T.C. FAT İH SULTAN MEHMET VAKIF ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TÜRK D İLİ VE EDEB İYATI ANAB İLİM DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ TEVF İK F İKRET’ İN RESMİNDEK İ Şİİ R, Şİİ RLER İNDEK İ RES İM KÜBRA DEM İR 110101006 TEZ DANI ŞMANI Prof. Dr. HASAN AKAY İSTANBUL 2013 T.C. FAT İH SULTAN MEHMET VAKIF ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ TÜRK D İLİ VE EDEB İYATI ANAB İLİM DALI YÜKSEK L İSANS TEZ İ TEVF İK F İKRET’ İN RESMİNDEK İ Şİİ R, Şİİ RLER İNDEK İ RES İM KÜBRA DEM İR 110101006 Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Edebiyatı Bu tez 17/06/ 2013 tarihinde a şağıdaki jüri tarafından Oybirli ği /Oyçoklu ğu ile kabul edilmi ştir. Prof. Dr. Hasan AKAY Prof. Dr. Fatih ANDI Prof. Dr. Fahameddin BA ŞAR Jüri Ba şkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlâk kurallarına uyuldu ğunu, ba şkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu ğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı ğını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya ba şka bir üniversitedeki ba şka bir tez çalı şması olarak sunulmadı ğını beyan ederim. Kübra Demir ÖZ Türk Edebiyatının önde gelen şahsiyetlerinden Tevfik Fikret, aynı zamanda güzel sanatlara ilgi duyan bir ressamdır. Servet-i Fünûn edebiyatçıları tabiatı şiire sokarken onu bir ressam edasıyla kelimelere yerle ştirmeye çalı şmı şlardır. Servet-i Fünûn şairi Tevfik Fikret’in de şiirlerinin birço ğunda ‘tablo gibi şiir yazma’ anlayı şına rastlanmaktadır. Özellikle Romantizm akımından izler ta şıyan manzara tablolarında şiirsel bir hava hissedilmektedir. Fikret’in gerek resim sanatıyla ilgili gerekse şiir metinlerinde görülen portrelerine bakıldı ğında, kalemini adeta bir fırça gibi kullandı ğı görülmektedir. Bu onun güzel sanatlar arasında bağlantı kurmak suretiyle şiirini kurdu ğunu kanıtlayan bir gösterge olarak de ğerlendirilebilir. Anahtar Kelimeler: Tevfik Fikret, şiir, resim iii ABSTRACT One of the prominent figures of Turkish Literature, Tevfik Fikret, is also artistwho is very interested in fine arts. Servet-i Fünun people have tried to adjoint the nature and words like a painter when they are writing poems with natural inspirations. We see Tevfik Fikret, who is also a Servet-i Fünun poet, writes poems as if portraying the nature. Also in his paintings, which bear the marks of romantism, we feel a poetic nature. When we examine his portraits both in poems and paintings, we see that he uses his pencil like a paint brush. This might be interpreted as an evidence for Tevfik Fikret’s effort on making associations between his poems and fine arts. Key Words: Tevfik Fikret, Poem, Painting iv ÖNSÖZ Tezimizin konusu Tevfik Fikret’in şiirlerindeki resim ö ğeleri ve resimlerindeki şiir ö ğeleri ile bunların olu şturdu ğu pitoresk algıyı şiirde ve resimde nasıl ve ne şekilde yansıttı ğını kavramaktır. Bu konuyu ele almamızın nedeni, Tevfik Fikret’in Türk Edebiyatının önemli isimlerinden biri olmasının yanında aynı zamanda gölgede kalmı ş ressam yönünün şiir algısıyla olu şturulmu ş olmasıdır. Daha önce Tevfik Fikret’le ilgili birçok kitap, makale yazılmı ş, tez hazırlanmı ş, fakat resimlerinden ya sadece kısa bir de ğinmeyle ya da içindeki şiirsel uslûp verilmeden bahsedilmi ştir. Bu çalı şmada Tevfik Fikret’in resimleri aynı zamanda sanat tarihi açısından da yorumlanmı ştır. Üç bölümden olu şan tezin ilk bölümünde Fikret’in şiirlerini ve resimlerini daha iyi yorumlamak için Servet-i Fünûn dönemindeki şiir ve sanat ortamı hakkında genel bir de ğerlendirmede bulunduk. İkinci bölümde Tevfik Fikret’in şairlik yönünü ve di ğer güzel sanatlara olan ilgisi ve bunlardan şiir sanatı açısından istifade etmesi, Servet-i Fünûn döneminde moda olan “resim/ tablo altına şiir yazma” anlayı şı ve bunun şiirlerde tasvir ve tablolar ba ğlamında yansıması üzerinde durduk. Üçüncü bölümde Tevfik Fikret’in resimlerindeki şiir ve şiirlerindeki resim öğeleri ile metinler arasında geçi şler sağlayan ili şkilerini vermeye çalı ştık. Tezin son kısmında Sonuç ve Kaynakça bölümü yer aldı. Bu çalı şmada Hasan Akay ve Abdullah Uçman’ın Ça ğrı yayınları tarafından yayınlanan Rübâb-ı Şikeste ne şrini esas aldık . v Bu tez hazırlanırken her a şamasında engin ho ş görüsü ve sabrıyla bana yardımcı olan, benden deste ğini esirgemeyerek beni her zaman dinleyen, çalı şma temposuyla insana şevk a şılayan, kendisiyle çalı şmaktan mutlu oldu ğum saygıde ğer hocam Prof. Dr. Hasan Akay’a ve tezde kullanılan resimlerin yorumlanması çalı şmalarında yardımcı olan, ilgisini esirgemeyen saygıde ğer hocam Doç. Dr. Ahmet Kamil Gören’e te şekkürü bir borç bilirim. vi İÇİNDEK İLER ÖZ ............................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... iv ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v İÇİNDEK İLER ........................................................................................................ vii RES İMLER L İSTES İ .............................................................................................. xii KISALTMALAR ..................................................................................................... xv GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BİRİNC İ BÖLÜM SERVET-İ FÜNÛN DÖNEM İNDE SANAT ORTAMINA B İR BAKI Ş ...................................................................................................... 4 1.1. EDEB İYAT ........................................................................................................... 4 1.2. RES İM .................................................................................................................. 6 İKİNC İ BÖLÜM TEVF İK F İKRET, Şİİ R SANATI VE D İĞ ER GÜZEL SANATLAR .......................................................................................................... 10 2.1.TEVF İK F İKRET VE RES İM SANATI ................................................. 12 2.1.1.Resim Altına Şiir Modası .......................................................... 16 2.1.2. Şiirlerinde Tasvir Ve Tablolar ................................................... 27 2.2.TEVF İK F İKRET’ İN RES İM ÇALI ŞMALARI ...................................... 35 2.2.1.Ölü Do ğalar (Natürmortlar) ....................................................... 35 2.2.1.1. Güller.................................................. 36 2.2.1.2. Krizantemler ....................................... 38 vii 2.2.1.3. Mor Salkım ........................................ 40 2.2.1.4. Ayvalar ............................................... 41 2.2.1.5. Mandalinalar ...................................... 43 2.2.1.6. Elmalar ............................................... 44 2.2.2. Manzaralar ................................................................................ 45 2.2.2.1.Fırtına .............................................................. 46 2.2.2.2.Deniz Ve Kayalar ............................................ 48 2.2.2.3.Bahçeli Kö şk .................................................. 50 2.2.2.4.Sonbahar ........................................................ 52 2.2.2.5.Göksu ............................................................. 55 2.2.2.6.Bebek Sırtları ................................................. 57 2.2.3. Portreler ................................................................................... 59 2.2.3.1. Rikkat Hanım ................................................. 62 2.2.3.2. Nazıma Hanım .............................................. 64 2.2.3.3. Haluk -1 ......................................................... 67 2.2.3.4. Haluk -2 ......................................................... 69 2.2.3.5. Hüseyin Efendi .............................................. 72 2.2.3.6. Charles Darwin .............................................. 74 2.2.3.7. Tevfik Fikret Otoportre -1 ............................. 78 2.2.3.8. Tevfik Fikret Otoportre -2 ............................. 80 2.2.3.9. Tevfik Fikret Otoportre -3 ............................. 82 2.3.TEVF İK F İKRET VE HEYKEL ............................................................ 83 2.4.TEVF İK F İKRET VE MÜZ İK ................................................................ 85 2.5.TEVF İK F İKRET VE DANS .................................................................. 90 2.6.TEVF İK F İKRET VE M İMARLIK ......................................................... 91 2.7.TEVF İK FİKRET VE GÜZEL YAZI .................................................... 101 viii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TEVF İK F İKRET’ İN RESM İNDEK İ Şİİ R, Şİİ RLER İNDEK İ RES İM ................................................................................................................. 104 3.1. GÖKYÜZÜNE A İT Ö ĞELER ............................................................ 104 3.1.1. Sema ....................................................................................... 104 3.1.2. Bulut ....................................................................................... 107 3.1.3. Güne ş ...................................................................................... 112 3.1.4. Seher, Sabah ........................................................................... 114 3.1.5. Şafak ......................................................................................