Versamelde gedigte C. Louis Leipoldt editie J.C. Kannemeyer bron C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte (ed. J.C. Kannemeyer). Tafelberg, Kaapstad 1980 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/leip001vers01_01/colofon.php © 2014 dbnl / erven C. Louis Leipoldt / erven J.C. Kannemeyer XV Voorwoord Hierdie eerste uitgawe van C. Louis Leipoldt se Versamelde gedigte verskyn by die herdenking van sy honderdste geboortejaar in 1980. Dit bevat alle digwerke wat tydens Leipoldt se lewe die lig gesien het, gedigte wat postuum in drie bundels opgeneem is, verse wat in tydskrifte en weekblaaie versprei lê, en gedigte wat deel vorm van sy nalatenskap en nooit voorheen in druk verskyn het nie. Iemand wat Leipoldt se poësie opnuut wil uitgee, kom voor groot en byna onoorkomelike probleme te staan. Dit is bv. bekend dat Leipoldt sommige van sy verse eers betreklik laat gepubliseer het, sodat die bundels nie 'n getroue weergawe van die chronologiese gang van sy oeuvre is nie. Aangesien gegewens in verband met die ontstaan van die meeste verse egter ontbreek en lank nie alles in tydskrifte of koerante gepubliseer is nie, het ek besluit om die bundeleenhede wat Leipoldt self afgebaken het, te behou. In die geval van Die Moormansgat en ander verhalende en natuurverse en Geseënde skaduwees wat ná sy dood verskyn het, is dit wel moontlik om die eerste publikasie in tydskrif of koerant te agterhaal en - aangevul met ander verspreide gepubliseerde verse - die chronologie van die niegebundelde nagelate werk vas te stel. In die geval van die postume The ballad of Dick King and other poems ontbreek hierdie gegewens egter by die meeste gedigte, aangesien slegs enkeles vooraf in The Cape Times gepubliseer is. Daarom - en omdat die titels reeds inslag gevind het - handhaaf ek hier ook die bundeleenhede van die postume versamelings. 'n Moeiliker probleem by die versorging van Leipoldt se poësie is die tekswysigings wat sy gedigte in die verskillende uitgawes van sy bundels ondergaan het. Wat die taalkundige versorging van sy bundels betref, het Leipoldt in verskillende tydperke verskillende medewerkers gehad. Die belangrikste was prof. J.J. Smith wat die eerste, tweede, vierde en vyfde drukke van Oom Gert vertel, die eerste, derde, sewende en agtste drukke van Uit drie wêrelddele en die derde druk van Skoonheidstroos taalkundig hersien het. Vir die eerste druk van Dingaansdag het Leipoldt hulp ontvang van dr. W.M.R. Malherbe en vir Die bergtragedie van prof. D.B. Bosman, terwyl dr. L.W. Hiemstra met latere uitgawes - o.m. met die 1948-druk van Uit drie wêrelddele - gemoeid was. Oor die algemeen het die versorgers goeie wysigings aangebring en die teks verbeter, maar dikwels is 'n vers deur die ywer van die taalkundiges jammerlik geskaad. Leipoldt het by meer as een geleentheid te kenne gegee dat al die wysigings deur homself nagegaan en goedgekeur is, al kan 'n mens - gedagtig aan sy traak-my-nie-agtige afwerking van manuskripte - bedenkinge hê oor die sorg wat hy hieraan bestee het. Terwyl 'n versamelde uitgawe van 'n digter se werk dus gewoonlik die laaste deur die digter self geredigeerde teks bevat, is daar in die geval van Leipoldt belangrike literêre oorwegings om van hierdie beginsel af te wyk. Ten einde die beste teks in elke geval vas te stel, het ek al die verskillende uitgawes van alle Leipoldt-gedigte nagegaan, met mekaar vergelyk en uiteindelik dié variant gekies wat na my mening literêr die beste verantwoord is. Dit beteken bv. dat ek soms 'n bepaalde reël uit die eerste druk gehandhaaf en vir die daaropvolgende reël die vierde druk gekies het en - alhoewel net in die uiterste gevalle - 'n gedig heeltemal moes ‘rekonstrueer’. My standpunt was egter telkens dat die literêre meriete in elke geval die deurslag moes gee. C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte Om die leser wat in die teksgeskiedenis geïnteresseerd is, of my ‘definitiewe’ uitgawe in twyfel trek, behulpsaam te wees, het ek die teksvariante in 'n uitvoerige ‘Verantwoording’ aan die einde van hierdie uitgawe gekatalogiseer. Oor die C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte XVI algemeen word blote spellingsveranderinge (bv. van ij na y, Karroo na Karoo, rand na rant) en wysigings in die interpunksie nie genoem nie; ook nie veranderinge soos van als tot as en later tot soos wat dikwels in Oom Gert vertel voorkom nie. Waar hierdie veranderinge egter die betekenis wysig of die klankstruktuur van die vers beïnvloed, word hulle wel in die ‘Verantwoording’ opgeneem. In die geval van die nagelate tydskrif- en dagbladverse is die oorspronklike publikasie nagegaan en soms van die teks in Die Moormansgat en ander verhalende en natuurverse en Geseënde skaduwees afgewyk. Aangesien die variante in dié gevalle egter nie deur die digter self goedgekeur of gesanksioneer is nie, het ek dit nie nodig gevind om hulle in die ‘Verantwoording’ te katalogiseer nie. Die tekste in The ballad of Dick King and other poems (wat deur H.M.L. Bolus en R.F.M. Immelman geredigeer is) verskil soms ingrypend van die oorspronklike Cape Times-publikasie, maar by gebrek aan gegewens wat die teendeel bewys, het ek aangeneem dat hierdie dikwels radikale veranderinge op die rekening van Leipoldt geplaas moet word en is daar telkens by die bundelteks gehou. Die spelling van die verspreide gepubliseerde gedigte is waar nodig van argaïstiese elemente gesuiwer, terwyl voor-die-hand-liggende setfoute ook verbeter is. Nagelate verse wat nog nooit tevore gepubliseer is nie, word in die oorspronklike vorm herdruk. Hierdie gedigte kom hoofsaaklik uit die Leipoldt-versameling in die Jagger-biblioteek aan die Universiteit van Kaapstad en die M.P.O.-Burgers-versameling wat tans deur die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing in Pretoria bewaar word. Die meeste verse in laasgenoemde versameling is in ink of potlood geskryf en verkeer nog soms in 'n erg voorlopige of onaf staat. Ek het egter besluit om hierdie verse, in sommige gevalle ook fragmente, op te neem, aangesien hulle soms boeiende fasette van Leipoldt se digterskap en sy ingesteldheid teenoor persone en ideologieë belig. Die volgorde van die nagelate verse is willekeurig, aangesien Leipoldt haas nooit in sy manuskripte 'n aanduiding van die ontstaansdatums gee nie. Ek hoop dat hierdie uitgawe van Leipoldt se Versamelde gedigte sal bydra om die verwarring wat die groot verskeidenheid tekste in die verlede geskep het, uit te skakel of ten minste te verminder. Ek hoop verder dat dit die werk van ons belangrikste ouer digter opnuut onder die aandag sal bring van almal wat in die literatuur geïnteresseerd is. Sowel vir die belangstellende leser as vir die student en literator het Leipoldt ook vandag nog veel te sê. By die voltooiing van hierdie uitgawe gaan my dank uit na die volgende instansies en persone: die firma Bisset, Boehmke en McBlain, die eksekuteurs van Leipoldt se boedel en verteenwoordigers van die kopiereghouer, dr. Peter Shields, vir die toestemming om Leipoldt se verse in hierdie uitgawe te mag herdruk; J.L. van Schaik Bpk. vir die opname van Dingaansdag en die gedig ‘Die sysie se lied’ uit Uitgesoekte gedigte vir Jong Suid-Afrika; prof. P.J. Nienaber van die N.A.L.N. vir die herdruk van Die Moormansgat en ander verhalende en natuurverse en Geseënde skaduwees en vir die beskikbaarstelling van die manuskripte van dié twee bundels; die firma Stewart Printing Company Pty. Ltd. vir die opname van The ballad of Dick King and other poems; die Universiteit van Kaapstad vir die opname van Engelse verse in die afdeling ‘Nagelate gedigte’; en mev. Rosa Louw, eienaar van die ‘Hartbeesthuis van pannekoekdeeg’, vir verlof tot opname. Ek is verder dank verskuldig aan die personeel van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing in Pretoria vir die fotokopiëring van ongepubliseerde materiaal uit die M.P.O. Burgers-versameling. C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte J.C. KANNEMEYER C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte 1 Oom Gert Vertel en Ander Gedigte (1911) C. Louis Leipoldt, Versamelde gedigte 3 Opdrag ‘Aan almal wat voorgegaan het’ Die son gaan onder in die weste, agter Die grysvaal koppies van ons ou Karoo; Die hele lug is rooi, en goud, en silwer, Met elke wolk half wit soos sneeu daarbo; En saggies oor die veld hier val die skemer. Die laaste glans en jongste gloed verdwyn Van elke berg, waar nog so kort die kranse Geverf was deur die son met karmosyn. Oor al ons land daar trek die nag 'n skadu, Groen soos die blare van 'n sederboom. Die hamerkop verlaat die vlei; die reier Stap na sy nes om op een been te droom; Die naguil vlieg, en vlieënd klap sy vlerke; In die tabaktuin gons die duiwelby; En die aandblommetjies is algar ope Om wierook oor die vlakte te versprei. Waar in die weste, soos 'n muur van purper, Die bergrand teen die lug 'n skadu bou, Daar stadig klim die volmaan na die sterre En haal die hele wêreld weer uit rou. Sag is die nag en slaaprig al die wêreld - Sag soos die wit gesiggie van 'n kind. Dof in die maanlig skitter net die sterre, En rustig in 'n klipskeur skuil die wind. Slaap rustig so, jul almal wat geworstel, Slaap so, jul algar wat gesneuwel het! Hoe hard ook was die dag, die nag gee slaaptyd: Na stryd kom slaap - dis die natuur se wet! Kan julle op ons neerskou soos die sterre, Kind, vrou en man, wat in ons tyd van nood Die bitter kelk gesluk het en gevinde 'n Rus vir ewig in 'n heldedood, Neem dan wat ek (vir wie dit nooit gegewe was Die laaste stap te doen uit liefdeplig) As brokkies vir 'n eerbewys gebou het - 'n Nietigheid van rympies - my gedig. Ja, nietig, want geen sterretjie kan dowwer, In vergelyking met jou voorbeeld, blink - En tog, miskien, dis moontlik dis 'n weerklank Van wat vir altyd in ons harte klink! Die maanlig gooi 'n silwer waas oor velde Waar eens die grys kruitwolke vry mog rol; En elke plaas wat vroeër van rook geruik het, C.