İSTAltBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜTITESİ LİSA.liS TEZİ TEZİN KONUSU : STRABOlPUll XIV. KİTABilillA GEÇEli BÖLGE, KENT, TANRI, TAURIÇA VE ŞAHIS İSİMLERİ ÜZERİIIDE KISA AÇIKLAL'IALI TARAiliA. ÇALiı;MASI • TEZİ YÖNETEU : PROF. DR. ADUAN PEKmAN İSTANBUl/HAZİRAN 1982 NERİrı!AN ARSLAN 18809 İÇİNDEKİLER 1. ÖNSÖZ 2. BİDLİYOGRAFYA 3· STRABON'UN KİŞİLİGİ VE ESERLERİ 4. STRABOIPUN XIV. KİTABIIillA GEÇEN BÖLGE, KEUT, TANRI, TAHRIÇA VE ŞAHIS İSİMLERİ ÜZERİNDE KISA AÇIKLAMALI TABALlA ÇALişmASI ÖN SÖ Z Eskiçağın ünlü coğTafyacısı Strabon r un 17 lü taplık "Geographika" adlı bir eseri vardır. Strabon ayrıca tarih alanında da büyülc çalışmalar yapmış ve 47 cil·tlik bir tarih yazmıştır. Ancak bu eseri günümüze kadar ulaşa~amıştır. Strabon Coğrafya eserinde Eskiçağdwci Anadolu'nun sadece coğrafyası halekında değil tarihi haldtında da b~lgiler vermektedir. Eserinin çeşitli yerlerinde kendisinden ve atalarından bahsetmek­ tedir: Strabon hakkındaki bildiklerimizde eserinde bize naklettiği bilgi­ lerden ibaret·tir. A-taları Pontos kralları yanında önemli görevler almış olan kimselerdir. özellikle anne tarafından soylu bir aileye mensup olan Strabon m.ö. 64-63 yıllarında Pontos bölgesinde Aınaseia (Amasya) şehrinde doğmuştur. Varlıklı bir aileye mensup olduğu için iyi bir ÖbTenim yapabil­ miş ve istediği kadar seyahat edebilmiştir. Öğrenimini genç yaşta Karia'da (Tralles) yanında Nysa şehrinde Aristodemos'un yru1ında yapmıştır. H.ö. 44 yıllarında Roma'ya gitmiş ve orada da öğrenimine devam etmiştir. Onun hocaları arasında Stoic filozof tarihçi, büyük bilgin Poseidonios da vardır. Strabon'un kendisi de Stoic felsefenin ilkelerine bağlı bir filazoftur. Eserlerinde Roma Siyasetine ve siyasetçilerine bir hayranlılc gÇ;izlenılenmelctedir. Afrilca'nın ve Anadolu­ nun büyük bir kısmını dolaşan s·trabon hayatının son 26-27 yılını Amasia 1da geçirmiş tir. ra. s. 21 yılında ölmüş tür. Gezdiği yerlerle övünen bir şahsiyeti vardır. Doğuda Armenia'dan, batıda Sardinia'ya, Kuzeyde Karadeniz'den, Güneyde Habeşistan•a kadar gaz­ miştir. Eserinde gezip gördüğü yerleri anıatmasına rağmen, duyduklarından da faydalanmıştır. Eserini oluştururken kaç yaşlarında olduğu halekında çelişkili bilgi­ ler vardır. Kimilerine göre 80, kimilerine göre ise 57 yaşlarında idi • .; .. \] ı 1 - 2- s·trabon' U.."l bu eşsiz eseri sadece bir cor:,rrafya lt: i tabı değildir. Aynı zamanda İsa'nın doğumundan i·i;ibaren başlamak üzere Eski Çağ dünyası hakkında bilgi veren bir ansiklopedi, bir tarihi coğrafya ve bazılarının belirttiği gibi coğrafyanın felsefesidir. 17 ki-taplıl': bu dev eserin 14 kitabında geçen yer, ta...l'lrı, tanrıça, kahra'f!lan adlarının tarar.aa çalışmasını yapmış olmaletan mutluyum. Eldeki olanalelar dahilinde çalışmanın en iyisi yapılınaya çalışılm.ıştır. Beni bu çalışr.ıaya yönaltan ve çalışmalarım sırasında yardımlarını esirgemeyen mwıtcrcr.ı ho cam Prof. Dr. Adnan Pek!.ı.an' a teşekkürlerini sunı.;.ayı zevkli bir borç bilirim. l:rERİD1AN ARS~.H 18809 BİBLİYOGRAFYA ı. AKŞİT, OKTAY Roma imParatorluk Tarihi, 2. AKURGAL, Eleram ~oinent Civiliza;ti,ons and, Jıuins of Turke;y:, İsta.nbul-1977, Haşet Yayınları 3. ATLA.N, Sabahat Roma Tarihi 'nin Ana Hatları, İsta.nbul-1970 Edebiyat Fakültesi Yayını 4. DEmİRCİOGLU, Halil Thukydides 5. ERHATi Azra ~itoloji Sözlü&H, 2.ba. İstanbul-1978 6. GRANDER, Ernst f>ii to1ojj;_, Sadeleştiren Müzehher Erim, istanbul-1972 7. HERODOTOS Heredot Tarihi, Çev. Münıbekim Öktem, Remzi Kitabevi ... t Yayınları, İstanbul-1973 8. KLEİUE PAULY, ~exikon.der Antik~, 5. cilt Stuttgart, Alfred Druckanmüller Verlag,l964-1975 9. LEMPRİERES, Classi?al Dictionary of Proper Namep Men;tioned in Anoient Authors, London, Rontledge and Kegan Paul, LTD. 1972 10. IılANSEL, A. Müfi t Ege ve Yunan Tarihj..,, 3 • bs. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara-1971 ll. PEIOON, Adnan p:akiçağda Bazı Anadolu Şehir,~erinin Tap.rı v.e Kahraman Ktistesleri, İstanbul, 1979, İstanbul ı Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını. - 1··· ... ABA : Tiran Ksenophnnes'in k~z~. Daha sonraki dönemlerde ı kraliçelikte yapmışt~r. ) c. 672/10 ABDERA : Güney Trakya k~~s~nda bir şehir. İonyal~lar tara­ f~ndan kurulmuştur. 2 ) c. 644/30 ABYDOS : Çanakkale Boğaz~nda Nara (Nagara) burnunda Iı'Iiletos­ lular tarafından kurulmuş,. bugünkil .Aydos (M. ö. 670 yıllarJ.nda). 3) ADA : Karia'lıların kralı Hekatomnos'un ldlçUk k~z~dır. Ko­ cası ölünce bir süre kraliçelik yapmışt~r. 4 ) c. 657/17 · AGAMEMl'WN : Efsanesi f1Tikanai kralıdır. Yunan 1litolojisinde eşsiz bir tipi canlandırır. İlyada onun kahramroüıkları ile ve yiğitlikleri ile doludur. Aka krallarının en büyUlr- lerindendir. Daha sonra tanrılar~n katına yükselmiştir. Destanda Priamos 'un oğlu Paris gUzel Helena 'ru.n kaçı­ rıcısı, fJiikenai kral~ Agamem.non ise kurtarıcısı olarak gösterilmektedir.5 ) c. 639/20 1. Kleine :Pauly, c.ı, Süt.2; Classical Dictionary, sel 2. Ege ve Yunan Tarihi, s.l66 vd.; Kleine :Pau1y, Lexikon der Antike 3· Cilt ı, süt.6 3• A.IJI.Ma.nsel, Ege ve Yunan Tarihi, s.l68,335; .W.~i.Ramsay,. .Anadolu­ nun Tarihi Coğrafyası, s.l76 4• Kleine :Pauly, C.l, süt.2; Classical Dictionary, s.l 5. A.M. Ma.nsel, Ege ve Yunan Tarihi, s.168,335; Homeros, İlliada, s.5-6 vd. A.Erhat, Motoloji Sözlüğü s.13 vd. - 2- AGATHARKHİDES : Knidos 'lu olup eskiçağ da oldukça tanınm:ı.ş bir ta-. rihçe ve peripatetiklerdendir. (aristoculardandJ.r)6) c. 652/15 AİAS : Şehir ktisteslerindendir •. Teukros oğlu olup Olbe leen­ tini kurmuştur~ Bir de Apolle ta~J.nağı kurmuştur. 7) c.672/lo 8) AİGYPTOS : Belos oğlu olup I1lı.sırl:ı.ların atas:ı.d:ı.r. · c. 674/14 AİOLİS : (Aiolia) Bat:ı. Anadolu da bir bölge. Edremit körf'gzi gUneyinde İzmir körfezine kadar uzanan, esas i tiba:r+ · riyle Kaikos (Bakırçay) ve Hermos (Gediz) vadileri­ ni ve Lesbos (Midilli) adasını içine alan bölgedir.9) c. 632/2, 632/3 AİPYTOS : Neleus'un oniki oğlundan biridir. Peneleos oğlu Philotas ile birlikte Priene şahrini kurmuşlardır:;o) c. 633/3 AİSKHİrJIENES : Atina'lı devlet adamı ve hatip. Mruredonya'lı P.hilipp II •ye karşı girişilen mücadelede can.ı.m zor kurtardı. Gerek halk mevlisinde ve gerekse söylediği nutwrlar­ da Un kazandı ve Atina'nın siyaseti üzerinde etkili oldu. ll) c. 635/7 6. Kleine Pauly, C.l, süt.ll3; Classical Dictionary, s.9 7. Herodot, V.66,89; Kleine Pauly, C.l, süt.ll5 8. Herodot, II,43,182; Kleine Pauly, c.l, süt.l66 g. B.uma.r, Aiolia, s.l,2 vd.; A.M.Manoel, aynı eser, s.90,122 vd. 10. A.Pekman, Eskiçağda Bazı Anadolu Şehirlerinin Tanrı ve Kahraman Ktistesleri, s.43,44 11. Ege-Yunan Tarihi, s.403-410 vd.; Kleine Pauly, c.ı, süt.l89 - 3- AICHARAKA : Ege kıyısında bir şehir. 12) c. 635/8 AKHİLEUS : Homeros'un dest~daki işsiz ~rha kahramanı. Pelevs'le deniz tanrı~ası Tetistin oğludur.l3) c. 674/14 ALABANDA : Kenti adı. Anadolunun gUney batısında Karia bölge• sinde IIIilas yakınlarındaki Arap-Hisar'ın antik dönem• deki adı. 14 ) c. 655/13, 658/22, 659/23, 661/26, 663/29 ALEİALIL.AR : ova bölgesi. Anadolunun antikçağda Klikia adı veri­ len bölgesindeki yaşayan halkın adı. l5) c. 676/17 ALEKSANDREİA : B.İskender'in Mısır'da kurdut~ şehirdir. 331 yılın­ da Mısır ':ı.n kuzeyinde üzerinde sonraları ünlü fener lrulesinin yap:ı.ld:ı.ğ:ı. Fo ro s adas:ı.yla I:Iareotis gölü arasında Nil'in ağzına y:ı.ğdığ:ı. çammrlardan etkilan­ ıniyecek bir yerde kurulmuştur. 16 ) c. 641/23 l3.Ege-Yunan Tarihi, s.60,65 1131 vd.; Classical Dictionary, s.7 vd; ıa.eine Pauly, c.ı,süt~46; A.Erhat,mitoloji Sözlü[:>ii, s.l47 vd. 14.Kleina Pauly, C.l,süt.46; Classical Dictionary,s.7; Ege-Yunan,s.60, 65,131 vd; AoErhat, Mitoloji Sözlügü, Sol47 vd. 15.Herodot, VI. 96 16.Ege-Yunn Tarihi, 443-496 vd. ; IO.eitıe, Pauly, c.ı, süt. 244 · -4- ALEKSAriDROS ; Makedonya kralı. II. Philipp 'in oğlu. Anası İlliryalı Prenses Olimpiyas idi. M.ö. 356 yılında doğmuştur. Za­ ma:ru.nda MakedollNla devleti en geniş alanlara yayılm:Lştır •. Adeta dünya devleti k~müştur. Gençliğinde Aristo tara- .fından eğitilmiştir. Genç yaşta Haironeia muharabeleri­ ni kazandı. Babasının öldürülmesi üzerine M.ö. 336 yı­ lında loral ilan edildi. Asya içersine, Pers İmparator­ luğunun kalbine girerek başkentiyıkt:ı.. LI.ö. 323 yıl:ı.nda. tropik sı tmadan Babil '~e öldü. Cenazesi M:ı.s:ı.r 'da ntcmfiş­ e gömUldü. Daha sonra Iskendiriye'ye nrucledilmiştir. 17J c. 63517t 640/21, 641/22, 641/23, 642/25, 644/31 ALKAİOS : Eskiçağ'da ya.şamıç Ladilli'li ozandır. M.ö. VI. ve VII. yüzyıllarda yaşam:ı.ştır. Tiran dUşmanıdır. Şiirleri ha­ yatı sevdiren k:ı.sa ve özlü eserlerd.ir.18) c. 661/27 ALİriDA : Krallığ:ı.nı kaybeden Ada 'nın İskandir'den lorallığını tekrar ihya etmesini isterken vermeyi taahhüt ettiği kendi şehirlerinden birinin adı •• Anadolu'nun güney• batısında Karya bölgesinde bir şehir ad:ı.. 19 ) 0.657/17 ALTHAİMENOS : (Argos'lu) Gi~~j'in kolonizasyonunu gerçekleştiren Dor kahramm.m.d:ı.r. c. 653/6 . k. ~"1 21) AL YATES : L:ı.dya ~~:ı.. 0.680/28 17. Ege-Yunan Tarihi, s.289, 395, 96, 97 vd. 18. Herodott VI.95; Ege-Yunan Tarihi, s.213; IO.eiı1e Pauly, C.l, SUt.257 19. Ege-Yunan Tarihi,s.l8; Kleine Pauly, C.l, süt.250; Classical Dictionary s.39 20. ICleine Pauly, C.l, sUt.282 21. Horodot, I, 6,16,18t22,25 vd.; Kleine Pauly, C.l, süt.284 Olaasical Dictionary, s.41 - 5 - ArılANİDES ; Toroslar:ı.n Alcdeniz"'e)ulaşt:ı.ğl. noktadaki geçitlerin antik çağdaki ad:ı.. 22 c. 676/18, 678/24 AMANOS : Anadolu •nun orta k:ı.sı.mları.nda doğu-bat:ı. doğru.J. tusunda uzanan ve Kilikya 'mn üzerinden geçeri dağlara antik de­ virde verilen ad. Bugünkü.Nur dağlar:ı.. 2 3) c. 676/18 2 AMATHOS : Antik devirde K:ı. brı.s 'taki bir kentin adl.. 4) c.6S3/3 AMAZON : Efsa:neye göre Amazonlar savaş tanrl.Sl. Ares ile Harmonia­ nı.n k:ı.zlar:ı.dl.r .. Erkek gibi savaşabildikleri gibi Ephesos ve Srnyrna gibi şehirlerinde kurucular:ı.