Australia w XX i XXI wieku Polityka, historia i kultura Australia w XX i XXI wieku Polityka, historia i kultura redakcja naukowa Agnieszka Kandzia-Poździał Joanna Siekiera Katowice 2017 Redaktor naukowy Agnieszka Kandzia-Poździał Joanna Siekiera Copyright © 2017 by Wydawnictwo i-Press isbn 978-83-938524-5-1 Wydanie pierwsze Katowice 2017 Wydawnictwo i-Press www.i-press.pl Spis treści Wprowadzenie ...................................................................................................................7 Maria Wincławska Australijski system wyborczy w kontekście wyborów federalnych w 2010 i 2013 roku .............................................................................................................9 Aleksander Dańda Monarchia czy kryptorepublika? Monarcha i gubernator generalny we współczesnym systemie ustrojowym Związku Australijskiego ................... 39 Joanna Siekiera Partnerstwo tasmańskie — zarys relacji Australii z Nową Zelandią .............57 Dariusz Zdziech Polityka zagraniczna Australii wobec Kiribati ..................................................... 79 Tomasz Okraska Stosunki australijsko-chińskie. Historia, stan obecny, perspektywy ...............93 Justyna Łapaj Stosunki australijsko-izraelskie w latach 1948–2013 ..........................................123 Agnieszka Kandzia-Poździał Królewska Australijska Marynarka Wojenna ......................................................157 Katarzyna Szmigiero Trzy obrazy szaleństwa we współczesnej prozie australijskiej .........................185 Ilona Zdziech Kultowe marki australijskie. Kształtowanie się narodowej tożsamości australijskiej z perspektywy studiów nad jedzeniem .........................................203 Wprowadzenie Z dużą przyjemnością oddajemy w Państwa ręce publikację poświęco- ną w pełni szóstemu co do wielkości państwu świata — Australii. Pań- stwu różnorodnemu, którego tubylczy mieszkańcy zamieszkują ten teren od ponad 60 tysięcy lat, a historia polityczna tego kraju sięga zaledwie xviii w. Australia w 1901 r. stała się federacją zależną od Wielkiej Bryta- nii, a dopiero w latach 80 zyskała status w pełni suwerennego państwa. Do dzisiaj jednak Królowa Elżbieta ii jest ofi cjalnie głową Związku Au- stralijskiego. Burzliwe dzieje i system polityczny, szybko rozwijająca się gospodarka oraz wielokulturowość Australii stają się bogatym obszarem badań. W polskiej nauce kwestie dotyczące kontynentu są rzadko podej- mowane. Tym cenniejsze dla nas jest wydanie książki, która skupia teksty badaczy i pasjonatów. W książce znajdują się więc artykuły obejmujące dość szeroki wachlarz zagadnień — począwszy od historycznych, przez polityczne — związane z polityką wewnętrzną i relacjami zagraniczny- mi, aż po zagadnienia kulturowe. Tak duża wielość i różnorodność może być uznawana za słabość tego typu zbiorów, jednak dla nas stanowi to zaletę. Możemy bowiem ukazać australijskie oblicze w różnych ujęciach. Prezentujemy szeroki obraz, jednak konstrukcja jest spójna. Wierzymy, że każda osoba, która naukowo lub hobbystycznie zajmuje się Australią, sięgnie po tę pozycję z zainteresowaniem. Autorami artykułów są naukowcy z różnych dziedzin, których pasją jest Australia oraz wyspiarskie kraje regionu Pacyfi ku. Wielu z nich działa aktywnie w ramach Towarzystwa Naukowego Australii, Nowej Zelandii i Oceanii działającego w Krakowie. Odwiedzamy Australię, prowadzimy tam swoje badania i poszukujemy odpowiedzi na stawiane pytania. Główny nacisk publikacji został położony na kwestie polityczne (na potrzeby publikacji badaliśmy je głównie do 2014 r.). W ramach analizy polityki wewnętrznej porównano przebieg i wyniki wyborów do Izby Re- prezentantów z lat 2010 i 2013, a także wciąż aktualny problem usytuowa- nia w systemie politycznym gubernatora generalnego i królowej. Mimo iż Australia nie posiada bezpośredniego sąsiada lądowego, prowadzi nie- zwykle szeroko zakrojone relacje polityczne, gospodarcze i kulturowe z innymi krajami. Dlatego też prezentujemy Państwu kilka opracowań dotyczących układów bilateralnych Australii z Nową Zelandią i Kiribati w regionie Pacyfi ku oraz Chinami i Izraelem. Publikacja zawiera również artykuł poświęcony królewskiej Australijskiej Marynarce Wojennej, która posiada dzisiaj jedne z najlepszych na świecie okrętów morskich i korzysta z najnowszej technologii wojskowej. Zarówno relacje międzypaństwowe, jak i historia australijskiego wojska szeroko nawiązują do australijskiej historii. Bez przeanalizowania przeszłości trudniej byłoby ukazać stan obecnych relacji. Ostatnie w kolejności artykuły poświęcone są kwestiom kulturowym — australijskiej prozie oraz wyjątkowym smakom i markom, dzięki którym kształtowała się narodowa tożsamości, a Antypody są zna- ne na całym świecie. Książka, którą trzymacie Państwo w ręku ukazała się dzięki dofi nan- sowaniu pochodzącemu z funduszu dla młodych naukowców Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz dofi nan- sowaniu z Towarzystwa Naukowego Australii, Nowej Zelandii i Oceanii w Krakowie. W tym miejscu obu jednostkom pragniemy serdecznie po- dziękować za okazane wsparcie w działaniach oraz rozwoju młodych na- ukowców. Największe podziękowania kierujemy tutaj również do recen- zenta, cenionego długoletniego badacza Australii, Profesora Mieczysława Sprengla, dzięki któremu mogliśmy podnieść poziom prezentowanych prac, a jego pozytywna opinia zmotywowała nas do dalszej wytężonej pracy. Agnieszka Kandzia-Poździał Joanna Siekiera Maria Wincławska Australijski system wyborczy w kontekście wyborów federalnych w 2010 i 2013 roku ABSTRAKT: Autorka poddaje analizie system wyborczy Australii. Zwraca uwagę na jego genezę, ewolucję oraz przedstawia jego funkcjonowanie współcześ- nie. Zasady australijskiego prawa wyborczego przedstawione są na tle systemu partyjnego Federacji oraz w kontekście wyborów federalnych 2010 i 2013 r. Analizuje ona także cechy charakterystyczne systemu au- stralijskiego, takie jak przymus głosowania i wysoki procent głosów nie- ważnych oddawanych w kolejnych elekcjach. Maria Wincławska jest adiunktem w Katedrze Systemu Politycznego RP na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych UMK. Studiowała politolo- gię i socjologię na UMK oraz w University College London. Przez dwa lata była Associate Research Assistant w The Univeristy of Queensland (Australia). Jest członkiem zespołu badawczego „Members and Activists of Political Parties” działającego przy International Political Science Association, założycielką sekcji „Partie i systemy partyjne” przy Polskim Towarzystwie Nauk Politycznych oraz członkiem redakcji „The Copernicus Journal of Political Studies”. Jest autorką prac z zakresu socjologii polityki i partii politycznych oraz women studies, w tym monografi i „Unia Wolności. Partia polityczna w okresie transformacji” (Scholar 2010). Jest członkiem zarządu Instytutu Badań Polityczno-Prawnych. Obecnie jej główne zainteresowania badawcze koncentrują się wokół roli i funkcjonowa- nia partii politycznych oraz systemów partyjnych w państwach demokratycz- nych, w tym przede wszystkim w Polsce i w krajach anglosaskich. Wprowadzenie Australijczycy już w początkach rozwoju systemów wyborczych i partyj- nych byli w awangardzie wprowadzania nowatorskich, a czasem i uni- katowych rozwiązań w zakresie prawa wyborczego. Nowatorskim było przyznanie powszechnego prawa wyborczego kobietom¹, na poziomie federacji w 1902 r., wprowadzenie zasady tajności głosowania, która po raz pierwszy znalazła zastosowanie w Australii Południowej w 1865 r. W literaturze anglojęzycznej można się spotkać z określeniem tej zasady mianem „głosowania australijskiego” (ang. Australian ballot). Wreszcie unikatową zasadą australijskiego prawa wyborczego, w innych krajach anglosaskich niespotykaną, jest zasada potocznie określana jako „obowią- zek głosowania”, choć nie jest to wcale przymus wrzucenia karty do urny wyborczej, a rejestracji na listy wyborcze i pobrania karty do głosowania. Od zakończenia ii Wojny Światowej w Australii odbyło się 27 elek- cji do Izby Reprezentantów. W tym czasie zaledwie 7 razy zmieniała się partia, która tworzyła rząd. Oznacza to, że w Australii to rządzący mają większą szansę wygrać wybory niż partia opozycyjna. A już szczególnie, gdy partią (a właściwie koalicją) rządzącą jest Liberalna Partia Austra- lii (ang. Liberal Party of Australia) wraz z Partią Narodową (ang. Th e Nationals). Oba te ugrupowania ściśle ze sobą współpracujące na arenie parlamentarnej i rządowej de facto od r. 1923, rządziły w sumie 42 lata, gdy głosząca poglądy socjaldemokratyczne Australijska Partia Pracy (ang. Australian Labor Party) rządziła przez 27 lat. Te rzadkie zamiany rządów Randal Stewart i Ian Ward tłumaczą korzystniejszym położeniem partii rządzącej przed każdymi wyborami, gdyż (1) to premier decyduje o dacie wyborów², (2) partia rządząca posiada przewagę medialną nad opozy- 1 Było to drugie państwo, po Nowej Zelandii, które przyznało prawa wyborcze ko- bietom w wyborach ogólnonarodowych. Wcześniej Australijki mogły głosować w Australii Południowej (1894) i w Australii Zachodniej (1899). Jednocześnie Au- stralia pozostaje krajem, który bardzo późno przyznał prawa wyborcze rdzennym mieszkańcom kontynentu. Na poziomie ustawodawstwa federalnego uczyniła to dopiero w 1962 r. 2 Jest to zasada konstytucyjna znana w systemach westminsterskich, która daje prerogatywę zarządzenia wyborów monarsze (lub jego przedstawicielowi — tj. Maria Wincławska cją, gdyż media interesują się w większym stopniu działaniami premie- ra i rządu, niż działaniami lidera opozycji i partii opozycyjnej,