Tom 1 / 2020 Tom Tom 1 / 2020 GÓRNOŚLĄSKIE RAPORTY ARCHEOLOGICZNE RAPORTY GÓRNOŚLĄSKIE Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach Górnośląskie RaportyArcheologiczne Tom 1 RaportyGórnośląskie ArcheologiczneBytom-Katowice, 2020 GÓRNOśLąSKIE RAPORTY ARCHEOLO GICZNE Komitet redakcyjny: Mirosław Furmanek, Małgorzata Kurgan-Przybylska, Monika Michnik, Jacek Soida, Radosław Zdaniewicz Recenzenci: dr. hab. Anna Marciniak Kajzer dr. hab. Janusz Pietrzak dr. hab. Radosław Janiak dr. hab. Jerzy Sikora Wydawcy: Oddział Górnośląski Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach Prawa autorskie: © Oddział Górnośląski Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich © Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach © Autorzy tekstów i rycin Korekta językowa: Joanna Jenczewska-Pajka, Monika Michnik Tłumaczenia abstraktów: Anna Kinecka Opracowanie graficzne, skład, projekt okładki: Dariusz Bieniek Druk i oprawa: Drukarnia Totem – Inowrocław ISSN: 2719-9266 Nakład 300 egz. Spis treści 9 Od redakcji Sprawozdania 13 Bożena Chorąży, Bogusław Chorąży Badania wykopaliskowe na terenie dziedzińca południowego Zamku Książąt Sułkowskich w Bielsku-Białej w 2017 roku 25 Bożena Chorąży, Bogusław Chorąży Wyniki nadzoru archeologicznego przeprowadzonego w kamienicy Wzgórze 14 w Bielsku-Białej w 2018 roku 33 Iwona Młodkowska-Przepiórowska Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2015–2016 na Górze 3 Maja w Mstowie 39 Iwona Młodkowska-Przepiórowska Przyczynek do badań odkrytego w 2015 roku kościoła pw. św. Barbary na Starym Mieście w Częstochowie 47 Wojciech A. Łonak Badania archeologiczne w rejonie Kaplicy Katechetycznej w Kluczborku 55 Dariusz Goiński, Agata Sady-Bugajska, Magdalena Sudoł-Procyk Badania archeologiczne oraz archeobotaniczne na terenie późnośredniowiecznego grodziska stożkowatego w Rudzie Śląskiej Kochłowicach 61 Błażej Targaczewski Odkrycie pozostałości Bramy Odrzańskiej w Koźlu (Kędzierzyn-Koźle) w rejonie ulicy Anny 69 Romuald Turakiewicz Badania archeologiczne reliktów fortyfikacji miejskich Raciborza 79 Radosław Zdaniewicz Badania archeologiczne późnośredniowiecznego grodziska typu motte w Pniowie pow. gliwicki w 2016 roku 87 Radosław Zdaniewicz Badania archeologiczne przy „starym” kościele pw. św. Bartłomieja w Gliwicach w latach 2016–2017 95 Wojciech A. Łonak Nowożytne pochówki z Komorna na Opolszczyźnie GÓRNOśLąSKIE RAPORTY ARCHEOLO GICZNE Artykuły problemowe i opracowania 101 Dawid Sych Ślady produkcji i użytkowania na narzędziach i militariach brązowych z Górnego Śląska 111 Martyna Niemczyk Problematyka opracowań zniszczonych cmentarzysk na przykładzie stanowiska 1 w Wilkowiczkach, pow. gliwicki z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza 119 Radosław Liwoch Przewleczka w typie karolińskim i ceramika ze Złotego Potoku. Przyczynek do badań nad średniowieczem Wyżyny Częstochowskiej 127 Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz, Leszek Żygadło Osada z okresu wczesnego średniowiecza na stanowisku Nieboczowy (st. 3), gm. Lubomia, pow. wodzisławski 145 Radosław Zdaniewicz Późnośredniowieczny antropomorficzny element pasa z Rachowic, woj. śląskie Badania nieinwazyjne 151 Paweł Lewicki, Piotr Wroniecki, Radosław Zdaniewicz Próba weryfikacji domniemanych reliktów dworu na kopcu w Proboszczowicach, woj. śląskie 155 Monika Michnik, Marcin Przybyła, Radosław Zdaniewicz Badania nieinwazyjne na stanowisku 2 w Kamieńcu, pow. tarnogórski Kronika 163 Beata Badura Obchody 20. rocznicy śmierci profesora Jerzego Szydłowskiego 167 Michnik Michnik „Goci. Barbarzyńscy zdobywcy Europy” ekspozycja czasowa w Muzeum w Gliwicach 169 Agata Sady-Bugajska „Zaczęło się od ziarna... Historia roślin uprawnych”. O roślinach w Muzeum Śląskim 173 Monika Michnik Publikacja „Odrzuceni przez społeczeństwo. Cmentarz z końca XV/ 1. połowy XVI wieku odkryty przy ul. Dworcowej w Gliwicach” autorstwa J. Pierzaka, Ł. Obtułowicza, H. Głąba i J. Wróbla 175 Afiliacje Od Odred Od redakcji Od redakcji Szanowni Państwo, oddajemy w Państwa ręce pierwszy tom Górno- różnorodnej tematyki od szeroko pojętych badań śląskich Raportów Archeologicznych. Idea tego nad krajobrazem kulturowym terenów znajdu- wydawnictwa zrodziła się wśród wywodzących jących się w granicach obecnego województwa się z różnych instytucji członków Górnośląskiego śląskiego, po wieloaspektowe, analizy zabytków Oddziału Stowarzyszenia Naukowego Archeolo- archeologicznych. gów Polskich. Od początku wsparcia udzielił jej również Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków W ostatnich latach obserwowany jest również w Katowicach. Pomimo tego, że jest to nowy tytuł stały napływ do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony to naszym zamiarem była kontynuacja wielolet- Zabytków w Katowicach przedmiotów pocho- niej i chlubnej tradycji upowszechniania poprzez dzących z legalnych poszukiwań prowadzonych publikacje wyników badań archeologicznych przez różnego rodzaju zorganizowane grupy eks- realizowanych na terenie Górnego Śląska i tere- ploracyjne czy też indywidualne osoby. Artefakty nów przyległych. Chcielibyśmy aby Raporty stały te choć niejednokrotnie wyrwane z ich pierwot- się następcą redagowanych przez Eugeniusza nego kontekstu posiadają pewną wartość naukową Tomczaka i systematycznie do niedawna wydawa- oraz kulturową i również zasługują na szerszą nych „Badań archeologicznych na Górnym Śląsku prezentację. i ziemiach pogranicznych”. Tworząc GRA chcielibyśmy aby stały się one Rozumiejąc przyświecającą naszym poprzed- kroniką bogatej działalności prowadzonej przez nikom potrzebę istnienia seryjnej publikacji instytucje, firmy i pojedynczych archeologów prezentującej w formie sprawozdań w miarę działających na Górnym Śląsku. Liczymy więc, pełny obraz realizowanych w kolejnych lat badań że znajdą tu również swoje miejsce informacje archeologicznych zdajemy sobie sprawę, że staje o różnorodnych wydarzeniach, zarówno o eks- się to obecnie niemożliwe. Stąd oprócz prezenta- pozycjach muzealnych czy konferencjach nauko- cji aktualnych wyników zapraszamy również do wych, ale także różnorakich projektach edukacyj- przedstawiania starszych, dotychczas nigdy nie nych i innych formach upowszechniania wiedzy publikowanych wyników prac wykopaliskowych o przeszłości, które prowadzono w województwie Od czy też materiałów zabytkowych, które z różnych śląskim. Wierzymy, że taki zapis kronikarski względów nigdy nie wyszły poza ramy sprawoz- utrwali dla przyszłych pokoleń świadectwo róż- dań składanych w archiwach konserwatorskich norodności przedsięwzięć związanych z arche- i muzealnych. Wierzymy, że materiały te gro- ologią, z organizacją badań, ich przebiegiem, ana- madzone w niejednokrotnie trudno dostępnych lizą uzyskanych danych oraz upowszechnianiem przeciętnemu odbiorcy miejscach – w wielu przy- ich efektów. padkach zasługują na upublicznienie. Zdajemy sobie sprawę, że wiele starszych odkryć wymaga Kończąc, pragniemy wyrazić nadzieję, że nasze nowego spojrzenia czy reinterpretacji. Szczegól- wydawnictwo pozwoli wszystkim Państwu bliżej nie w kontekście ciągle zmieniających się możli- poznać efekty pracy badaczy, na co dzień odkry- wości nowych metod i osiągnięć różnych dziedzin wających historię ludzi żyjących na terenie Gór- nauk tworzących podstawy współczesnej, interdy- nego Śląska w bliższej i dalszej przeszłości, bogac- scyplinarnej archeologii. two ich kultury, finezję rękodzieła, czy stosunek do otaczającej przyrody. Niech wyniki tych badań Od red Przede wszystkim chcemy być nadal otwarci na będą swego rodzaju lekcją dla nas ludzi antropo- publikacje sprawozdawcze zdając sobie sprawę, cenu, żyjących w czasach pandemii, rozkładu że z racji zmian profilu wielu czasopism arche- więzi społecznych, destrukcji kultury i zaniku ologicznych poważnie kurczy się miejsce dla rzemiosła. Pamiętajmy, cytując Platona „Wiedza tego rodzaju opracowań. Równocześnie jednak jest drugim słońcem dla ludzi”! w Górnośląskich Raportach Archeologicznych pragniemy rozszerzyć tę wcześniejszą tradycję. Otwieramy również nasze wydawnictwo dla arty- kułów o charakterze problemowym, dotyczących Od redakcji 9 Sprawozdania Sprawozdania Sprawozdania Sprawozdania Sprawozdania Ryc. 1. Bielsko-Biała, st. 31. Zamek Książąt Sułkowskich. Lokalizacja stanowiska. Oprac. M. Furmanek Bożena Chorąży, Bogusław Chorąży Badania wykopaliskowe na terenie dziedzińca południowego Zamku Książąt Sułkowskich w Bielsku−Białej w 2017 roku Abstrakt W okresie lipiec–wrzesień 2017 roku przeprowadzono badania wykopaliskowe w obrę- SŁOWA KLUCZOWE bie dziedzińca południowego Zamku Książąt Sułkowskich w Bielsku-Białej. Wyniki prac • Zamek Książąt miały rozstrzygnąć o obecności i charakterze reliktów kulturowych usytuowanych na Sułkowskich południowym i północnym przedpolu zamku, znanych z kwerendy archiwalnej oraz • dziedziniec południowy wcześniejszych prac badawczych. Sytuacja stratygraficzna zaobserwowana w wyko- • mur obronny zamku pach jest związana przede wszystkim z obecnością średniowiecznego systemu forty- • fosa fikacyjnego (fosy i muru obronnego), oddzielającego zamek od miasta, a następnie jego • kordegarda nowożytną modernizacją. Z tą ostatnią fazą związana była budowa obiektu interpre- • średniowiecze i okres towanego jako kordegarda. Jego powstanie przypada na 2. połowę XVII lub początki nowożytny • Bielsko-Biała XVIII wieku. W XVIII wieku, najprawdopodobniej po pożarze zamku w 1753 roku, doszło do rozbudowy obiektu dawnej kordegardy w kierunku wschodnim. Niewyklu- czone, że było to związane z utratą funkcji militarnej tej budowli i zaadaptowaniem jej na cele mieszkalne.