ISSN 1303-3123 Hakem Kurulu / Referees Committee İstanbul Üniversitesi Yayın No: 4828 Gabor Agoston, Georgetown Afife Mat, İstanbul Gediz Akdeniz, Istanbul Rhoads Murphey, Birmingham Virginia H. Aksan, Ontario Christoph K. Neumann, İstanbul Mustafa Aktar, İstanbul Efthymios Nicolaïdis, Atina Ali Akyıldız, İstanbul Haluk Oral, İstanbul Asuman Baytop, İstanbul İlber Ortaylı, İstanbul Atilla Bir, İstanbul Mehmet Özdoğan, İstanbul İdris Bostan, İstanbul Cihan Saçlıoğlu, İstanbul Sonja Brentjes, Berlin Gert Schubring, Bielefeld OSMANLI BİLİMİ ARAŞTIRMALARI Mehmet Canatar, Istanbul Ekrem Sezik, Ankara Günhan Danışman, İstanbul Johann Strauss, Strasbourg STUDIES IN OTTOMAN SCIENCE Ferruh Dinçer, Ankara Celal Şengör, İstanbul Emre Dölen, İstanbul Ramazan Şeşen, İstanbul Şeref Etker, İstanbul Gökmen Tektunalı, İstanbul Şefik Görkey, İstanbul Hüseyin Gazi Topdemir, Ankara Feza Günergun, İstanbul Zafer Toprak, İstanbul Mustafa Kaçar, İstanbul Şafak Ural, İstanbul Esin Kahya, Ankara Yavuz Unat, Ankara Mehmet Kanar, İstanbul George Vlahakis, Atina Aykut Kazancıgil, İstanbul Namık Yalçın, İstanbul Dursun Koçer, İstanbul Neşe Yelkenkaya, İstanbul Klaus Kreiser, Bamberg Halis Yerlikaya, Elazığ Shigehisa Kuriyama, Boston Nuran Yıldırım, İstanbul ATİLLA BİR ARMAĞANI Mübahat Kütükoğlu, İstanbul Şehsuvar Zebitay, İstanbul ATİLLA BİR FESTSCHRİFT Editör: Feza Günergun İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Anabilim Dalı 34459 Beyazıt, İstanbul, Türkiye. Fax. 90 (212) 511 43 71, [email protected] Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 1995 yılında yayıma başlamış, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu’nun 29.5.2001 tarihli kararı ile “Hakemli Dergi” olmuştur. Derginin, 2001 tarihinden itibaren yılda iki sayı olarak yayınlanması öngörülmüştür. Dergide, Türk bilim, teknoloji ve tıp tarihinin değişik konularını ele alan araştırma makaleleri yanında, bu konularda yapılmış bilimsel yayınları ve toplantıları tanıtıcı yazılar yayınlanabilir. Ayrıca Türk bilim, teknoloji ve tıp tarihini ilgilendiren çeviri yazılar da dergide yer alabilir. Araştırma makaleleri Türkçe veya İngilizce yayınlanabilir. Araştırma makaleleri ve çeviri yazılar hakemlerin onayından ve editörün Editör süzgecinden geçtikten sonra yayınlanır. Tanıtma yazılarının yayını için editörün onayı yeterlidir. Feza Günergun Dergiye gelen yazılar, editöre geliş tarihi dikkate alınarak yayımlanır. Yayın Kurulu: Feza Günergun (Editör), Hüseyin Yazıcı, Feridun Emecen, Ali Arslan, Mehmet Canatar, Mustafa Kaçar, Sevtap Kadıoğlu Sorumlu Müdür: Gaye Şahinbaş Erginöz Osmanlı Bilimi Araştırmaları, TÜBİTAK-ULAKBİM tarafından SBVT için ve Türkologischer CİLT / VOL. IX SAYI / NR. 1-2 2007 / 2008 Anzeiger’de indekslenmektedir. ESF (European Science Foundation) tarafından hazırlanan ERIH’te (European Reference Index for the Humanities) listelenen dergiler arasında yer almaktadır. Derginin indeksi ve makalelerin İngilizce özetleri için bkz: http://www.bilimtarihi.org Anadolu kültüründe kilit (Doğu ve Güneydoğu Anadolu örnekleri) ........137-150 The door lock in Anatolian culture (Abstract) .................................................150 OSMANLI BİLİMİ ARAŞTIRMALARI Semra Saraçoğlu & Bülent Karakaş Cilt/Vol. IX, sayı 1-2, 2007 / 2008 Ophtalmoscope Essad ...............................................................................151-164 The Essad Ophthalmoscope (Abstract)............................................................163 Atilla Bir Festschrift.............................................................................................1 Şeref Etker Atilla Bir Armağanı’nı sunarken.......................................................................2-4 Prof.Dr. Atilla Bir’in özgeçmişi ve yayın listesi.............................................6-17 The Turkish plant collection of Hofrat Prof. Carl Haussknecht (1838-1903).........................................165-170 MAKALELER / ARTICLES Hofrat Prof. Carl Haussknecht'in (1838-1903) Türkiye bitkileri koleksiyonu (Abstracts) .......................................................................................................169 Deneylerle elektriği tanıtan bir Türkçe eser: Yahya Naci Efendi’nin Risale-i Asuman Baytop Seyyale-i Berkiyye’si .....................................................................................19-50 Prof. Kurt Krause'nin (1883-1963) Türkiye florası ile ilgili Introducing electricity through experiments: Yahya Naci Efendi’s treatise on gezileri ve yayınları...................................................................................171-182 electrical fluid (Abstract) ..................................................................................50 The botanical expeditions of Prof. Kurt Krause (1883-1963) in Turkey and his Feza Günergun publications (Abstract).....................................................................................182 Tersâne Hendesehânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Asuman Baytop Bahrî-i Hümâyûn........................................................................................51-77 Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde mülteci bilim adamları...................183-197 The Ottoman School of Naval Engineering: From ‘Geometry Room’ to Naval Emigré scientists at the Ankara Higher Institute of Agriculture (Abstract).....197 Academy (1775-1845) (Abstract) .....................................................................75 Sevtap Kadıoğlu Mustafa Kaçar Hititlerin astronomi bilgisine ve Hitit takvimine bir bakış .......................199-213 Kırklareli – Demirköy ‘Fatih Dökümhanesi’ su enerjisi düzenekleri ön An essay on the astronomical knowledge and the calender of the Hittites değerlendirmesi ...........................................................................................79-87 (Abstract) .........................................................................................................213 Preliminary investigation of the water wheels of the ‘Fatih Foundry’ at Gaye Şahinbaş Erginöz Demirköy, Kırklareli (Abstract).........................................................................87 H.H. Günhan Danışman Astronomik düzenlilikten sosyo-matematik uylaşıma takvim..................215-246 Calender: From astronomical regularity to socio-mathematical consensus Osmanlı teknoloji tarihinden bir kesit: Gemi indirme yöntemleri ................89-99 (Abstract) .........................................................................................................245 An episode from the history of Ottoman technology: Methods of ship launching Dursun Ayan (Abstract) ...........................................................................................................99 Tuncay Zorlu SEMPOZYUM TANITIMI / SYMPOSIA Elektrik mühendisi Mehmet Refik Fenmen: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çevre Avrupası’nda Bilim ve Teknoloji Tarihi VI. Uluslararası Kongresi, yenilikçi ve yorulmaz bir aydın.................................................................101-118 International Symposium on Science and Technology in European Periphery Mehmet Refik Fenmen: A Turkish electrical engineer and dedicated intellectual (STEP’s VIth Meeting) / İstanbul, 18-22 Haziran 2008 ...........................247-252 (Abstract) .........................................................................................................118 Meltem Akbaş Yaycı Yusuf Beşe terekesinin düşündürdükleri........................................119-136 Inheritance record of Yusuf Beshe, an Ottoman bowmaker of late 17th century (Abstract) .........................................................................................................136 Şinasi Acar & Murat Özveri 2 Osmanlı Bilimi Araştırmaları IX/1-2 (2007-2008) ATİLLA BİR FESTSCHRIFT The present issue of Osmanlı Bilimi Araştırmaları (Studies in Ottoman Science) is presented to Professor Dr. ing. Atilla Bir in recognition of his oeuvre in history of technology on the occasion of his retirement from the university in ATİLLA BİR ARMAĞANI’NI SUNARKEN 2008. Born in Izmir in 1941, A.Bir received his BS and MS degrees in electrical Osmanlı Bilimi Araştırmaları dergimizin bu sayısını, teknoloji tarihi engineering from the Technische Hochschule – Karlsruhe in 1966. He joined konusundaki çalışmaları ile tanınan Elektrik Yük. Müh. Prof. Dr. Atilla Bir’e the Istanbul Technical University Faculty of Electrical Engineering in 1970 and Armağan olarak sunmaktayız. started researching on electronic control systems. His PhD thesis was on the deterministic and probabilistic prediction in control systems (1975). Soon, he Teknoloji tarihi konusundaki araştırma ve yayınlarına 1970li yıllarda, became interested in history of mechanics and, besides producing popular İTÜ Elektrik Fakültesi’nde asistan olarak görev yaptığı yıllarda başlayan articles on the hydraulic devices designed by medieval Islamic mechanicians, he Profesör Bir, tarihsel çalışmalarını akademik kariyeri ve mesleki çalışmalarıyla published the Kitab al-Hiyal of Banu Musa Bin Shakir (9th c.), where he birlikte yürütmüştür. Bugün de, üniversitedeki idari yükümlülüklerinden applied modern knowledge of system and control engineering to the functioning kurtulmuş olarak, teknoloji tarihi çalışmalarını her zamankinden büyük bir of mechanical devices. merak, heves, disiplin ve verimlilikle sürdürmektedir. Part of Professor Bir’s research work focused on the transliteration and Profesör A.Bir’in teknoloji tarihiyle ilgili ilk makalesi, Eskiçağ the technical account of works by Turkish astronomers such as Taqi al-Din’s matematikçilerinden Knidos’lu Eudoksos’un geliştirdiği hesap makinesini (16th