Stellingen behorende bij Fonoiogie en morfoioie van het Steuingwerfs: een toetsing van de natuuriijke generatievefonologie, bet proefschrift van H. Eloemboff. 1. Met zijn opvatting dat de lettergreepstruktuur niet door universele regels kan worden bewerkstelligd omdat in verschillende taalsystemen gelijke seginentop- eenvolgingen op verschillende wijze gesyllabificeerd kunnen zijn, negeert Theo Vennemann ten onrechte bet artefakt paranietrisering (Th. Vennemann, Neuere Entwkkiungen in der Phonologie. Berlijn etc. 1986:24-25). 2. In het proces van taalverwerving speelt niet aileen bet aanbod van taal een belangrijke rol, maar ook wat niet wordt aangeboden. 3. Behalve A. Sassen's verkiaring van [d] in de Groningse uitspraak van 'wezen' (inf.) nit /r/ is ook een verkiaring van fdj nit /z/ plausibel ('Variatie en veran- dering door analogie in de vervoeging van het werkwoord': 18-19, in: Tabu 12 (1982)). 4. De suggestie dat het Zeeuws en het Ainsterdanis onder bet Nederlands geplaatst kunnen worden in een boomdiagram dat de taalgeschiedenis en/of de hiërarchische relatie tussen variëteiten reflekteert, berust op een hardnekkig misverstand resp. op de onjuiste opvatting dat 'hoger gelegen knopen ( ... ) staan ( ... ) voor ruimere variëteiten die die elementen van de eronder staande varietei- ten bevatten' (LA. Hudson, SociolinguEctiek, Nederlandse vertaling van Jo Daan, 1982: 53; mijn kursivering, H.B1.). 5. Therapeutische verkiaringen van taalverandering Iijden doorgaans aan her euvel dat ze het lijden van voorafgaande generaties niet verkiaren. 6. De opvatting van A. Hagen 'dat dialecten door hun beperkte funktiebereik zwakkere talen zijn, die de standaardtaal als onmisbaar complement hebben' is onjuist en draagt bij aan de overigens ook door hem niet gewenste beeldvor- ming van dialekten als 'primitieve, gebrekkige talen' ('Dialect': 17, 37, in: A. Hagen en J. Sturm, DCNcahier 12, Dialect en school. Groningen, 1982). 7. Met zijn suggestie 'Friese emigranten zijn stellig ook debet geweest aan de Stellingwerfse toponiemen Finkega, Makkinga, Peperga en Wolvega' negeert H. Halbertsma ten onrechte de mogelijkheid tot verklaren die door het Stel- lingwerfse achtervoegsel -i(n)ge wordt geboden (Friesiands Oudheid, z.p., z.j.: xx)o. 8. Anders dan R. Grootendorst opmerkt, komt niet elk subtype van de drogre- den van de stroman in een gemengde diskussie voor ('Dc vele gezichtcn van de stroman': 103, voetnoot 6, in: W.K.B. Koning (ed.), Taalbeheersing in theoñe en praktijk. Dordrecht, 1985). 9. Van enig onderwijs in bet Stellingwerfs aan de Stellingwerver scholen zijn, geldelijke konsekwenties daargelaten, slechts voordelen te verwachten. 10. Modern Nederlands wieden vertoont geen sekwentie -de op een plaats waar zij oorspronkeijk niet heeft gestaan (W. Zonneveld, 'Hypercorrectie in taal- verandering': 111, in: G.A.T. Koefoed en J. van Marie (eds.), Aspecten van taalverandering een verzanzeling inleidende anikelen. Groningen, 1978). 11. De opvatting in de natuurlijke generatieve fonologie dat fonologische regels geen 'echte' regeis zijn als ze uitzonderingen kennen, is in strijd met de natuur- iijke opvatting dat uitzonderingen de regel bevestigen. 12.Homoniemen jagen taalgebruikers geen vrees aan. 13. Het verdient crnstige overweging de stroomgebicdcn van bet Grootdiep en de Boven-Kuinder bij Oosterwoidc onder het beheer van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten te stellen. 14. Voor een Steilingwerver ligt het meer voor de band om een steiling als deze te werven dan voor niet-Steilingwervers. Fonologie en morfologie van het Stellingwerfs: een toetsing van de natuurlijke generatieve fonologie Nedersaksische Studies over laid en volksleven in Qost-Nederland en aangrenzende gebieden, uitgaven van het Nedersaksisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, deel 15. 'If the 'standard' model has been abandoned, it is not because it was found wanting when confronted with certain facts, but (presumably) because its practitioners grew tired of practising it' (Nigel Love, in: Generative Phonology. A Case-Study from French. Amsterdam, 1981: 213) Veur Mem, Heit, Sietske en Philo RIJTCSUNIVERSITEIT GRONINGEN Fonologie en morfologie van het Stellingwerfs: een toetsing van de natuurlijke generatieve fonologie Proetschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus Dr. Li. Engels in het openbaar te verdedigen op donderdag 14 februari 1991 des namiddags te 2.45 uur precies door Hendrik Bloemhoff geboren op 19 augustus 1948 te Nijeberkoop Sasland 1991 Groningen Promotor: Prof. dr. A. Sassen Referent: Dr. CAJ. Hoppenbrouwers Samenstelling promotiekommissie: Prof. dr. C. van Bree, Prof. dr. H. Niebaum, Prof. dr. A. Sassen en Prof. dr. F. Zwarts Het onderzoek waarvan in deze studie versiag wordt gedaan werd gesteund door de Stichting Taalwetenschap, die wordt gesubsidieerd door de Nederland- se organisatie voor wetenschappelijk onderzoek (NWO). ISBN 90-800342-3-1 Nedersaksisclie studies 15 Sasland, Groningen Uitgegeven i.s.m. de Stichting Iisselakademie te Kampen en de Stichting Stellingwarver Schrieversronte te Oosterwolde Copyright, ontwerp font fonetisch schrift en zetwerk: Henk Bloemhoff Tekenwerk kaarten: Anton Lotgering Druk: Krips repro, Meppel Woord vooraf Bij het verschijnen van deze studie past een woord van dank aan allen die hebben geholpen bij de totstandkoming ervan. Die dank gaat ook nit naar hen die voor mijn opleiding en vorming zorg hebben gedragen. Naast de docenten van de Rijksuniversiteit Groningen bij wie ik mijn studie Nederlands en de bijvakken Nedersaksisch en Middelfries volgde en de begeleiders van mijn promotieonderzoek denk ik Loch in de allereerste plaats aan m'n ouders, die me hebben aangemoedigd om door te leren, en verder ook aan m'n docenten Nederlands. Van hen noem ik graag Mew. M. Huese-Noordman, indertijd verbonden aan de RHBS te Oosterwolde. Dankzij haar grammatikalessen kreeg ik belangstelling voor het analyseren van zinsstrukturen. De stimulerend-kritische belangstelling die Albert Sassen aan den dag legde voor m'n doktoraalskriptie die ik bij Wietske Wiersema schreef over de werk- woordsvolgorde in het Stellingwerfs en zijn kennis van de dialekten van het Drentse Ruinen en wijde omgeving maakten hem als vanzelfsprekend tot een 'beoogd promotor' en projektleider. Voor zijn grondige bekommentariering van de onderzoeksresultaten en van de verschillende versies van dit bock, voor zijn relativerende en tegelljk stitnulerende instelling, en voor zijn vriend- schappeijke wijze van begeleiden ben ikhem buitengewoon erkentelijk. Nadat ik tijdens mijn studie Nederlands kennis had genomen van de genera- tieve fonologie en dialektologie, o.m. door bestudering van King 1969, wist Cor Hoppenbrouwers m'n belangstelling daarvoor nog aanzienlijk te versterken met zijn dissertatie-onderzoek en met zijn inspiratie tot het schrijven van een doktoraalwerkstuk over vokaalakernanties in het presens van het Stellingwerfse werkwoord. Hij bleek de taalkundige met nimmer aflatend enthousiasme aan wiens visie ik de mijne steeds kon toetsen, en dat op bijna elk willekeurig uur van de dag. Zijn zorgzaamheid als medeprojektleider t.a.v. de voorlopige versies van delen van het bock dient temeer met ere te worden genoemd omdat hij mijn overgang naar het kamp van de abstrakte fonologen niet alleen ruim- hartig aksepteerde maar m'n positiebepaling ook vanuit de aldus ontstane tegenstelling nog wist te stimuleren. De onderzoekingen die tot deze publikatie hebben geleid, kwamen tot stand dankzij een subsidie van de Stichting Taalwetenschap/ZWO (thans NWO). De door de Stichting Taalwetenschap ingestelde begeleidingskommissie kende, naast de genoemde projektleiders, nóg een tweetal leden. Harry van der Huist, thans werkzaam bij de vakgroep Algemene Taalwetenschap van de RU Leiden, beschikte over veel kennis van de natuurlljke generatieve fonologie. Dat maakte hem tot een zeer gewenste medebegeleider. 1k dank hem in het bijzonder voor Ain inbreng in de onderzocksopzet en voor zijn kommentaar op enkele delen van dit bock. Hendrilc Entjes, thans emeritus-hoogleraar Nedersaksische taal- en letterkunde, was mijn supervisor toen ik eerder als dialektoloog aan de Ijsselakademie in Kampen verbonden was. Hij hechtte, vooral nit taalgeografi- sche motieven, groot belang aan een beschrijving van het Stellingwerfs. Zonder zijn stimulerende belangstelling en zijn visie op de historische en huidige positie -5- van de Oostnederlandse streektalen, waarmee ik al in 1969 kennismaakte, had ik een groot dccl van mijn aktiviteiten op het terrein van de streektaal niet op die wijze ontplooid, als het geval is geweest. Prof. dr. A. Feitsma en dr. J. Gvocdanovic traden op als beoordelaars van het voormalige ZWO-projekt. 1k dank hen en in hun personen ook andere leden van de Werkgemeenschap Dialektologie van de Stichting Taalwetenschap voor hun goede zorgen en suggesties. Teen 1k in 1969 door een suggestie in Bergveld's De Stellingwervers en hun dialect (1949) het plan opvatte een archiverende studie van het Stellingwerfs aan te vangen, ook em daar, wie weet, nog eens op te promoveren, voorzag ik zeker niet de ontwikkelingen die uiteindeijk zouden leiden tot een vooral theoretisch bock dat een dam opwerpt tegen al te konkrete fonologische theorieen. Gelukkig konden het noteren van woorden en uitdrukkingen en het maken van bandopnamen wel steeds geheel in de pas lopen met de dialektolo- gische traditie. Speciaal voor deze studie werden opnames gemaakt in de periode 1981-1985, teen zo'n veertig