ISSN 1689-488X PAUza Akademicka Rok X Tygodnik Polskiej Akademii Umiejętności Nr 422 Kraków, 5 kwietnia 2018 pauza.krakow.pl pau.krakow.pl Profesor Jerzy Vetulani (1936–2017) Członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności Fot. Bogdan Zimowski Fot. Partnerem czasopisma jest Miasto Kraków Numer 422 2 5 kwietnia 2018 www.pauza.krakow.pl Wspomnienie o Jerzym Vetulanim – Jurku RYSZARD PRZEWŁOCKI i EDMUND PRZEGALIŃSKI Przed rokiem pożegnaliśmy Profesora Jerzego (doktorat – 1966; habilitacja – 1976; profesor nadzwy- Vetulaniego, wybitnego neurobiologa, neurofarmakologa, czajny – 1983; profesor zwyczajny – 1989) oraz pełnił uczonego o głębokiej wiedzy, popularyzatora nauki, Czło- ważne funkcje: był kierownikiem Zakładu Biochemii, za- wieka o szerokich horyzontach i wielkiej charyzmie, nie- stępcą dyrektora ds. naukowych, wiceprzewodniczącym zwykle aktywnego do ostatnich swoich dni. Rady Naukowej, redaktorem naczelnym miesięcznika Jurek pochodził ze znanej krakowskiej rodziny pro- naukowego „Polish Journal of Pharmacology” – obecnie fesorskiej – Jego ojciec, Adam, był profesorem historii „Pharmacological Reports”. Staż podoktorski odbył w la- UJ, wybitnym specjalistą w zakresie historii prawa ka- tach 1966–1968 na Uniwersytecie w Cambridge, Anglia, nonicznego i członkiem PAU; Matka, Irena z domu La- a w latach 1973–1975 pracował jako profesor wizytujący tinik, była biologiem, pracownikiem naukowym Wydziału na Uniwersytecie Vanderbilta w Nashville, TN, USA. Biologii UJ. Działalność badawcza Jurka przyniosła mu wiele Jurek z wykształcenia był biologiem (studia ukończył ważnych odkryć i osiągnięć. Jego opus magnum była, 1957 roku) i chemikiem (dyplom w roku 1963), absolwen- opracowana wspólnie z profesorem Fridolinem Sulserem tem UJ. Jego działalność zawodowa i kariera naukowa z Uniwersytetu Vanderbilta, teoria dotycząca mechanizmu Wykład Profesora Jerzyego Vetulaniego pt. Neurobiologia moralności na Walnym Zgromadzeniu PAU, 15.03.2008 były przez całe życie związane z Instytutem Farmakologii działania leków przeciwdepresyjnych, przypisująca ten PAN w Krakowie. Pracę na stanowisku asystenta podjął mechanizm podwrażliwości mózgowych receptorów w roku 1957 w kierowanym przez profesora Janusza β-adrenergicznych. Wyniki tych badań zostały opu- Supniewskiego niewielkim Zakładzie Farmakologii PAN, blikowane w roku 1975 (Vetulani and Sulser, Nature), który dopiero 20 lat później został przekształcony w In- a publikacja ta doczekała się ponad 600 cytowań. W in- stytut. Tamże uzyskiwał kolejne stopnie i tytuły naukowe nych badaniach scharakteryzował farmakologiczne wła- ► Numer 422 5 kwietnia 2018 3 www.pauza.krakow.pl ► ściwości inhibitorów dopamino-β-hydroksylazy, związków Jego całkowity dorobek obejmuje ponad 450 publikacji używanych do różnicowania roli dopaminy i noradrenaliny (prace oryginalne, przeglądowe, rozdziały w książkach, w różnych funkcjach mózgu. Wykazał udział receptorów artykuły popularnonaukowe). Należał do grupy najczęściej α1- i α2- adrenergicznych w mechanizmie działania le- cytowanych w światowym piśmiennictwie polskich autorów ków przeciwdepresyjnych. Przedstawił dowody na zna- z obszaru biomedycyny, osiągając ponad 5300 cytowań. czenie antagonistów receptorów α2-adrenergicznych Powyższe osiągnięcia naukowe i popularyzatorskie i antagonistów wapnia w leczeniu objawów abstynencji przyniosły Jurkowi wiele wyrazów uznania, nagród i ho- morfinowej. norów. Był laureatem nagrody międzynarodowej Fundacji Profesorowie Lech Szczucki i Jerzy Vetulani, PAU, 2010 r Profesorowie Jerzy Vetulani, Tomasz Trojanowski, Andrzej Legocki, Małgorzata Kossut – Walne Zgromadzenie PAU, 21.03.2009 Prowadząc badania utrzymywał szerokie kontakty Anna-Monika za badania nad lekami przeciwdepresyj- z wieloma placówkami za granicą. Między innymi przez nymi (1983), Nagrody Prezesa Rady Ministrów za ca- wiele lat współpracował z Instytutem Biologii Komór- łokształt dorobku naukowego (2003), Nagrody Miasta kowej i Neurobiologii CNR w Rzymie. Z tą współpracą Krakowa i PAU im. M. Kopernika (1995), kilkakrotnie lau- łączyły się też jego zainteresowania kulturą i sztuką sta- reatem Nagród Sekretarza Naukowego PAN i Wydziału rożytnego Rzymu. Był wspaniałym znawcą i miłośnikiem Nauk Medycznych PAN. Wiecznego Miasta, jego historii i zabytków, a dla wielu Był doktorem honoris causa Śląskiej Akademii Me- przyjaciół pełnił rolę cicerone po rzymskich uliczkach. dycznej i Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, członkiem W czasie corocznych pobytów w Rzymie był często honorowym Polskiego Towarzystwa Badań Układu Ner- przyjmowany w papieskich apartamentach przez Ojca wowego, członkiem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Świętego Jana Pawła II, który przez wiele lat utrzymywał Akademii Umiejętności. Został odznaczony Medalem im. był przyjacielskie stosunki z Jego Rodzicami. Jędrzeja Śniadeckiego, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzy- W ostatnich latach wykładał neurobiologię i neu- żem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Był człon- rofarmakologię na kilku uczelniach krakowskich (Instytut kiem Rady Upowszechnia Nauki przy Prezydium PAN. Psychologii UJ, Collegium Medicum UJ, Uniwersytet Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało Papieski, Małopolska Szkoła Wyższa im. J. Dietla). Był mu tytuł „Popularyzatora Nauki”, a Gazeta Krakowska – utalentowanym, charyzmatycznym, bardzo popularnym wyróżnienie „Człowiek Roku 2013”. wśród studentów wykładowcą. Poza działalnością naukową Jurek był aktywnym Poza działalnością badawczą i dydaktyczną Jurek uczestnikiem życia społecznego i wydarzeń kulturalnych. prowadził szeroko zakrojoną działalność popularyzator- W latach 80. i 90. ubiegłego wieku pełnił ważne funkcje ską. Przez 20 lat był świetnym redaktorem naczelnym w krakowskiej „Solidarności”. W latach 60. był przez pe- miesięcznika „Wszechświat”. Był skupiającym setki słu- wien czas konferansjerem Kabaretu „Piwnica pod Bara- chaczy, wielokrotnym wykładowcą w ramach Tygodnia nami”, prelegentem Dyskusyjnego Klubu Filmowego, zaś Mózgu w Krakowie i Festiwalu Nauki w Warszawie, w ostatnich latach udzielał się w Kabarecie „Gadający ponadto był organizatorem i wykładowcą Kawiarni Na- Pies”, upowszechniając neurobiologię w formie krótkich ukowej Polskiej Akademii Umiejętności. Prowadził blog humorystycznych prezentacji. „Piękno neurobiologii”. Napisał kilkanaście książek po- Odszedł od nas człowiek renesansu, prawdziwy pularyzujących wiedzę o mózgu (m.in. Dzień dzisiejszy Uczony i popularyzator nauki, z którym przez wiele lat i jutro neurobiologii, Mózg: fascynacje, problemy, tajem- mieliśmy zaszczyt i przyjemność współpracować i pozo- nice, Jak usprawnić pamięć i wiele innych). stawać w przyjacielskich relacjach. RYSZARD PRZEWŁOCKI i EDMUND PRZEGALIŃSKI Instytut Farmakologii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie Fotografie: Bogdan Zimowski Numer 422 4 5 kwietnia 2018 www.pauza.krakow.pl Profesor Jerzy Vetulani – uczony, mentor, przyjaciel DOMINIKA DUDEK Jurek Vetulani był człowiekiem barwnym i niezwy- dości przez jakiś czas zastępował Piotra Skrzyneckiego kłym. Wielki uczony, wspaniały wykładowca, erudyta, jako konferansjer w legendarnej „Piwnicy pod Baranami”. mistrz dowcipnej riposty, zawsze otoczony przez grono Mój nieodżałowany Szef – Profesor Adam Szymusik, wy- znajomych, tłum wielbicieli (i wielbicielek!) – wśród ludzi bitny psychiatra, kierujący Katedrą Psychiatrii w Krakowie czuł się jak ryba w wodzie. Uwielbiał dzielić się swoją – zwykł był powtarzać, „że Vetulani nawet jakby czytał ogromną wiedzą, ale również uwielbiał znajdować się książkę telefoniczną, to byłoby to fascynujące”. Na pewno w centrum uwagi i być podziwianym. A oczywiście ze Jurek miał wrodzony dar do występowania i wielki talent Wykład Profesora Jerzego Vetulaniego pt. Jak żyć długo, szczęśliwie i mądrze – refleksje neurobiologapodczas „Kawiarni Naukowej PAU”, 25.01.2016 wszech miar zasługiwał na podziw i atencję. Kiedy myślę sceniczny. Potrafił przeplatać skomplikowane treści me- o Jurku, czuję ogromną wdzięczność wobec losu, że rytoryczne anegdotkami, dowcipami i różnymi gagami, co dane mi było poznać go i zaprzyjaźnić się z nim. Miał pozwalało utrzymać uwagę słuchaczy przez długi czas, wielu przyjaciół – w jego otoczeniu znajdowały się osoby ułatwiało zapamiętywanie treści i sprawiało, że trudne wybitne, interesujące, utytułowane, z wielkimi osiągnięciami. zagadnienia naukowe wydawały się klarowne i oczywiste. To, że ja go podziwiałam, traktowałam go jak Nauczyciela Nie należy jednak ulec złudzeniu, że sam talent wystarczy i Mentora i lubiłam przebywać w jego towarzystwie, jest – Jurek wciąż czytał, zbierał nowe informacje, poszerzał chyba całkowicie zrozumiałe i oczywiste. Próbuję zro- swoją wiedzę, jego wykłady były dobrze przemyślane zumieć, jak zrodziła się jego przyjaźń do mnie, dlaczego i solidnie przygotowane. Zdarzało się, że pojawiał się po uważał mnie za kogoś bliskiego, powierzał mi różne swoje prawie nieprzespanej nocy, bo jeszcze chciał coś dodać, przemyślenia i troski, nigdy nie odmawiał, gdy bez skru- coś udoskonalić. Była w tym nie tylko odpowiedzialność pułów wykorzystywałam go, zapraszając na kolejne – zdawał sobie sprawę, że to on przyciąga uczestników wykłady czy do napisania kolejnych tekstów; czasami konferencji, że ludzie przychodzą tłumnie „na Vetulaniego”, korzystał z moich rad, a czasami nawet prosił o pomoc. więc nie mógł ich zawieść – ale również jego pasja do Nie przychodzi mi do głowy inna odpowiedź, jak to, że był nauki, ukochanie piękna neurobiologii, poczucie misji po- to dla mnie ogromny, niezasłużony dar, jakaś łaska, ale pularyzatora neuronauki. i zobowiązanie. Zobowiązanie do rozwijania