ERMENİ ARAŞTIRMALARI Dört Ayl›k Tarih, Politika ve Uluslararas› ‹liflkiler Dergisi Olaylar ve Yorumlar say› Ömer E. LÜTEM Birinci Dünya Savafl› Sonunda Osmanl› Ermenilerinin 33 Büyük Bat› Devletleriyle Karmafl›k ‹liflkileri Prof. Dr. Seçil KARAL AKGÜN 34 L’Histoire’a Yan›t Prof. Dr. Norman STONE - Maxime GAUIN 2009 “Ermeni Tabusu Üzerine Diyalog”a ‹liflkin Notlar Pulat TACAR Avusturya’da Ermeni Diasporas› Ramazan YILDIZ Türk-Ermeni ‹liflkileri ve Think-Tank Etkisi: Düflünce Kuruluflu Raporlar›nda Türk-Ermeni ‹liflkileri Alg›s› Aslan Yavuz fi‹R KONGRE RAPORU K‹TAP TAHL‹LLER‹ EN SON ÇIKAN K‹TAPLAR GÜNCEL BELGELER ERMENİ ARAŞTIRMALARI Dört Aylık, Tarih, Politika ve Uluslararası İlişkiler Dergisi 2009, Sayı 33-34 YAYIN SAHİBİ Ömer Engin LÜTEM SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Oya EREN YAZI KURULU Alfabetik Sıra İle Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK Prof. Dr. Enver KONUKÇU (Türk Tarih Kurumu, (Atatürk Üniversitesi) Karadeniz Teknik Üniversitesi) Doç. Dr. Erol KÜRKÇÜOĞLU Dr. Şükrü ELEKDAĞ (Türk-Ermeni İlişkileri Araştırma (Milletvekili, E. Büyükelçi) Merkezi Müdürü, Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN Prof. Dr. Nurşen MAZICI (Ankara Üniversitesi) (Marmara Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU Prof. Dr. Hikmet ÖZDEMİR (Gazi Üniversitesi) (Siyaset Bilimi Profesörü) Dr. Erdal İLTER Prof. Dr. Mehmet SARAY (Tarihçi, Yazar) (Yeditepe Üniversitesi) Dr. Yaşar KALAFAT Dr. Bilal ŞİMŞİR (Tarihçi, Yazar) (E. Büyükelçi, Tarihçi) Yrd. Doç. Dr. Davut KILIÇ Pulat TACAR (Fırat Üniversitesi) (E. Büyükelçi) Prof. Dr. Bayram KODAMAN (Süleyman Demirel Üniversitesi) DANIŞMA KURULU Alfabetik Sıra İle Prof. Dr. Dursun Ali AKBULUT Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ (Ondokuz Mayıs Üniversitesi) (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Kalerya BELOVA Andrew MANGO (Uluslararası İlişkiler Enstitüsü) (Gazeteci, Yazar) Prof. Dr. Salim CÖHCE Prof. Dr. Justin MCCARTHY (İnönü Üniversitesi) (Louisville Üniversitesi) Edward ERICKSON Prof. Dr. Azmi SÜSLÜ (Tarihçi) (Ankara Üniversitesi) EDİTÖR Ömer Engin LÜTEM Ermeni Araştırmaları yılda üç kez yayımlanır. Yerel Süreli Yayın. Ermeni Araştırmaları hakemli bir dergidir. Gönderilen yazılar ilk olarak yazı kurulunca bilimsel anlatım ve yazım kuralları yönünden incelenir. Daha sonra uygun bulunan yazılar, alanında bilimsel çalışmaları ile tanınmış üç ayrı hakeme gönderilir. Hakemlerin kararları doğrultusunda yazı yayımlanır ya da yayımlanmaz. Hakemlerin gizli tutulan raporları derginin arşivlerinde beş yıl süre ile tutulur. Yayın İdare Merkezi 2447. Sok. Çınar Sitesi 3. Blok No:32/61 Ümit Mah. Yenimahalle/Ankara Tel: 0 (312) 438 50 23 Baskı Tarihi: 31 Aralık 2009 ISSN: 1303-068X Sayfa Düzeni ve Baskı: Allâme Tanıtım&Matbaacılık Tel: 0 (312) 230 19 74 - 76 Faks: 0 (312) 230 19 71 www.allame.org Abone Sorumlusu Hülya ÖNALP Terazi Yayıncılık Bas. Dağ. Dan. Eğt. Org. Mat. Kırt. Ltd. Şti. Abidin Daver Sok. No. 12/B Daire 2 06550 Çankaya/ANKARA Tel: 0 (312) 438 50 23-24 Faks: 0 (312) 438 50 26 E-posta: [email protected] Yurtiçi Abone Ücreti: 25 TL Aşağıdaki banka/posta çeki hesap numaralarına ödeme yapabilirsiniz: Terazi Yayıncılık, Garanti Bankası-Çankaya/ANKARA Şubesi 181/6296007 Posta Çeki Hesabı Ankara/Çankaya/Merkez 5859221 Aksi belirtilmediği sürece Ermeni Araştırmaları’nda yayımlanan yazılarda belirtilen olay ve fikirler sadece yazarına aittir. Yazı işleri müdürünü, yayın sahibini veya editörünü bağlamaz. Tüm hakları saklıdır. Önceden yazılı izin alınmaksızın hiçbir iletişim, kopyalama sistemi kullanılarak yeniden baskısı yapılamaz. Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır. İÇİNDEKİLER Sayfa Editörün Notu ...........................................................................................................................................5 MAKALELER Olaylar ve Yorumlar..........................................................................................................................7 Ömer E. LÜTEM Birinci Dünya Savaşı Sonunda Osmanlı Ermenilerinin Büyük Batı Devletleriyle Karmaşık İlişkileri .........................................................................61 Prof. Dr. Seçil KARAL AKGÜN L’Histoire’a Yanıt ...........................................................................................................................125 Prof. Dr. Norman STONE-Maxime GAUIN “Ermeni Tabusu Üzerine Diyalog”a İlişkin Notlar............................................................141 Pulat TACAR Avusturya’da Ermeni Diasporası ...........................................................................................153 ‹Ç‹NDEK‹LER Ramazan YILDIZ Türk-Ermeni İlişkileri ve Think-Tank Etkisi: Düşünce Kuruluşu Raporlarında Türk-Ermeni İlişkileri Algısı ...................................183 Aslan Yavuz ŞİR KONGRE RAPORU 39. Uluslararası Sosyoloji Enstitüsü Dünya Kongresi ..................................................205 Doç. Dr. Ayşegül BAYDAR AYDINGÜN KİTAP TAHLİLLERİ Michael BOBELIAN: Children of Armenia (Ermenistan Çocukları) ......................209 Halit GÜLŞEN Doç. Dr. Seyit SERTÇELİK: Rus ve Ermeni Kaynakları Işığında Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış Süreci .............................................................................213 Yıldız Deveci BOZKUŞ Ermeni Araflt›rmalar› 3 2009, Sayı 33-34 EN SON ÇIKAN KİTAPLAR ..........................................................................................................217 (Yıldız DEVECİ BOZKUŞ) GÜNCEL BELGELER Türkiye-Ermenistan Protokolleri (Türkçe ve İngilizce)..................................................219 YAZIM KURALLARI ..........................................................................................................................233 4 Ermeni Araflt›rmalar› 2009, Sayı 33-34 ED‹TÖRÜN NOTU ürkiye ve Ermenistan aras›nda 10 Ekim 2009 tarihinde imzalanan iki protokol, bir asra yak›n bir anlaflmazl›¤› sona erdirme kapasitesine sahip Tbelgeler olarak büyük önem tafl›maktad›r. Ancak, gerek protokollerin uygulamaya konmas›nda, gerek uygulanmaya bafllad›ktan sonra, özellikle soyk›r›m iddialar› konusunda sorunlar›n mevcut oldu¤u ve belirsiz bir süre için de olmaya devam edece¤i anlafl›lmaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda protokollerin mevcut anlaflmazl›¤› çözen de¤il, çözüm sürecini bafllatan belgeler olarak görülmesi daha gerçekçi olacakt›r. Dergimizin “Olaylar ve Yorumlar” yaz›s›, önemlerini dikkate alarak, sadece protokoller konusuna hasredilmifltir. Prof. Dr. Seçil KARAL AKGÜN taraf›ndan kaleme al›nan “Birinci Dünya Savafl› Sonunda Osmanl› Ermenilerinin Büyük Bat›l› Devletlerle Karmafl›k ‹liflkileri” bafll›kl› genifl yaz›s›, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun son dönemlerinden bafllayarak Birinci Dünya Savafl› içinde ve sonras›nda Ermeni Sorunu’nda görülen bafll›ca geliflmeleri ve Lozan Antlaflmas›’yla Ermenilerin Do¤u Anadolu dâhil, ba¤›ms›z bir devlet kurma düfllerinin sona ermesini ele almaktad›r. Yaz›ya bu konuyla ilgili orijinal belgeler de eklenmifl bulunmaktad›r. Fransa’n›n en tan›nm›fl tarih dergisi olan L’Histoire’›n Nisan ay› say›s›nda Ermeni soyk›r›m iddialar›n› ele alan ve bu konuda Fuat DÜNDAR ile yap›lan uzun bir söylefliyi de kapsayan bir yaz› yay›mlanm›flt›r. Prof. Norman STONE ile Maxime GAUIN söz konusu söyleflideki baz› yanl›fllara ve tutars›zl›klara ED‹TÖRÜN NOTU de¤inen bir yaz› kaleme alarak ad› geçen dergiye göndermifller, ancak dergi bu cevab› yay›mlamam›flt›r. Konuya tamamen bilimsel aç›dan yaklaflan bu metni “L’Histoire’a Yan›t” bafll›¤›yla biz yay›ml›yoruz. Prof. Ahmet ‹NSEL ile Frans›z uyruklu Ermeni as›ll› Michel MARIAN’›n yapt›klar› söylefli Fransa’da “Dialogue sur le tabou arménien” (Ermeni Tabusu üzerinde Diyalog) bafll›¤› alt›nda bir kitap halinde yay›mlanm›flt›. E. Büyükelçi Pulat TACAR bu kitapta yer alan bafll›ca görüflleri ve bu konudaki baz› yorumlar›n› “Ermeni Tabusu Üzerinde Diyalog’a ‹liflkin Notlar” bafll›kl› yaz›s›nda dile getirmifl bulunmaktad›r. Ramazan YILDIZ, Avusturya’ya Ermenilerin yerleflmesinin XVI. asra kadar uzand›¤›n›, halen say›lar› fazla olmasa da, esas yerleflme döneminin 2. Dünya Savafl›’ndan sonra oldu¤unu belirterek bu ülkedeki Ermenilerin bugünkü durumlar›, kurduklar› dernekler ve “soyk›r›m”› tan›tmak amac›yla girifltikleri etkinlikler hakk›nda “Avusturya’daki Ermeni Diasporas›” bafll›kl› yaz›s›nda bilgi vermektedir. Ermeni Araflt›rmalar› 5 2009, Sayı 33-34 Türkiye- Ermenistan iliflkileri son y›llarda Türkiye içinde oldu¤u kadar yabanc› ülkelerde de dikkat çekmekte ve bu konuda düflünce kurulufllar› baz› toplant›lar yaparak bunlar›n sonuçlar› hakk›nda raporlar haz›rlamaktad›r. Aslan Yavuz fi‹R söz konusu raporlar›n en önemlilerini inceleyerek ele ald›klar› konular›, ortak noktalar›n› ve önerilerini “Türk-Ermeni ‹liflkileri ve Think-Tank Etkisi” bafll›kl› yaz›s›nda ortaya koymaktad›r. 39’uncu Uluslararas› Sosyoloji Enstitüsü Dünya Kongresi 11–14 Haziran 2009 tarihinde Erivan’da yap›lm›flt›r. Bu Kongreye kat›lan Doç. Dr. Ayflegül BAYDAR AYDINGÜN”ün haz›rlam›fl oldu¤u bir yaz› “Kongre Raporu” bafll›¤› alt›nda Dergimizde yer almaktad›r. Dergimizde iki kitab›n tahliline iliflkin yaz›lar ile Ermeni Sorunu ve Ermeniler konusundaki en son ç›kan kitaplar hakk›nda bilgiler de bulunmaktad›r. Güncel Belgeler bölümüne 10 Ekim 2009 tarihinde Türkiye ve Ermenistan aras›nda imzalanm›fl bulunan iki protokolün orijinal Türkçe ve ‹ngilizce metinleri konmufltur. Sayg›lar›m›z ve en iyi dileklerimizle Editör 6 Ermeni Araflt›rmalar› 2009, Sayı 33-34 OLAYLAR VE YORUMLAR (FACTS AND COMMENTS) Ömer Engin LÜTEM E. Büyükelçi Avrasya İncelemeleri Merkezi Başkanı [email protected] Özet: Bu yaz› 10 Ekim 2009 tarihinde Zürih’te imzalanan Türkiye-Ermenistan protokolleriyle ilgilidir. Protokollerin içeri¤inin analizi, protokoller hakk›nda Ermenistan’da, Diaspora’da ve Türkiye’deki