Strategije razvoja opštine Srebrenica za period 2018. – 2022.godine 1. Mladen Grujičić 2. Dušica Kovačević 3. Mela Karić 4. Hasudin Mustafić 5. Bojan Pejić Srebrenica, 2017. godine I -UVOD Slika 1: Geografski položaj opštine Srebrenica Izvor: Odjeljenje za prostorno uređene i stambeno komunalne poslove, Opština Srebrenica 1.1. Geografski položaj i opšti podaci Opština se nalazi na sjeveroistoku Republike Srpske-BiH. Locirana je u središnjem dijelu toka rijeke Drine na koju se prislanja u dužini od 45 km, od čega je oko 23km Perućačko jezero, HE Bajina Bašta. Graniči sa opštinama Bratunac, Milići, Rogatica i Višegrad u BiH, i opštinom Bajina Bašta u Republici Srbiji. Prije rata u okviru regionalno-teritorijalnog uređenja u Republici Bosni i Hercegovini, Srebrenica je pripadala Tuzlanskom okrugu. Tabela 1. Opšti podaci Pokazatelji Opština Srebrenica Površina (km2) 531,96 Gustina naseljenosti (stanovnika/km2) 22 Broj stanovnika (2016.god.) 11698 Broj nezaposlenih (31.03.2017. god.) 1786 Broj zaposlenih (2016. god.) 2000 Prosječna neto plata u 2016.god. (KM) 834 Oranična površina (ha) 11.136 Izvor: Republički zavod za statistiku, Republika Srpska Prostorni plan Republike Srpske (usvojen) 2 1.2. Saobraćajna povezanost Opština se ne nalazi na glavnim regionalnim saobraćajnim koridorima. Pojedini djelovi opštine su bolje povezani sa Republikom Srbijom i sa drugim područjima Bosne i Hercegovine, nego sa urbanim centrom. Do opštine postoje samo putne komunikacije. Prema tome opština Srebrenica spada u saobraćajno slabo povezanu opštinu. Srebrenica je pored regionalnih putnih pravaca (Bratunac-Skelani, Bratunac-Srebrenica-Skelani i Zeleni Jadar-Milići) prije rata imala izrazito razvijenu putno-komunikacionu mrežu makadamskih lokalnih - opštinskih seoskih puteva, koji su se koristili za potrebe stanovništva, turizma, lovnog turizma i privrede. Ova mreža je naročito korištena za prevoz učenika u osnovnim i srednjim školama, kao i za prevoz radnika. Iako su dnevne migracije i kretanje stanovništva bili intenzivni, saobraćaj se, zbog razvijene i dobro organizovane mreže puteva, odvijao bez ikakvih problema. Srebrenica je od većih gradova u BiH i regionu udaljena: - Srebrenica – Beograd 210 km, - Srebrenica – Bijeljina 110 km, - Srebrenica – Sarajevo 160 km, - Srebrenica – Tuzla 110 km, - Srebrenica – Zagreb 450 km. 1.3. Istorijski razvoj Na osnovu dosadašnjih arheoloških istraživanja, slučajnih nalaza, različitih istorijskih izvora, možemo reći da je područje opštine Srebrenica bilo interesantno za naseljavanje, privređivanje i boravak ljudi od najstarijih vremena. Slika 2. Stari grad Srebrenica, opština Srebrenica Izvor: Turistička organizacija Srebrenica Najpoznatiji lokaliteti na kojima su pronađeni praistorijski ostaci su: Crvene njive – Podravno, Humka i Vagan- naselje Liješće1.Nekropole su iz bronzanog i željeznog doba na što ukazuju nalazi 1Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, arheološka nalazišta-regija 14-25 Tom 3. Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo,1988., str. 63-82.i 3 (artefakti) iz grobova (nakit, oružje-oruđe, keramičke posude i drugi predmeti).Antički period na prostoru srednjeg Podrinja prošao je u znaku rimskog carsta. Početkom nove ere osvajanje područja današnje Bosne i Hercegovine, a time i područja današnje opštine Srebrenica od strane Rimljana, imalo je dalekosežne kulturne, političke i druge posljedice, koje su uticale na uspostavu novih društvenih odnosa, čime je otpočeo novi način života. Jedan natpis, pronađen u Skelanima, ukazuje na to da su šire područje oko Srebrenice naseljavali pripadnici ilirskog plemena Dindar. Tu se, naime, spominje i njihov poglavica, princaps civitatis Dindariorum. Najpoznatiji lokaliteti iz antičkog perioda su, Crvica-naselje Staroglavice, Crkvišta-naselje Petriča, Čadorište, Domavija, Knežije i Veliki plato- naselje Gradina – Sase, Hrašeće (Rašće) Ljubina-naselje Crvica, Karaula-naselje Koštanovci, Klotjevac, Osatica, Mramorje-Potočari, Skelani, Srebrena luka –Liješće, Zgunjansko polje-Zgunja, Zukića strana-Zagaj2. Rimljani su naselja podizali pored prvobitnih vojnih logora ili pored rudnika. Takve vrste su bila urbanija naselja u Skelanima i Gradini kod Sasa-naselje Domavija. Prema Esadu Pašaliću, Srednje podrinje je bilo najnaseljeniji kraj u rimskoj BiH3. Srebrenički kraj je doživio potpuni procvat u 3. i 4. vijeku, od kada i postoji najveći broj nalaza. U to doba naselje u Skelanima se brzo razvijalo, pa je tako već u prvoj polovini prvog vijeka dobilo status municipija (grad sa autonomnom upravom). M(alvesiatium) muni(cipium) Fl(avium) to jest ”Flavijski grad Malvesiatium” nazvan tako po dinastiji careva u čije vrijeme je stekao municipalitet4. Domavija je prerasla u samostalnu gradsku opštinu; pripao joj je značajan dio Skelana, odnosno tadašnjeg Malvesiatiuma. Nalazila se na manjoj zaravni zvanoj Gornji grad kod sastavka Saske rijeke i Majdanskog potoka. Domavija je nastala i razvijala se kao tipično rudarski grad. Iz mnogobrojnih natpisa moglo se zaključiti da je ovdje bilo sjedište carskog upravnika za sve rudnike srebra koji su se nalazili na području provincije Dalmacija. Zbog značaja ovog područja, prije svega rudnog bogatsva Rimljani su mu dali ime Argentarija (Srebrenišće). Prvi put Srebrenica se spominje u Dubrovačkim izvorima 1352., a nešto kasnije i 1376. godine. Tokom srednjovjekovnog perioda u Srebrenici su Dubrovčani osnovali koloniju na čijem čelu je bio Dubrovački konzul5. Srednjevjekovna Srebrenica je posjedovala kovnice novca u kojima je kovan novac za bosanske i srpske vladare. Kako je Srebrenica i dalje kroz vijekove bila važno rudarsko naselje ukazuje i to da su u ovom području u period od 13. do 14. vijeka boravili rudari Sasi germanskog porijekla. Po ovim rudarima današnje naselje Sase nosi ime, a i naselje Kolonija neposredno pored Sasa ukazuje na srednjovjekovne kolonije. Neki slučajni nalazi sa gradskog areala bliže okolice (vodovodne cijevi, novac, nakit i dr.) pokazuju da današnja Srebrenica leži na temeljima nekadašnjih rimskih naselja. Srednjevjekovni period na ovim prostorima obilježen je naseljavanjem južnoslavenskih plemena krajem 6. i početkom 7. vijeka. Naseljavajući se na ove prostore južnoslavenska plemena su rušila sve pred sobom kojom prilikom su uništeni i svi antički gradovi na području današnje BiH. Međutim, naseljavanje Slavena u 7. vijeku dovelo je do progona i asimilacije domorodačkog Ilirskog stanovništva. 2Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, arheološka nalazišta-regija 14-25 Tom 3. Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1988., str. 63-82. 3 E. Pašalić, antika naselja i komunikacije u BiH, Sarajevo 1960. str 74. 4 Bojanovski, Municipium Malvesiartium najnovijom epigrafskom potvrdom municipija iz Misajlovine (Rudo), Arheološki radovi i rasprave VI, Jugoslovenska akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb 1968. str 241 – 258. 5 M. Vego, Naselja bosanske srednjovjekovne države, Sarajevo, 1957., str. 108. 4 Slika 3. Klotjevac, opština Srebrenica Izvor: Turistička organizacija Najpoznatiji srednjevjekovni gradovi-utvrde šireg područja oko Srebrenice su: Donji i Gornji Srebrenik, Đurđevac, Klotjevac, Ključevac (Klićevac), Šubin i drugi. Šire područje oko Srebrenice ulazilo je u sastav više župa, kao što su: Vratar, Osat, Birč i Trebotič. Srebrenica je kroz svoju dugu istoriju nekoliko puta bila zauzimana od strane srpskih, bosanskih i osmanskih vojskovođa. Godine 1459. u drugom naletu Osmanlije su zauzele Srebrenicu, a 1463. je definitivno zauzeto i cijelo područje današnje Bosne i Hercegovine. Ubrzo po zauzimanju Osmanilije su osnovale kadiluk Srebrenica. Kadiluk je obuhvatao slijedeće nahije: Srebrenicu, Kušlat, Budimir (Ludmer), Šubin i Osat, a na desnoj strani rijeke Drine nahiju Soko. Do prve polovine 17. vijeka Srebrenica je u graditeljskom pogledu dobro napredovala. U prvoj polovini 16. vijeka dobila je status kasabe. Nakon austro-ugarskih ratova Osmansko carstvo slabi i vojska se postepeno povlači iz prekosavskih zemalja. To je imalo odraza na političke, etničke i demogeografske prilike na Balkanskom poluostrvu, a samim tim i u BiH. Po dolasku Omera paše latasa BiH je podjeljena na pet okruga. Ovom podjelom Srebrenica je ušla u sastav Tuzlanskog okruga. Nakon nekoliko ustanaka u BiH, i krize u Osmanskom carstvu Berlinskim kongresom 1878. godine Osmanska carevina je priznala pravo austro-ugarskoj monarhiji da zaposjedne BiH. Ovim je svakako završeno 415. godina vladavina Osmanlija nad BiH. Nakon obimnih priprema u julu 1878. godine austro-ugarske trupe ušle su u BiH, Zvornik je zauzet 27. septembra, a dva dana kasnije i Srebrenica6. Dolaskom nove uprave na ovim prostorima obnavlja se rudarstvo. Oživljava i eksploatacija mineralnih izvora, grade se novi putni pravci i upravne zgrade od kojih su neke očuvane sve do danas. U 6Dr. Milovan Mandić, Povjest okupacije BiH 1878., Izdanje matice Hrvatske, Zagreb 1910. 5 novoj upravi Srebrenica ima status trgovišta 1879. godine, a 1895. godine stiče status grada sa pratećom urbanom infrastrukturom. Tokom prve dvije godine Prvog svjetskog rata 1914. i 1915. godine područje istočne Bosne bilo je stalno poprište ratnih sukoba Austrougarske i Srbije. Srebrenica je u ovom periodu pretrpjela velika razaranja. U periodu Kraljevine Srba Hrvata Slovenaca/Kraljevine Jugoslavije od 1918. do 1941. godine Srebrenica potpuno stagnira. Broj stanovnika drastično opada. Prestaju sa radom rudnici i izvoz ljekovite vode. U periodu postojanja Federativne Narodne Republike Jugoslavije/Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 1945. do 1992. godine Srebrenica ponovo doživljava