Agenda Landbouw Gouwe Wiericke – Krimpenerwaard Voor een toekomstbestendige melkveehouderij in de veenweiden tussen Meije, Oude Rijn, Hollandsche IJssel en Lek versie programma-aanvraag 31 mei 2016 2 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 5 1. Inleiding 11 1.1 Veenweidelandbouw - bakermat van het Groene Hart 11 1.2 Structuurkenmerken Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard 11 1.3 Verwachte structuurverandering 12 1.4 Kerndoelen Agenda Landbouw 2016 - 2021 12 1.5 Leeswijzer 13 2 Duurzame landbouw en landbouwinnovatie 15 2.1 Innovatieagenda Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard 15 2.2 Duurzame landbouwtechnieken - Bedrijfskringlopen 15 2.3 Duurzaam energiemanagement 16 3 Structuurversterking melkveehouderij 19 3.1 Structuurverbetering 19 3.2 Pachten dichtbij huis 19 3.3 Toekomstverkenningen en structuuronderzoeken 21 4. Agrologistiek en landbouwverkeer 23 4.1 Optimalisatie agrologistiek 23 4.2 Verbetering landbouwinfra en dorpskernpassagen 23 5. Biodiversiteit in de veenweidenlandbouw 25 5.1 Businessline Biodiversiteit 25 5.2 Facilitering agrarisch natuurbeheer 25 5.3 Nieuwe Allianties - Natuurnetwerkbeheer 26 6 Financiering en uitvoering 27 6.1 Financieel kader 27 6.2 Realisatiekader 29 6.3 Organisatorisch kader 29 6.4 Tot slot 31 Bijlagen Bijlage 1: Programmabouwstenen Agenda Landbouw Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard (factsheets) Bijlage 2: Mini – MKBA / Verantwoording Programmadoelen en Programmastructuur 3 4 SAMENVATTING Veenweideprogramma’s Gouwe Wiericke en Krimpenerwaard In het afgelopen jaar zijn in de veenweidegebieden Gouwe Wiericke en Krimpenerwaard afspraken gemaakt over de realisatie van nieuwe natuurgebieden en de versterking van de landbouw- en recreatiefunctie in het landelijke gebied. Deze afspraken zijn vastgelegd in gebiedsovereenkomsten tussen de betrokken gemeenten, provincie en waterbeheerders en in deelprogramma’s op het vlak van landbouw, natuur en recreatie. Daarbij is ook de samenwerking gezocht met het Veenweideinnovatiecentrum in Zegveld (VIC) en maatschappelijke organisaties zoals LTO-Noord, de Vereniging Duurzame Waterbeheersing en Landbouw Krimpenerwaard (DWLK), Agrarisch Jongeren Kontakt (AJK), Agrarische Natuurverenigingen en Natuurcoöperaties, Natuurmonumenten, het Hollands-Utrechtse Passen Beraad, de Groenalliantie Midden-Holland en het Zuid-Hollands Landschap. Het resultaat is een drietal uitvoeringsprogramma’s waarmee gezamenlijke kerndoelen op het vlak van landbouw, natuur en recreatie in concrete projecten zijn vertaald. Inzet van de betrokken partijen is een realisatie van deze programma’s t/m 2021; dit o.a. in verband met de realisatieafspraken voor het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Agenda Landbouw Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard Onderdeel van de uitvoeringsprogramma’s is de “Agenda Landbouw Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard”. Hoofdaandachtspunt van deze agenda is de versterking van de grondgebonden melkveehouderij (in plaats van niet grondgebonden - intensieve veehouderij). Zij omvat immers ruim 90 % van het landbouwareaal in beide veenweideregio’s en biedt de beste voorwaarden voor een integratie van het veenweidelandschap en bedrijfs- kringlopen zowel op het vlak van het voederspoor (zie het hoge beweidingspercentage) als ten aanzien van grondgebonden mesttoepassing. Als belangrijkste grondgebruiker van het veenweidegebied levert de melkvee- houderij een belangrijke bijdrage aan de economische positie van de grondgebonden landbouw in Zuid-Holland (toegevoegde waarde ca. €1,7 miljard/a) en aan de primaire Zuid-Hollandse productie omvang € 400 mln./a). Op basis van landbouwkundige analyses in opdracht van de provincie Zuid-Holland en op basis van landbouwdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek kan worden geconstateerd, dat melkveebedrijven in Gouwe Wiericke en de Krimpenerwaard over een gemiddelde veestapel beschikken van 115 - 135 melkkoeien en een gemiddelde bedrijfsomvang van ruim 44 ha (Gouwe Wiericke) à 48 ha (Krimpenerwaard). De kencijfers van de melkveebedrijven liggen daarmee rond het landelijke en provinciale gemiddelde en het toekomstperspectief van een doorsnee bedrijf wordt over het algemeen als redelijk beschouwd. Toekomstbestendige landbouw Indien de melkveehouderij haar vitaliteit en concurrentievermogen wil behouden is het noodzakelijk, dat de sector net als in het verleden blijft investeren in bedrijfsvernieuwing en structuurversterking. Onderhavige agenda heeft daarbij tot doel landbouwinvesteringen te stimuleren, waarmee de landbouw duurzamer en toekomstbestendig kan worden gemaakt. Meer concreet richt het programma zich op de volgende ambities en kerndoelen: duurzame landbouw & landbouwinnovatie structuurversterking melkveehouderij & duurzame gebiedsontwikkeling verbetering agrologistiek & landbouwverkeer biodiversiteit in de veenweidelandbouw. De Agenda Landbouw is ontwikkeld rond innovatieprojecten en initiatieven van de agrarische sector en beleidsambities van de betrokken gemeenten. Qua doelstelling zoekt de agenda tevens aansluiting bij het landbouwbeleid van de provincie Zuid-Holland, maar ook bij algemene ambities voor een ecologisch en maatschappelijk verantwoorde landbouwproductie. Inzet is de verbreding en uitbouw van innovatieve technieken en bedrijfsprocessen, een proactieve omgang met landbouwkundige handicaps als natte teeltomstandigheden of bodemdaling, de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en versterking van de concurrentiepositie van de grondgebonden melkveehouderij door de ontwikkeling van nieuwe producten en marktverbreding. 5 AGENDA LANDBOUW GOUWE WIERICKE - KRIMPENERWAARD LANDBOUW STRUCTUUR AGROLOGISTIEK LANDBOUW & INNOVATIE VERSTERKING LANDBOUWINFRA BIODIVERSITEIT BUSINESSLINE INNOVATIE - AGENDA STRUCTUURVERSTERKING BIODIVERSITEIT OPTIMALISATIE AGROLOGISTIEK COLLECTIEF LANDBOUWTECHNIEK PACHTEN DICHTBIJ HUIS NATUURBEHEER AANPASSING LANDWEGENINFRA DUURZAAM DUURZAME NATUURNETWERK ENERGIEMANAGMENT GEBIEDSONTWIKKELING ALLIANTIES STRUCTUUR OPTIMALISATIE BUSINESSLINE INNOVATIEAGENDA VERSTERKING AGROLOGISTIEK BIODIVERSITEIT Veenweidebedrijf 2050 Kavelruil Bovenkerk en Masterclass “Korte Ketens” Agrarisch Natuurbeheer + Pilot Veenweideteelten Benedenberg Innovatie transporttechniek Groen - Blauwe Diensten Uitbouw TOPSURF-Pilots Kavelruil in & rond NNN AGRO- hubs Deltaplan Agrarisch Op Eigen Krachtvoer Zegveldse Zoom “Collectief Wagenpark” Waterbeheer Toekomstverkenning Gebiedscollectief Oude Mestmanagement Regeling Houd je erf goed Bodemdaling Hollandse Waterlinie OHW VERBETERING COLLECTIEF LANDBOUWTECHNIEK PACHTEN DICHTBIJ HUIS LANDWEGENINFRA NATUURBEHEER Drain De Polder - ODW Pachten Dichtbij Huis - KW Knelpuntenanalyse Kernen Natuurmonitor A - gronden Emissiearme Stallen Pachten in Natuurnetwerk en Boerderijlinten Draaiboek preventief Mestvergisting 2.0 By pass – acties regionet faunabeheer Duurzame Stoffenkringloop Preventieregelingen DUURZAAM GEBIEDSONTWIKKELING & NATUURNETWERK ENERGIEMANAGMENT STRUCTUURONDERZOEK ALLIANTIES Decentraal Energie - Structuuranalyse Meije – Coöperatiebeheer management Veenweiden Oude Rijnzone Krimpenerwaard Aanpak CO2 - reductie Perspectieven “Off Grid- Natuuralliantie OHW Pilot Biomassa - Biogas bedrijven” en Collectief Natuurbeheer AGRO - Voltaïk “Perifere Landbouw” Weids Bloemendaal LANDBOUW STRUCTUUR BIODIVERSITEIT INNOVATIE VERSTERKING AGROLOGISTIEK Raming: € 2.770.000,- Raming: € 2.220.000,- Raming: € 600.000,- Raming: € 1.440.000,- Globale programmastructuur en voorbeeldprojecten Agenda Landbouw Gouwe Wiericke - Krimpenerwaard 6 TOTAAL GOUWE KRIMPENER LAND WATER UPG / ( in € ) WIERICKE WAARD BOUW BEHEER POP3 DUURZAME LANDBOUW & 2.770.000 105.000 165.000 865.000 590.000 1.045.000 INNOVATIE GEBIEDSONTWIKKELING 2.220.000 160.000 145.000 805.000 1.110.000 AGROLOGISTIEK & 600.000 85.000 140.000 75.000 300.000 LANDBOUWINFRA BIODIVERSITEIT IN DE 1.440.000 85.000 90.000 200.000 245.000 820.000 VEENWEIDELANDBOUW TOTAAL 7.030.000 435.000 540.000 1.990.000 790.000 3.275.000 Overzicht financieel kader Agenda Landbouw (indicatief) Financieel kader Op basis van ervaringen met reeds voltooide innovatieprojecten, landinrichtingsprojecten en initiatieven op het vlak van natuur- en landschapsbeheer wordt ervan uitgegaan, dat met de Agenda Landbouw een (vooralsnog indicatief) totaalbudget gemoeid is van ongeveer € 7,0 mln.1 inclusief cofinanciering en programmamanagement. Daarbij wordt rekening gehouden met een bedrag van: € 2,8 mln. voor investeringen in een duurzame landbouw en landbouwinnovatie € 2,2 mln. voor structuurversterking en duurzame gebiedsontwikkeling in de melkveehouderij € 0,6 mln. voor verbetering van de agrologistiek en landbouwinfrastructuur en € 1,4 mln. voor investeringen op het vlak van landbouw en biodiversiteit. Volgens globale ramingen aan de hand van voorbeeldprojecten zouden circa € 3,7 mln. voor het uitvoeringsprogramma door de landbouwsector, gemeenten en waterbeheerders worden opgebracht. Daarbij zouden de gemeenten in het veenweidegebied Gouwe Wiericke samen een jaarlijkse eigen bijdrage leveren van ongeveer € 85.000,-. De bijdrage van de gemeente Krimpenerwaard zou gezien haar omvang en investeringsvolume circa € 105.000,- per jaar bedragen. Het spreekt voor zich dat alle bedragen die in het kader van de voorbereiding van het uitvoeringsprogramma genoemd worden als indicatieve budgets beschouwd moeten worden. Dit geldt in het bijzonder voor een mogelijke bijdrage van de waterbeheerders, dat tot nu toe op nog op aannames berust, die tijdens de projectdetaillering nader getoetst en indien nodig bijgesteld zal worden. Dit geldt onder meer voor projecten als