STUDIA GDAŃSKIE TOM DWUDZIESTY SIÓDMY STUDIA GEDANENSIA ISSN 0137–4341 GEDANI OLIVAE 2010 GDAŃSKIE SEMINARIUM DUCHOWNE STUDIA GDAŃSKIE TOM XXVII GDAŃSK OLIWA 2010 Komitet Redakcyjny ks. Janusz Balicki (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), ks. Maciej Bała (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), ks. Wojciech Bęben (Uniwersytet Gdański), ks. Jacek Bramorski (Akademia Muzyczna w Gdańsku), ks. Wojciech Cichosz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), ks. Andrzej Dańczak (Gdańskie Seminarium Duchowne), ks. Józef Niewiadomski (Uniwersytet Franciszka Leopolda w Innsbrucku), ks. Jan Perszon (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), ks. Grzegorz Szamocki (Uniwersytet Gdański) Zespół redakcyjny Redaktor naczelny: ks. Adam Romejko Zastępca redaktora: ks. Jacek Meller Sekretarz: ks. Maciej Kwiecień Redaktor Tomu XXVII: ks. Adam Romejko Korekta: Alina Popławska Czasopismo recenzowane Recenzenci: członkowie Komitetu Redakcyjnego Recenzenci tomu ks. dr hab. Jacek Bramorski ks. dr hab. Jan Perszon Na okładce: fragment ryciny Antoniego Möllera, pt. Widok Gdańska z Biskupiej Górki (1592/1593), ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej PAN Adres redakcji ul. Bpa E. Nowickiego 3 80‒330 Gdańsk‑Oliwa tel.: (0‒58) 552‒26‒64 fax: (0‒58) 552‒42‒68 e‑mail: [email protected] www.studiagdanskie.diecezja.gda.pl © Gdańskie Seminarium Duchowne Skład i projekt okładki: Kamil Smoliński Druk i oprawa Wydawnictwo „Bernardinum“ Sp. z o.o. 83‒130 Pelplin, ul. Bpa Dominika 11 Tel. (058) 536 17 57, fax (058) 526 17 26 e‑mail: [email protected] Wydawca Gdańskie Seminarium Duchowne Kuria Metropolitalna Gdańska Spis treści Od Redakcji . 9 Editorial . 11 Artykuły Ks. Dariusz Dziadosz Teologiczna struktura relacji o ogrodzie Eden (Rdz 2,4b‑25) . 15 Ks. Krzysztof Smykowski Hansa Ursa von Balthasara filozoficzna natura prawdy . 47 Ks. Aleksander Gendera Święty Józef w formacji i życiu kapłańskim . 63 Ks. Piotr Artur Sokołowski Nieprecyzyjne koncepcje misjologiczne jako jedna z możliwych przyczyn współczesnego kryzysu misji na podstawie wybranych dokumentów pastoralnych . 75 Ks. Jacek Bramorski Muzyka w kontekście myśli teologicznej św. Tomasza z Akwinu . 91 Ks. Wojciech Cichosz, Lucyna Urbanowicz‑Pluto Kaszubi i Królowa ich serc: Madonna Sianowska i Swarzewska . 111 Piotr Stefaniak Tercjarki Zakonu Kaznodziejskiego na Pomorzu XIV‑XVI w. 131 Ks. Wojciech Zawadzki Kapłani diecezjalni Żuław Wielkich i Małych oraz Powiśla w latach 1525‒1945 . 153 Ks. Stanisław Dziekoński Ksiądz profesor Władysław Kubik – dydaktyk w służbie katechezy . 165 Adam Drozdek Feofan Prokopovich: from theology to politics . 179 Wojciech Stankiewicz Kwestie aborcji i eutanazji w kontekście prawa do życia . 203 Ks. Wiesław Kraiński Orzekanie nieważności małżeństwa z tytułu symulacji całkowitej wraz z innymi tytułami nieważności małżeństwa w obrębie zgody małżeńskiej w wyrokach Roty Rzymskiej . 223 6 Spis treści Marek Orski Obozy w Działdowie w latach II wojny światowej . 245 Marek Rewizorski Główne założenia procesu globalizacji we współczesnym świecie . 265 Ks. Dominik Kubicki Prognozowany kryzys społeczno‑ekologiczny XXI w. jako konsekwencja procesów globalizacyjnych końca XX w.? . 285 Andrzej Chodubski Polacy a wyzwania migracyjne w Europie od 1989 r. 305 Ks. Waldemar Wesoły Dlaczego Kościół broni własności prywatnej? . 323 Mirosław Michalik Wartościowanie i semantyka prawdy w homiliach Jana Pawła II . 345 Recenzje i omówienia Ks. Tomasz Białobrzeski (rec.) Diego Zalbidea, El control de las enajenaciones de bienes eclesiásticos. El patrimonio estable, Ediciones Universidad de Navarra (EUNSA), Pamplona 2008, ss. 318 . 365 Ks. Wojciech Cichosz (rec.) Ks. Alfred Franciszek Cybula, Ksiądz w Belwederze. Okruchy wspomnień ks. kapelana Prezydenta, t. 2, 1992, Drukarnia Loretańska w Warszawie, Gdańsk Oliwa 2010, ss. 336 . 371 Ks. Wojciech Cichosz (rec.) William P. Young, Chata, Nowa Proza, Warszawa 2009, ss. 282 . 379 Maciej Manikowski (rec.) Ks. Bogdan Ferdek, Duch Boży nad wodami Renu. Refleksje nad ścieżkami nadreńskiej pneumatologii, Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 2010, ss. 284 . 385 Ks. Adam Romejko (rec.) For René Girard. Essays in Friendship and in Truth, red. Sandor Goodhart, Jørgen Jørgensen, Tom Ryba, James G. Williams, Michigan State University Press, East Lansing 2009, ss. 289 . 389 Ks. Adam Romejko (rec.) Ks. Wojciech Cichosz, Pedagogia wiary we współczesnej szkole katolickiej, Wydawnictwo TYPO 2, Warszawa 2010, ss. 567 . 395 Ks. Krzysztof Smykowski (rec.) Duch Święty w naszej codzienności, red. K. Guzowski, G. Barth, Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej Gaudium, Lublin 2010, ss. 383 . 401 Spis treści 7 Wojciech Stankiewicz (rec.) Karolina Kosińska, Zbrodnia ludobójstwa w prawie międzynarodowym, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, ss. 154 . 405 Wojciech Stankiewicz (rec.) Wschód w globalnej i regionalnej polityce międzynarodowej, red. Adam R. Bartnicki, Elżbieta Kużelewska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, ss. 260 . 413 Sławomir Zatwardnicki (rec.) Reinhard Marx, Kapitał. Mowa w obronie człowieka, Homo Dei, Kraków 2009, ss. 306 . 419 Ks. Wiesław Wójcik Wszystko dla Boga i Polonii. Specyfika Towarzystwa Chrystusowego – przygotowanie do duszpasterstwa polonijnego i zadania Instytutu Duszpasterstwa Emigracyjnego . 429 Ks. Adam Romejko Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji Polonijnej „Duszpasterstwo migrantów – duszpasterstwem rodzin”, Poznań, 12 października 2010 r. 437 Contents . 443 Noty o Autorach . 446 studia gdańskie tom xxvii Od Redakcji W Polsce na temat Kościoła katolickiego dyskutuje się wiele i chętnie. Odnosi się to do różnych kręgów społecznych. Mankamentem prowadzonej dyskusji jest brak osadzenia jej w realiach a bazowanie na tym, co zmyślone i, w więk‑ szości wypadków, nieżyczliwe. Z tego powodu jako godne pochwały jawią się inicjatywy prezentacji faktycznego stanu Kościoła katolickiego w Polsce. Do nich należy m.in. Kościół w Polsce. Raport. Został on opracowany i wydany przez redakcję dziennika „Rzeczpospolita” we współpracy z Katolicką Agencją Informacyjną. W raporcie obok różnych wiadomości nt. Kościoła, w tym sta‑ tystycznych, zamieszczono wypowiedzi znanych osobistości. W rubryce Kościół, o jakim marzę s. Barbara Chyrowicz, profesor etyki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, stwierdziła: „Marzy mi się Kościół, który się nie boi (…) kontestatorów i buntowników, bo oni często z mozołem szukają prawdy, a kto nie jest przeciwko nam, jest z nami. To Kościół otwarty na dialog…” To marzenie, które od wieków jest rzeczywistością obecną w Kościele. Od za‑ rania dziejów Kościół stanowi materialną i duchową przestrzeń naznaczo‑ ną ciągłym poszukiwaniem prawdy. Jest miejscem, w którym wypowiadane są różne opinie, w tym krytyczne wobec niego. Tych ostatnich Kościół się nie boi, gdyż one są wpisane niejako w jego naturę. Wynika to z tego, że Ecclesia semper reformanda est (Kościół zawsze się reformuje). Kościół realizuje swą misję na trzech paralelnych względem siebie płasz‑ czyznach – to miejsce oddawania czci Panu, to stosowanie przykazania mi‑ łości bliźniego w życiu codziennym i wreszcie to zdobywanie wiedzy, w tym poprzez debatę natury intelektualnej. Zewnętrznym wyrazem tej trójpłaszczy‑ znowości są takie budynki jak świątynia, szpital i szkoła. W tę kościelną tradycję dobrze wpisują się „Studia Gdańskie” – naukowy półrocznik Gdańskiego Seminarium Duchownego. Studia od dłuższego już czasu stanowią miejsce intelektualnego spotkania środowisk naukowych, nie tylko kościelnych, lecz także i świeckich. Oferują one wspólne poszukiwanie prawdy, szczególnie zaś w jej wymiarze wertykalnym, w odniesieniu człowieka do Boga, oraz horyzontalnym, w relacji do bliźnich. W niniejszym tomie zawarto 19 artykułów autorów reprezentujących po‑ morskie środowisko naukowe, w tym Akademię Muzyczną w Gdańsku, Gdań‑ skie Seminarium Duchowne i Uniwersytet Gdański, a także ośrodki w takich 10 Od redakcji miastach jak Elbląg, Koszalin, Kraków, Lublin, Olsztyn, Pieniężno, Poznań, Rze‑ szów, Toruń, Warszawa, Wrocław, a także Pittsburgh w Pensylwanii w USA. Wiele osób wyraża życzliwość w stosunku do Redakcji „Studiów Gdań‑ skich” oraz publikujących w nim autorów. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje ks. abp Sławoj Leszek Głódź, dzięki którego mecenatowi możliwe jest wydawanie „Studiów Gdańskich”. Mamy nadzieję, że niniejszy, już 27, tom „Studiów Gdańskich” zostanie życzliwie przyjęty przez Czytelników. ks. Adam Romejko studia gdańskie tom xxvii Editorial The catholic Church in Poland is being discussed willingly and a lot. It refers to various social circles. The shortcoming of the carried discussion is its lack of situating in realities but basing it on what is made up, and in many cases, un‑ friendly. That is why, the initiatives of presenting the actual state of the catholic Church in Poland appear to be worthy of praise. The Church in Poland. Report. belongs here among others. It was compiled and published by the editorial staff of the daily „Rzeczpospolita” („The Republic”) in co‑operation with the Catholic Information Agency (KAI). Opinions of famous personalities along‑ side various news concerning the Church including statistics, were placed in the report. In the column The Church I dream about S. Barbara Chyrowicz, the profes‑ sor of ethics at the Catholic University of Lublin, stated: „I dream about the Church, which is not afraid of (…) contestants and mutineers, as they often look for the truth arduously, and who is not against us is with us. This is the Church open to dialogue…” This dream has been the reality