FACULTEIT ECONOMISCHE EN TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN EEN VLAAMSE, CULTURELE TELEVISIEOMROEP Stijn DE ZUTTER Verhandeling aangeboden tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Toegepaste Economische Wetenschappen Promotor : Prof. Dr. R. DE BONDT - 1999 - FACULTEIT ECONOMISCHE EN TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Stijn DE ZUTTER Een Vlaamse, culturele televisieomroep Korte Inhoud Verhandeling: Het doel van dit eindwerk is om de televisieomgeving en zijn maatschappelijke verantwoordelijkheden met de nodige kritische ingesteldheid te benaderen. Meer specifiek staat de volgende vraag centraal: “Is er in het huidige mediaklimaat nog plaats voor een programma-aanbod dat in een meerwaarde voorziet, zoals cultuurproducties?” Na een algemene benadering van het televisiemedium vanuit zijn twee dimensies, namelijk televisie als cultureel en economisch product, wordt in het tweede deel de plaats van de openbare omroepen met hun culturele opdracht in het gewijzigd mediaklimaat besproken. Tot slot worden in het derde deel enkele personen uit de mediawereld aan bod gelaten om hun bedenkingen bij dit alles te verwoorden. Promotor : Prof. Dr. R. DE BONDT - 1999 - I DANKWOORD Leuven, 21 mei 1998 Een thesis is het traditionele einde van heel wat studierichtingen. Een zware opgave en vele late uurtjes, zo bleek, maar uiteindelijk was er nadien ook heel wat voldoening. Met dit voorwoord wil ik dan ook iedereen bedanken die mij zowel bij dit eindwerk als doorheen mijn studies heeft gesteund. Allereerst wil ik hen danken die in het afgelopen jaar bij het realiseren van deze eindverhandeling mij hebben bijgestaan. Mijn oprechte dank gaat uit naar Prof. Dr. R. De Bondt, die bereid was om mij bij deze thesis te begeleiden, alsook naar mijn werkleidster E. Mignolet. Ook wil ik alle mensen vermelden die de tijd en de moeite namen om met een gesprek een bijdrage te leveren tot deze thesis: J. Claes, A. Coene, W. Debecq, P. Misotten, P. Van de Velde, J. Van Heddegem en vooral M. Roseeuw. Daarnaast denk ik ook aan de vele anderen die mij doorheen de jaren in Leuven hebben geholpen. Onder meer zijn er de vele kot-, studie- en “vroege uurtjes”-genoten. Ik zal me dan ook niet aan een volledige lijst gewagen. Speciaal wil ik wel Didier, Filiep en Steven noemen. Ten slotte wens ik in het bijzonder mijn ouders te bedanken, niet enkel voor de financiële bijstand, maar vooral ook voor de morele steun en het vertrouwen die ze mij hebben geschonken. Stijn De Zutter II INHOUDSOPGAVE DANKWOORD INHOUDSOPGAVE ALGEMENE INLEIDING ......................................................................................1 DEEL I. TELEVISIE: ECONOMIE & CULTUUR.............................................. 1-3 HOOFDSTUK 1. TELEVISIE ALS CULTUREEL PRODUCT .......................................................... 1-4 1.1. Inleiding...........................................................................................................................................1-4 1.2. Het begrip “cultuur”......................................................................................................................1-4 1.2.1. Betekenissen .............................................................................................................................1-5 1.2.2. Definities ..................................................................................................................................1-7 1.3. Het begrip “kunst”.........................................................................................................................1-9 1.4. Televisie & cultuur .......................................................................................................................1-10 1.5. Besluit ............................................................................................................................................1-13 HOOFDSTUK 2. TELEVISIE ALS ECONOMISCH PRODUCT ..................................................... 2-15 2.1. Inleiding.........................................................................................................................................2-15 2.2. Economische kenmerken van het goed “televisie” ...................................................................2-15 2.2.1. Immaterieel goed....................................................................................................................2-15 2.2.2. Publiek goed ...........................................................................................................................2-16 2.3. Economische kenmerken van de televisie-industrie.................................................................2-18 2.3.1. Vernieuwing, O&O en onzekerheid ......................................................................................2-18 2.3.2. Duaal karakter ........................................................................................................................2-19 2.3.3. Non-price competitie..............................................................................................................2-20 2.3.4. Financiering............................................................................................................................2-20 2.4. Economische kenmerken van de televisiemarkt.......................................................................2-21 2.4.1. De vraag..................................................................................................................................2-21 2.4.2. Het aanbod..............................................................................................................................2-23 2.4.2.1. Het programma-aanbod.................................................................................................2-23 2.4.2.2. Privé omroepen versus openbare omroepen .................................................................2-24 2.4.2.3. Winstmaximaliserende omroepen onder reclamesteun .................................................2-25 2.4.2.4. Betaalomroepen..............................................................................................................2-31 2.5. Televisie & economie....................................................................................................................2-32 2.6. Besluit ............................................................................................................................................2-34 III DEEL II. DE OPENBARE OMROEP: HERPROFILERING & CULTUUR..... 2-36 HOOFDSTUK 3. HET VERANDERENDE EUROPESE MEDIALANDSCHAP ................................ 3-37 3.1. Inleiding.........................................................................................................................................3-37 3.2. Het oude medialandschap ...........................................................................................................3-38 3.3. Factoren van verandering ...........................................................................................................3-38 3.3.1. Technologische factoren ........................................................................................................3-39 3.3.2. Economische factoren ............................................................................................................3-41 3.3.3. Politieke factoren....................................................................................................................3-41 3.4. Het nieuwe medialandschap........................................................................................................3-42 3.4.1. De nieuwe omroepmarkt ........................................................................................................3-42 3.4.2. De programmatie....................................................................................................................3-43 3.4.3. De VS televisie dominantie....................................................................................................3-45 3.4.4. Europese politieke initiatieven ten voordele van locale fictie...............................................3-46 3.5. De toekomst van de openbare omroepen...................................................................................3-48 3.5.1. De klassieke definitie van de “openbare omroep”.................................................................3-48 3.5.2. De herdefiniëring van de openbare omroepen.......................................................................3-49 3.5.3. De rol van de openbare omroepen in een digitaal tijdperk....................................................3-52 3.6. Een beknopt overzicht van de huidige, Europese televisiemarkt ...........................................3-53 3.6.1. Duitsland.................................................................................................................................3-53 3.6.2. Italië ........................................................................................................................................3-55 3.6.3. Het Verenigd Koninkrijk........................................................................................................3-56 3.6.4. Vlaanderen..............................................................................................................................3-57 3.7. Besluit ............................................................................................................................................3-62