KKsięgasięga ppamiątkowaamiątkowa AArkadiuszarkadiusza JJerzegoerzego KKołodziejczykaołodziejczyka ttoo ppublikacja,ublikacja, kktórejtórej ppatronująatronują MMuzeumuzeum NNiepodległościiepodległości i MMuzeumuzeum HHistoriiistorii PPolskiegoolskiego RRuchuuchu LLudowego.udowego. Z tymitymi właśniewłaśnie iinstytucjaminstytucjami ProfesorProfesor utrzymywałutrzymywał emocjonalne,emocjonalne, towarzyskietowarzyskie i na-na- uukowekowe kkontakty.ontakty. WWydawnictwoydawnictwo toto nasznasz lludowyudowy i kkoleżeńskioleżeński ppomnik,omnik, któryktóry stawiamystawiamy z nnajtrwalszegoajtrwalszego mmateriałuateriału nnaszejaszej ppamięci.amięci. ((...)...) KKsięgasięga ppamiątkowaamiątkowa mmaa sszczególnyzczególny wwymiarymiar Na ścieżkach mazowieckiej hhumanistyczny,umanistyczny, jjestest wwyrazemyrazem ppamięci,amięci, zzamyśleniaamyślenia nnadad pprzeszłościąrzeszłością i zatrzymaniazatrzymania jejjej w cczasiezasie nnaa kkartachartach kksiążki.siążki. i podlaskiej krainy JJeżelieżeli wwydawcyydawcy i autorzyautorzy pprzyczynilirzyczynili sięsię dodo utrwaleniautrwalenia pamięcipamięci o dokonaniachdokonaniach Ar-Ar- kkadiuszaadiusza JerzegoJerzego KKołodziejczykaołodziejczyka toto znaczy,znaczy, żeże kksięgasięga pamiątkowapamiątkowa wpisaławpisała sięsię w naszenasze wwspólnespólne zzamierzenia.amierzenia. ((fragmentfragment PPrzedmowyrzedmowy ddr.r. JJanuszaanusza GGmitrukamitruka) Księga poświęcona pamięci Profesora Arkadiusza Kołodziejczyka Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy IISBNSBN 9978-83-7901-048-678-83-7901-048-6 Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy Komitet redakcyjny: Janusz Gmitruk – przewodniczący Marzena Milewska Dorota Pasiak-Wąsik Emil Noiński – sekretarz Tadeusz Skoczek Na okładce: T. Rybkowski, Pejzaż z kapliczką, zbiory Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, nr inw. 13164 Muzeum Niepodległości i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie są jednostkami organizacyjnymi Samorządu Województwa Mazowieckiego Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy Księga poświęcona pamięci Profesora Arkadiusza Kołodziejczyka Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Skoczka Warszawa 2014 Umarłych wieczność dotąd trwa, dokąd pamięcią się im płaci Wisława Szymborska Prof. dr hab. Arkadiusz Jerzy Kołodziejczyk 1957–2011 Janusz Gmitruk Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego Przedmowa Księga pamiątkowa Arkadiusza Jerzego Kołodziejczyka to publikacja, której patronują Muzeum Niepodległości i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowe- go. Z tymi właśnie instytucjami profesor utrzymywał emocjonalne, towarzyskie i naukowe kontakty. Wydawnictwo to nasz ludowy i koleżeński pomnik, który stawiamy z naj- trwalszego materiału naszej pamięci. Od 13 lutego, 2011 kiedy nić jego życia została przerwana – minęło już ponad trzy lata. Urodził się w 1957 roku, odszedł młodo, w wieku 54 lat. Niespodziewana śmierć Arkadiusza – działacza, history- ka, rozmiłowanego w dziejach Mazowsza i Podlasia to strata dla polskiej nauki niepowtarzalna. Odszedł w czasie, kiedy znajdował się na szczycie możliwości intelektualnych i twórczych. Był typem badacza, nauczyciela akademickiego, który angażował się całkowicie w swoją pracę. Ona była jego przeznaczeniem. Spalał w badaniach swo- je siły twórcze. Chciał pisać więcej, szybciej – być Ignacym Kraszewskim najnow- szych dziejów Polski. Postępował tak jakby czas biegł dla niego znacznie szybciej. Inteligencją, wiedzą, umiejętnością pisania wyróżniał się w środowisku nauko- wym Uniwersytetu Warszawskiego. Był bezkompromisowy w swoich poglądach na pracę naukową, rolę nauczyciela akademickiego, na koterie naukowe i politycz- ne działające w środowisku akademickim. W jego charakterze, sposobie postępowania ścierały się dwie osobowości. W czasach młodości podobny był do Jana Stapińskiego, zdolnego, pracowitego, skłonnego do bezgranicznych poświęceń, lecz marnującego siły w złych sojuszach. Później przeważała u niego osobowość Macieja Rataja, męża stanu, wybitnego polityka i marszałka Sejmu II RP. Kołodziejczyk był autorem nie tylko najlepszej biografii Macieja Rataja, lecz także licznych publikacji na temat jego myśli poli- tycznej i praktyki działania. Biografia marszałka wydana nakładem Wydawnictwa Sejmowego przyniosła Arkadiuszowi nagrody i uznanie w środowisku naukowym i ludowym. Będąc samodzielnym pracownikiem naukowym na Uniwersytecie Przyrodni- czo-Humanistycznym w Siedlcach, uczył, pracował, badał. Zorganizował szkołę badań historycznych nad dziejami wsi i ruchu ludowego, a także historii Mazowsza i Podlasia. Utworzony przez niego zespół badaczy, systematycznie, spajał więzami przyjaźni, twórczej pracy, licznych prac magisterskich i dysertacji doktorskich. 7 Janusz Gmitruk - Przedmowa Miał ambicję dogonienia i przewyższenia swojego mistrza. Był uczniem prof. Józefa Ryszard Szaflika – organizatora badań nad dziejami ruchu ludowego, kierownika Zakładu Historii Ruchu Ludowego – równie nie- sfornym, jak i pracowitym. Był czas, kiedy Arkadiusz był ulubieńcem profesora, przez niego wspieranym, chronionym i przygotowanym do szerokiej misji badań nad dziejami ruchu ludowego. Był to proces długi, ale nieubłagany w czasie, któ- ry doprowadził do dekompozycji w kontaktach między wybitnymi historykami. W świecie nauki o stosunkach feudalnych Arkadiusz chciał osiągnąć szybciej tytuły naukowe, niż przewidywał to jego mistrz. Różnice w poglądach spowodo- wały rozluźnienie i ochłodzenie relacji między osobami od wielu lat niezwykle bliskimi. Śmierć prof. J. R. Szaflika w 2008 r. pogrążyła w smutku wielu jego przyja- ciół. Arkadiusz przeżył to osobiście, ponieważ między nimi była szczera, twarda, męska przyjaźń. Odtąd jego działalność ogniskowała się między apologią i nega- cją przeszłości. Pojawiły się w niej osobiste elementy rozliczeniowe, nie domino- wały one jednak w jego pracy naukowej. Po 2008 był to już inny Kołodziejczyk, refleksyjny, wyciszony, realizujący swoje plany wydawnicze. Większą część swojej aktywności naukowej angażował w opiekę nad seminarzystami przygotowującymi prace magisterskie i dysertacje doktorskie.Współpracował naukowo z Muzeum Niepodległości i Muzeum Hi- storii Polskiego Ruchu Ludowego. Nasze muzea dawały mu szansę realizacji jego planów naukowych i wydawniczych. W projekcie opracowania wielkiej syntezy polityki ruchu ludowego był przewidywany jako autor jednego tomu. Po 2010 prowadził seminaria magisterskie na Uniwersytecie Przyrodniczo- -Humanistycznym w Siedlcach. Seminarium nie dokończył. Prowadziłem je da- lej, aż do obrony prac magisterskich. Jego studenci byli dobrze przygotowani do pisania prac. Kiedy odprowadzaliśmy Arkadiusza na wieczną wartę na cmentarzu w Ko- byłce, powracało nieznośne pytanie – dlaczego? Czy zrobiliśmy wszystko, aby w jego zmaganiach ze zdrowiem dostatecznie udzielić mu pomocy? W księdze pamiątkowej Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy pre- zentujemy w czterech rozdziałach: 30 artykułów naukowych z biografią i biblio- grafią prac naukowych Arkadiusza Kołodziejczyka. W większości publikowane artykuły przygotowane zostały przez jego uczniów. Jest to sentymentalna forma podziękowania za pomyślne doprowadzenie dysertacji doktorskiej do finału. Do księgi pamiątkowej przysłali także artykuły koledzy Arkadiusza – badacze hi- storii najnowszej, których drogi naukowe przecinały się w przeszłości. Księga pamiątkowa ma szczególny wymiar humanistyczny, jest wyrazem pamięci, za- myślenia nad przeszłością i zatrzymania jej w czasie na kartach książki. Jeżeli wydawcy i autorzy przyczynili się do utrwalenia pamięci o dokonaniach Arkadiu- sza Jerzego Kołodziejczyka to znaczy, że księga pamiątkowa wpisała się w nasze wspólne zamierzenia. 8 Emil Noiński Muzeum Niepodległości w Warszawie Jacek Emil Szczepański Muzeum Historyczne w Legionowie Profesor Arkadiusz Jerzy Kołodziejczyk (1957–2011) Profesor Arkadiusz Kołodziejczyk urodził się 23 kwietnia 1957 r. jako syn Czesława i Teresy z Biesiadeckich. Według oficjalnej metryki przyszedł na świat w Warszawie, choć, jak sam twierdził, w rzeczywistości urodził się w Wołominie, w domu ukochanej babci Marii Biesiadeckiej z Kobrynowiczów (1901–1983). Taki bowiem panował niepisany zwyczaj rodzinny. Jego pradziadkowie, Antoni- na i Aleksander Kobrynowiczowie, zamieszkali w Wołominie przy ul. Miłej już po zakończeniu I wojny światowej. Przybyli tu wraz z córką z dalekiego Wołynia. Natomiast dziadek Profesora – Alojzy Biesiadecki pochodził z Warszawy. Po ślu- bie z Marią Kobrynowicz osiadł na stałe w Wołominie, gdzie wybudował drew- niany dom. Następnie, około 1936 r. rodzina przeniosła się do okazałej kamieni- cy przy ul. Broniewskiego (zachowanej do dziś). Jako człowiek zamożny, będący mistrzem cechu szewskiego, a także społecznikiem działającym w wołomińskiej straży pożarnej, cieszył się zasłużonym szacunkiem lokalnej społeczności. Warto dodać, że zakład Alojzego wyrabiał obuwie nie tylko na rynek lokalny, lecz także dla renomowanych teatrów warszawskich. Babcia profesora, Maria Biesiadecka, miała ogromny wpływ na ukształtowa- nie jego młodzieńczej wrażliwości i zainteresowań historycznych. Przekazała mu wiele z własnych doświadczeń, zwłaszcza wojennych, kiedy w 1940 r. została deportowana przez NKWD z Wołynia do Uzbekistanu (ZSRR). W ostatnim poże- gnaniu babci A. Kołodziejczyk tak napisał: „W tęsknocie do rodziny pozostawała tam do 1947 roku, pracowała jako pielęgniarka w szpitalu dla chorych na tyfus, przy czym sama przebyła tą ciężką chorobę. Wracała niepewna o los dzieci pozo- stałych w kraju”. Po powrocie Maria Biesiadecka była do lat 50. XX w. nauczyciel- ką w szkole podstawowej w Dąbrówce. Potem