SŁOWO WSTĘPU icząc, że wyjątkowo pogodne i upalne lato nie prze- Warto zauważyć, że nie jest to jedynie wykład teorii, lecz Lszkodzi naszym Czytelnikom w zgłębianiu lektury nt. autor dzieli się z nami także doświadczeniem zebranym tajemnic świata gwiazd, oddajemy do rąk kolejny, trzeci podczas własnych obserwacji fotometrycznych DSLR. w tym roku, numer naszego biuletynu. Ponadto w numerze, w cyklu o zmiennych nieba Zwyczajowo zaczynamy od wiadomości ze świata północnego, tym razem materiał o gwiazdach zmien- gwiazd zmiennych, a w nich m.in. o obserwacji nowona- nych gwiazdozbioru Liska. Przygotowaliśmy też krótką rodzonej planety w pobliżu nieodległej gwiazdy, chińskiej prezentację jasnej nowej powrotnej T CrB, która teore- misji kosmicznej, która ujawniła oznaki istnienia ciem- tycznie powinna zbliżać się do kolejnego wybuchu. Nie nej materii oraz wpływie wyników misji Kepler na próbę zapomnieliśmy też o kalendarium jasnych miryd, które odpowiedzi na pytanie: czy zaawansowane cywilizacje w najbliższych miesiącach przejdą maksima blasku oraz istnieją gdzie indziej we Wszechświecie? przeglądzie najciekawszych gwiazd nowych minionego Przygotowaliśmy też kolejną porcję informacji na kwartału. Tradycyjnie pod koniec numeru publikujemy temat obserwacyjnego przeglądu całego nieba All-Sky również raport z obserwacji członków TOS i podsumo- Automated Survey for Supernovae od kwietnia do końca wanie aktywności słonecznej ostatnich miesięcy. czerwca 2018 roku. Serdecznie zapraszamy do lektury! Jednak uwagę naszych Czytelników pragniemy zwró- cić przede wszystkim na dość obszerny materiał pt. „Jak zrobić fotometrię lustrzankową niezwykłego potrójnego układu zaćmieniowego b Persei?”, w którym możemy zapoznać się z aktualnym stanem wiedzy o b Persei i sposobem wykonania wartościowej fotometrii gwiazdy nawet przez początkujących miłośników astronomii. Proxima Biuletyn Obserwatorów Gwiazd Zmiennych Wydawca: Krzysztof Kida, Tropy Elbląskie 3, 82–310 Elbląg; Rejestracja: ISSN 2391–629X; Redaktor naczelny: Krzysztof Kida; Zespół redakcyjny: Bogdan Kubiak, Marian Legutko, Adam Derdzikowski, Ryszard Biernikowicz; Współpraca: Tomasz Krzyt; Stanisław Świerczyński; Opracowanie graficzne i skład: Łukasz Brzeziński; Email: [email protected] Strona internetowa: www.proxima.org.pl Biuletyn wydawany w wersji elektronicznej (format PDF) W biuletynie wykorzystano wyniki obserwacji zgromadzone w bazie AAVSO, uzyskane dzięki wysiłkowi obserwatorów z całego świata. We acknowledge with thanks the variable star observations from the AAVSO International. Database contributed by observers worldwide and used in this bulletin. Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana w żadnej formie ani żadną metodą bez pisemnej zgody redakcji. Copyright © 2018 by PROXIMA Grafika na okładce:Perseus and Caput Medusæ Perseus and Caput Medusæ Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sidney_Hall_-_Urania%27s_Mirror_-_Perseus.jpg 2 Proxima • lipiec 2018 SPIS TREŚCI W NUMERZE: 3/2018 (31) lipiec 2018 NEWS Po raz pierwszy jesteśmy świadkami narodzin planet ..................... 4 Tajemnicze ślady ciemnej materii badane przez Chińczyków ........5 Wyniki misji Kepler przebudowują równanie Drake'a – "Ludzie nie są pierwszą cywilizacją technologiczną we wszechświecie” ............................................................................................7 Z kalendarza zabójców supernowych ASAS–SN .............................10 KALENDARIUM Mirydy ........................................................................................................... 17 Krzywe jasności wybranych miryd ....................................................... 22 GWIEZDNE KATAKLIZMY Gwiazdy nowe w drugim kwartale 2018 roku .................................... 24 PORADNIK OBSERWATORA Jak zrobić fotometrię lustrzankową niezwykłego potrójnego układu zaćmieniowego b Persei? ......................................................... 28 Gwiazdozbiory nieba północnego Lisek .............................................50 T Coronae Borealis – jasna nowa powrotna...................................... 55 AKTYWNOŚĆ SŁONECZNA Raport Aktywności ................................................................................... 57 Wykres Motyla i Podsumowanie ..........................................................62 www.proxima.org.pl 3 NEWS Po raz pierwszy jesteśmy świadkami narodzin planet Marian Legutko (LMT) o raz pierwszy bezpośrednio zaobserwowano Dwa lata temu zespół przeanalizował obserwacje PDS Pnowonarodzoną planetę w pobliżu nieodległej 70 wykonane w 2015 r. Po szczegółowej obróbce danych gwiazdy. Planeta ta nie jest jeszcze w pełni uformowana. dostrzeżono jasny punkt świetlny w otoczeniu gwiazdy, Obserwacje potwierdzają to, co astronomowie od dawna wyraźnie widoczny w przerwie w dysku protoplanetar- rozważali: że takie ciała rodzą się w dyskach gazu i pyłu nym. „To marzenie każdego astronoma szukającego otaczających młode gwiazdy. planet” — mówi członek zespołu MPIA, André Müller. „Po dziesięcioleciach spekulacji dobrze jest je zoba- Ponieważ takie odkrycia są często oceniane jako kon- czyć. To bardzo budujące”— mówi astronom Kevin Heng trowersyjne, zespół przeanalizował nowsze obserwacje z Uniwersytetu w Bernie w Szwajcarii, niezaangażowany z innych instrumentów współpracujących z VLT oraz bezpośrednio w omawianą pracę. archiwalne danych zarówno z VLT, jak i teleskopu Gemini Odkrywcze badania zainicjowała Miriam Keppler South pracującego na Cerro Pachón w Chile. Jak opisano z Instytutu Astronomii im. Maxa Plancka (MPIA) w artykule opublikowanym w magazynie „Astronomy & w Heidelbergu. Od 2015 r. jej zespół regularnie obser- Astrophysics”, światło planety oznaczonej jako PDS 70b, wował setki młodych gwiazd pod kątem znalezienia było rejestrowane w tak szerokim zakresie długości fal, obecności egzoplanet za pomocą spektrometru SPHERE że zespół jest przekonany, że to nie jest miraż. (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet Research „To bardzo interesujący i całkiem przekonujący wynik — wysokokontratowy spektropolarymetr do poszuki- — solidnie udowodniony” — mówi Bruce Macintosh ze wania Egzoplanet), pracujący z ESO VLT (Bardzo Duży Stanford University w Palo Alto w Kalifornii, który pro- Teleskop Europejskiego Obserwatorium Południowego) wadzi konkurencyjny projekt o nazwie Gemini Planet na Cerro Paranal w Chile. Jedną z obserwowanych gwiazd Imager. Macintosh mówi, że wcześniej wykrywano była PDS 70, karzeł w wieku około 10 milionów lat, odda- sygnały istnienia bardzo młodych planet, ale ta się wyróż- lony o około 370 lat świetlnych od nas. nia. Nowonarodzona egzoplaneta „jest bardzo wyraźnie Rys. 1. Obraz nowonarodzonej planety PDS 70b (jasna plama na prawo od środka) w szczelinie w dysku protoplanetarnym wokół gwiazdy PDS 70, przesłoniętej przez maskę koronograficzną kamery (Credit: ESO / A. Müller i in.) 4 Proxima • lipiec 2018 NEWS widoczna, znacząco oczyściła przestrzeń wokół siebie”, Ale on i Macintosh zgadzają się, że wykrycie PDS 70b co uczyniło ją dobrze widoczną. jest obiecujące dla rozwikłania tajemnic związanych ze W innym artykule opublikowanym w „Astronomy & sposobem tworzenia się i ewolucji planet. „To dobry Astrophysics”, osobna grupa kierowana przez Müllera znak, że planety w podobnym wieku jasne i można je oszacowała wielkość, masę, temperaturę i orbitę pla- dostrzec” — twierdzi Macintosh. nety, łącząc wszystkie informacje w różnych modelach Keppler uważa, że zespół będzie nadal obserwował orbitalnych i atmosferycznych. Grupa przewiduje, że PDS planetę za pomocą instrumentu SPHERE, jak i innych 70b jest kilka razy masywniejsza niż Jowisz, z atmosferą instrumentów, mając nadzieję na zbadanie trwającego wypełnioną wielowarstwowymi chmurami i temperaturą 120 lat ruchu planety po jej orbicie wokół macierzy- osiągającą około 1000 °C, pomimo orbitowania wokół stej gwiazdy. Naukowcy złożyli również wniosek o czas swojej gwiazdy w przybliżeniu w tej samej odległości, na Atacama Large Millimeter / Submillimeter Array co Uran od Słońca. Ich modele sugerują ponadto, że w Chile, największym na świecie interferometrze radio- sama PDS 70b posiada własny dysk akrecyjny, z którego wym. Ze zdolnością tego teleskopu do rejestrowania materiał opada na jej powierzchnię. „Przewidywania te drobin pyłu, mają nadzieję szczegółowo przebadać dysk otwierają „nowy rozdział” w nauce o formowaniu planet” okołoplanetarny. — uważa Müller. Inni badacze twierdzą, że takie oszacowania są nie- pewne, ponieważ omawiane modele opierają się na Źródło: wielu ekstrapolacjach, niekoniecznie adekwatnych dla » Science Magazine – tak młodych gwiazd. „To niezwykle trudne obliczenia, http://www.sciencemag.org/news/2018/07/ szczególnie, gdy planeta jest tak młoda” — mówi Heng. first-astronomers-witness-birth-planet-gas-and-dust Tajemnicze ślady ciemnej materii badane przez Chińczyków Marian Legutko (LMT) Ogłaszanie wykrycia ciemnej materii Fizyka kwantowa osiągnęła ogromny postęp, a wraz Chiński satelita Dark Matter Particle Explorer (DAMPE), z nim rozpoczęło się nowe polowanie: poszukiwanie został zaprojektowany w celu poszukiwania sygnału hipo- ciemnej materii i energii. Podczas gdy poszukiwania te od tetycznego rodzaju ciemnej materii, znanego jako słabo dawna prowadzą amerykańscy i europejscy naukowcy, oddziałujące, masywne cząstki (ang. WIMPs — weakly Chiny nadal zapełniają lukę w swoich warsztatach nauko- interacting massive particles). Obserwatorium kosmiczne wych. Według niedawno opublikowanych wyników, misja zostało wystrzelone z Centrum Jiuquan Satellite Launch kosmiczna