarak bana bu kargaĢalı dönem boyunca yanımda duran ve tükenmeyen bir destek ve anlayıĢ kaynağı olan aileme teĢekkür etmek isterim. Onlar olmasalar, bu görevi yerine getiremezdim. Amina Smits Ġstanbul, 2016 vi ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ....................................................................................................................... .iii ABSTRACT ..............................................................................................................iv ÖNSÖZ..... ..................................................................................................................v ĠÇĠNDEKĠLER.........................................................................................................vii KISALTMALAR.....................................................................................................viii GĠRĠġ ..........................................................................................................................1 I. ORYANTALĠZM NEDĠR?....................................................................................4 A. Oryantalizm’e GiriĢ.....................................................................................4 B. Oryantalizm’e EliĢtiriler............................................................................10 II. AVRUPALILARIN GÖZÜNDE OSMANLI TÜRKLERĠ..............................16 III. KADINLAR SALTANATI ...............................................................................21 IV.TÜRK MĠTLERĠNĠ YOK ETMEK .................................................................31 A. Harem-i Hümayun...................................................................................31 1. Harem’in HiyerarĢisi ...................................................................31 2. Siyasî ve Diplomatik Nüfuzu ......................................................35 3. Ġç Güç Müdaheleri........................................................................41 4. GiriĢimcilik................................................................................... 51 B. Doğu Despot Miti......................................................................................55 1. Anglo-Osmanlı ĠliĢkileri................................................................58 2. Franko-Osmanlı ĠliĢkileri.............................................................66 3. Dinî HoĢgörü..................................................................................73 C. VahĢi Türk Miti........................................................................................76 V. TÜRK MĠT ÜZERĠNDE TÜRK DÜġÜNÜRLER............................................81 SONUÇ .....................................................................................................................91 KAYNAKÇA.............................................................................................................96 vii KISALTMALAR A.g.e: Adı geçen eser Bkz.: Bakınız viii GĠRĠġ Edward Said‟in Oryantalizm isimli eseri 1978‟de yayınlandığı zaman Dünya‟nın farklı köĢelerinden büyük tepkilerle karĢılandı. Kimi daha önce kimsenin ele almaya cesaret edemediği bu zor konuya değindiği ve oryantalizme karĢı direniĢ gösterdiği için Said‟i övmektedir, kimi ise Edward Said‟in çok büyük bir genelleme