WROCŁAWSKIE TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW HISTORII Cena zł 20,– ODDZIAŁ POLSKIEGO TOWARZYSTWA HISTORYCZNEGO ŚLĄSKI KW ARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA ŚLĄSKI Informacja o kwartalniku „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” jest najważniejszym z wydawnictw Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii. Ukazuje się od roku 1946, najpierw jako półrocznik i rocznik pod KWARTALNIK HISTORYCZNY tytułem „Sobótka”, a od roku 1957 jako kwartalnik pod obecnym tytułem. W czasopiśmie publiko- wane są materiały dotyczące badań nad dziejami Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Śląska. Dodatkowe informacje o czasopiśmie oraz spisy treści numerów bieżących i archiwalnych znaj- SOBÓTKA dują się na stronach: http://sobotka.uni.wroc.pl i http://www.wtmh.nino.pl/sobotka.html. Wykaz dostępnych numerów archiwalnych znajduje się na stronie http://www.wtmh.nino.pl/ sobotka.html. W numerze: Zakup i prenumerata – ROCZNIK LXVII (2012) NR 1 Aktualne i archiwalne numery „Śląskiego Kwartalnika Historycznego Sobótka” najłatwiej Mateusz Goliński, Ulica Żydowska we Wrocławiu zamówić, pisząc na adres e-mail: [email protected] albo na adres: Wrocławskie Towarzystwo do początków XV w. (cz. 1) Miłośników Historii, ul. Szewska 49, 50-139 Wrocław. Istnieje także możliwość nabycia dostępnych Piotr Retecki, O planach przedłużenia linii tramwajowej numerów w siedzibie WTMH. z Dolnego Sobięcina do Boguszowa-Gorców Polecamy prenumeratę, którą można zamówić w ten sam sposób. Koszt rocznej prenumeraty w powiecie wałbrzyskim w latach 1908–1914 krajowej wynosi 80 zł, a zagranicznej – 160 zł (dostawa gratis). Prenumeratę „Śląskiego Kwartalnika Historycznego Sobótka” można również zamówić przez Hermann F. Weiss, Reichsautobahnlager Geppersdorf następujące firmy: Ruch SA (http://prenumerata.ruch.com.pl), Kolporter SA (http://dp.kolporter.com.pl), (Upper Silesia), 1940–1942 Garmond Press SA (http://www.garmondpress.pl/prenumerata). Sprzedaż bieżących numerów prowadzi także Księgarnia „Skarbnica” w Krakowie (http://www. skarbnica.krakow.pl). PL ISSN 0037-7511 ROCZNIK LXVII (2012) Indeks 378003 NR 1 Na łamach „Śląskiego Kwartalnika Historycznego Sobótka” są publikowane materiały (rozprawy, artykuły, miscellanea źródłowe, recenzje, polemiki i inne) w językach polskim, czeskim oraz w językach kongresowych. Materiały należy nadsyłać drogą elektroniczną lub pocztą (z załączeniem wersji elektronicznej). Adresy Redakcji znajdują się na stronie redakcyjnej. W najbliższych numerach: Składane teksty należy przygotowywać według instrukcji znajdującej się na Bogusław Czechowicz, Bone memorie princeps Slezie et dominus Wratislaviensis. stronach: http://www.wtmh.nino.pl/sobotka.html lub http://sobotka.uni.wroc.pl W kwestii datowania i wymowy ideowej dzieł kamiennej plastyki (zakładka: Info dla autorów). związanych z pamięcią po Henryku IV Probusie Nadsyłane teksty są recenzowane przez dwie osoby wskazane przez Redakcję Mateusz Goliński, Ulica Żydowska we Wrocławiu do początków XV w. (cz. 2) i na tej podstawie kwalifikowane do druku. Procedura recenzowania jest opisa- Zdzisław Ilski, PPS na Górnym Śląsku wobec reformy ordynacji wyborczej na na wyżej wymienionych stronach internetowych. do sejmu pruskiego w Berlinie Redakcja zastrzega sobie prawo proponowania zmian lub skrótów przedkłada- Dawid Kopa, Zasięg geograficzny księstwa świdnicko-jaworskiego około połowy XIV w. nych tekstów. Michael Morys-Twarowski, Jan Sztwiertnia (1850–1912). Działacz narodowy All contributions (studies, articles, source miscellanea, reviews, polemics) i społeczny ze Śląska Cieszyńskiego are published in Polish, Czech or international languages as English, Ger- Michał Palczyński, Życie codzienne młodzieży brygad PO „SP” pracującej man, French, Spanish or Russian. They should be sent to e-mail address: przy budowie tzw. Starego Zagłębia Miedziowego w latach 1949–1953 [email protected] or by mail to Editorial Office (but together with an Dominik Sikorski, Wizerunek Wrocławia w prasie wrocławskiej w latach 1948–1956 electronic version). Gabriela Wąs, Reformacyjny dyskurs schwenckfeldian i pruskich luteranów 1524/1525–1544 Contributions should be prepared according to detailed instructions for authors available at the journal’s websites: http://www.wtmh.nino.pl/sobotka.html or http://sobotka.uni.wroc.pl (Info for Authors). Each text is reviewed by two specialists chosen by the Editorial Board and after positive conclusion qualified for printing. Detailed proceeding is described at the websites given above. The Editorial Board retains discretion of suggesting changes or shortening texts. WROCŁAWSKIE TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW HISTORII ODDZIAŁ POLSKIEGO TOWARZYSTWA HISTORYCZNEGO ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA ROCZNIK LXVII (2012) NR 1 REDAKCJA / Editorial Board Teresa Kulak (Wrocław, Redaktor naczelny / Editor-in-chief) Martin Čapský (Opawa, Czechy), Lucyna Harc (Wrocław, Sekretarz / Secretary), Paweł Jaworski (Wrocław), Wojciech Mrozowicz (Wrocław, Zastępca redaktora naczelnego / Deputy Editor) KOMITET NAUKOWY / Scientific Committee Krystyn Jakub Matwijowski (Wrocław, Przewodniczący / President) Lenka Bobková (Praga, Czechy), Marek Derwich (Wrocław), Piotr S. Górecki (Riverside, USA), Winfried Irgang (Marburg, Niemcy), Tomasz Jurek (Poznań, Zastępca przewodniczącego / Deputy President), Wojciech Wrzesiński (Wrocław), Rościsław Żerelik (Wrocław) ADRES REDAKCJI / Editorial Office ul. Szewska 49, 50-139 Wrocław, Polska / Poland http://www.wtmh.nino.pl/sobotka.html [email protected] Konto / Bank Account: 48 11602 2020 0000 0005 5156 953 Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Wydano przy wsparciu finansowym Fundacji Polska Miedź Wydano z pomocą finansową Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego The volume is published with financial support of: Ministry of Science and Higher Education Polska Miedź Foundation Institute of History, University of Wrocław Articles appearing in this journal are abstracted and indexed in: America. History and Life CEJSH. The Central European Journal of Social Sciences and Humanities Historical Abstracts Index Copernicus Copyright by Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii Prace publikowane w „Sobótce” są recenzowane / ŚKH „Sobótka” is a peer reviewed journal Printed in Poland Opracowanie redakcyjne / Editorial development: Paweł Klint Opracowanie tekstów anglojęzycznych / English language editor: Piotr S. Górecki (Riverside, USA) Korekta / Proof-reading: Maria Derwich Skład / Setting: Silesia, wydawnictwo i usługi, Marek J. Battek Druk i oprawa / Printing and Binding: Drukarnia SOWA – Druk na życzenie www.sowadruk.pl, tel. 22-431-81-40 Nakład (egz.) / Issue (copies): 250 egz. Objętość (ark. wyd.) / Containing (publishing sheets): 13,9 Oddano do druku / Date of Printing: 30.04.2012 A R T Y K U Ł Y I S T U D I A M A T E R I A Ł O W E Sobótka 2012, 1 PL ISSN 0037–7511 MATEUSZ GOLIŃSKI (Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego) ULICA ŻYDOWSKA WE WROCŁAWIU DO POCZĄTKÓW XV W. (CZ. 1) Fundamentem naszej wiedzy na temat topografii i nazewnictwa późnośrednio- wiecznego Wrocła wia jest i będ zie niezrów nane dzieło Hermanna Markgrafa o uli- cach tego najważniejszego ówcześnie miasta Śląska (1896). Nic więc dziwnego, że w historiografii za sprawą doskonale udokumentowanych cytatami źródło wymi wywodów Markgrafa utrwaleniu uległy także te podzielane przez niego poglądy, które za punkt wyjścia brały tradycje nazewnictwa ulic utrzymujące się w okresie nowoży tnym. Skoro nazwę „Gerbergasse” urzęd owo nadano w 1824 r. konkretnej uliczce, obecnej ul. Garbary (również na nieistniejącym dziś zachodnim jej od- cinku), to – jak najsłuszniej rozumował ów badacz – pokrywać się ona powinna ze średniowieczną ul. Nowogarbarską, także zwaną „Baiern” i „K unzenstadt”, na co przedstawił konkretne dowody. Podobnie, skoro przez setki lat nazwę „Ju- dengasse” (w 1824 r. zmienioną w Ursulinerstraße) odnoszono do zachodniego odcinka obecnej ul. Uniwersyteckiej, między Kuźniczą i Więzienną, to tak samo musiało być wcześniej, czemu źródła nie przeczą1. Choć przytoczone przykłady dotyczą ulic marginalnych, to jednak bardzo dobrze znanych historykom. Za spra- wą zamieszkiwania Żydów we wskazanych miejscach w określonym momencie w średniowieczu, cytowane identyfikacje zostały bowiem już dziesiątki razy po- wtórzone w literaturze2. Z tychże powodów nie należy więc powstrzymywać się przed dokła dną rewizją posiadanej bazy źródło wej i wyciąg anych na jej podstawie wniosków . Tym bardziej że wyniki przeprowadzonej systematycznej kwerendy w księgach ławniczych, choć ogólnie nie zaprzeczają przedstawionemu rozumo- waniu, to wskazują, że mamy do czynienia nie z dwiema odręb nymi lokalizacjami, jak dotąd sądzono, ale z jedną, do której odnoszono wszystkie wskazane nazwy. Nazwa „ulica Ży dowska” – „J udengasse”( Judingasse, Jodegasse) we wrocła w- skiej księd ze ławniczej (założo nej w 1345 r.) pojawia się po raz pierwszy w 1347 r. 1 Hermann Markgraf, Die Straße n Breslaus nach ihrer Geschichte und ihren Namen, Breslau 1896, s. 54, 225–226. 2 Zob. Breslau, [w:] Germania Judaica, t. 2: von 1238 bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts, cz. 1, wyd. Zvi Avneri, Tübingen 1968, s. 130. 4 Mateusz Goliński Po raz kolejny uży to jej przy ustalaniu adresu wymienionej w księd ze nieruchomo- ści w 1353 r., trzeci raz zaś w 1356 r.3 Określenie to, jak widać, nie cieszyło się, przynajmniej wśród ratuszowych kancelistów, zbytnią popularnością. Co więcej, przez kolejne 42 lata nazwa „u lica Ży dowska” poszła w zapomnienie, aby ponow- nie pojawić