T.C. ÖMER HALİSDEMİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ MERSİN(İÇEL) MİLLETVEKİLLERİ ve MECLİS FAALİYETLERİ(1950-1960) YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ercan BOLAT Niğde Haziran, 2017 T.C. ÖMER HALİSDEMİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ MERSİN(İÇEL) MİLLETVEKİLLERİ ve MECLİS FAALİYETLERİ(1950-1960) YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ercan BOLAT Danışman : Doç. Dr. Mehmet KAYA Üye : Yrd. Doç. Dr. Abdullah ÖZDAĞ Üye : Yrd. Doç. Dr. Gülin ÖZTÜRK Niğde Haziran, 2017 ÖNSÖZ Siyasal denetimin doğrudan doğruya halkın ya da düzenli aralıklarla halkın özgürce seçtiği temsilcilerin elinde bulunduğu, toplumsal ve ekonomik durumu ne olursa olsun tüm yurttaşların eşit sayıldığı yönetim biçimine demokrasi denir. İnsanların bir arada yaşaması bazı sistemlerinde oluşmasına sebep olmuştur. Bu sistemlerin başında da insanlar için en uygun olan demokrasi kavramı, insan hayatında düzenin sağlanması için en iyi araç olmuştur. Kurtuluş savaşından sonra ülke işgallerden kurtarılmış ve Milli egemenlik kavramı siyasi irade olarak ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet ilan edildikten sonra ilk siyasi partiler kurularak siyasal yaşama yön verilmeye çalışılmıştır. Ancak dönemin şartları siyasi partilerin kurulup çoğalmasına pek imkân vermemiştir. Cumhuriyet’in kurucusu olan ulu önder Atatürk’ün yaşamı boyunca oluşturmak istediği çok partili siyasa hayata geçilememiştir. Kendi teşviki ile SCF’ı kurdurmuş ancak olgunlaşmayan siyasi ortam fıkranın kısa süreli olmasına sebep olmuştur. Şartların oluşmaması ve bir türlü siyasi olgunluğa ulaşılamaması üzerine ülke de tek parti hüküm sürmüştür. 1946 yılına kadar tek partili siyasi hayat devam etmiş ve DP’nin temelleri atılmıştır. Bu bağlamda kurulmuş olan DP’nin, 1950-1960 yılları arasında TBMM’de görev yapan İçel(Mersin) milletvekillerinin özgeçmişlerini ve meclis faaliyetlerini oluşturduğum tezimde ortaya koymaya çalıştım. Bu döneme TBMM’de görev yapan bu milletvekillerinin faaliyetlerine genel olarak bakıldığında Türkiye’yi, özelde ise Mersin’i ilgilendirip önem arz ettiğini söyleyebilirim. Bu açıdan yaptığım çalışmanın Mersin’in 1950-1960 yıllarındaki yerel tarihine katkıda bulunacağına inanmaktayım. Bu dönemde çalışacak yerel araştırmacılara da tezimin örnek olması amaçlarımın arasındadır. Bu çalışmamda öncelikle IX. X. ve XI. TBMM dönemlerinin önemi ve nitelikleri belirtildikten sonra Mersin Milletvekillerinin meclis faaliyetlerini ortaya konulmuştur. Daha sonra 1950-1960 yıllarında seçilen milletvekillerinin özgeçmişleri, meclise verdikleri kanun teklifleri ve takrirleri kısaca ele alınmıştır. Bu çalışma ile dönemin siyasi, sosyal ve düşünsel yapısının ortaya çıkması hedeflenmiş ayrıca görev yapan milletvekillerinin mebusu oldukları Mersin ili için yaptıkları çalışmalar belirtilmiştir. Bu üç dönemde görev alan başta meclis başkanlığı yapmış olan Refik Koraltan, Hüseyin Fırat, Yakup Karabulut, Niyazi Soydan, M. Hamdi Dölek, Aziz Köksal, M. Hidayet Sinanoğlu, M. Salih İnankur, Şahap Tol, iii Mehmet Dölek, Yakup Çukurova, Mehmet Mutlugil ve İbrahim Gürgen’in meclisteki faaliyetleri gerek ülke gerekse Mersin tarihin de önemli izler bırakmışlardır. Tezin tamamlanmasında yardım ve desteklerini gördüğüm TBMM arşiv çalışanlarına, çalışmanın her aşamasında bana yardım eden danışman hocam Doç. Dr. Mehmet Kaya’ya ve gerekli katkı sağlayan Doç. Dr. Nevzat Topal’a, Yrd. Doç. Dr. Gülin Öztürk hocama ve beni bu zamana getiren manevi ve maddi desteğini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ercan BOLAT Niğde 2017 iv ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ MERSİN(İÇEL)MİLLETVEKİLLERİ ve MECLİS FAALİYETLERİ(1950-1960) BOLAT, Ercan Tarih Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mehmet KAYA Haziran 2017, 196 sayfa Bu tez Demokrat Parti IX. X. ve XI. dönemleri Türkiye Büyük Millet Meclisinde görev alan Mersin milletvekillerinin özgeçmişleri ve meclisteki siyasi faaliyetlerini içermektedir. Bu çalışma, giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Tezin giriş kısmında Cumhuriyet döneminde yaşanan siyasi olaylar, Tek partili hayattan çok partili sisteme geçiş süreci ve 27 yıllık CHP iktidarının yapmış olduğu faaliyetler ifade edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca 1950 ile 1960 yılları arasındaki siyasi hayatta özetlenmiştir. Tezin birinci bölümünde siyasal muhalefetin ortaya çıkışı ve DP’nin kuruluşu anlatılmıştır. DP’nin kurulmasının ülke genelindeki etkileri tespit edilmiş ve ardından CHP’li olan dört milletvekili, Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan’ın parti kongresinde ‘‘Toprak Reformu’’ üzerine muhalefet olmaları neticesinde ilk kez muhalefet partisinin kurulacağının işareti verilmiştir. Uzun süreden sonra tek parti yönetiminin sona erip, yeni partilerin kurulduğunu ve demokratik faaliyetlerle seçimlerin yapıldığı yine birinci bölümde açıklanmış ve seçimlere katılan partilerin Türkiye genelinde aldıkları oy oranları gösterilmeye çalışılmıştır. Seçimler sonucu elde edilen bilgiler ile bu dönemin genel hatlarıyla ülkenin siyasi hayatının nitelikleri izah edilmiştir. Bu dönemde seçimlerde ülke genelinde çeşitli olaylar yaşanmış ve bunlar gündeme alınarak yapılan politikalar değerlendirilmeye çalışılmıştır. 1946’dan 1960 yılına kadar Türkiye’de bulunan CHP, DP, HP ve MP gibi siyasi partilerin kurulum aşamalarına kısaca değinilmiş hatta 21 Temmuz 1946 milletvekili seçimlerinin kaynaklara göre şaibeli olduğu iktidar ile muhalefeti karşı karşıya getiren seçimler olarak anıldığı tezde belirtilmiştir. Partilerin programları birbirleri ile kıyaslanmış; bu partilerin siyasi hayata girmesinde DP’nin izlediği politikalar sonrasında partiden istifa eden milletvekillerinin etkisinin büyük olduğu açıklanmıştır. Daha sonra 1950-54, 1954-57 ve 1957-60 yıllarında iktidar ile muhalefet arasındaki ilişkilerin tespitine yer verilmiş; bu ilişkilerin ülke geneline v etkileri izah edilmiştir. Seçimlerin başlamasıyla beraber partilerin seçim propagandalarına değinilerek seçimlerdeki iktidar-muhalefet arasında yaşanan rekabetçi faaliyetlerde çıkan olaylara da kısaca değinilmiştir. İkinci bölümde IX. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisine Mersin milletvekili olarak seçilen Refik Koraltan, Hüseyin Fırat, Aziz Köksal, M. Salih İnankur ve Şahap Tol’un özgeçmişleri, meclise sundukları kanun teklifleri, takrirleri(önerge) ve mecliste yaptıkları konuşmalar açıklanmıştır. Ayrıca tezin bu bölümünde TBMM’yi ziyarete gelen komşu ülkelerin temsil heyetlerinin konuşmalarına da yer verilmiştir. DP iktidarında gelen bu heyetlerin ülkeleriyle bazı dostluk ve ticari anlaşmalar yapıldığı çalışma da belirtilmiş; Milletvekillerinin meclis içerisinde hangi konu için söz aldıkları meclis tutanaklarına göre açıklanmıştır. Üçüncü bölümde X. Dönem Mersin Milletvekillerin de IX. döneme göre bazı değişikliklerin olduğu tespit edilmiştir. Buna göre; Şahap Tol ve M. Salih İnankur bu dönemde Mersin’den milletvekili seçilmedikleri gibi Yakup Çukurova, Mehmet Mutlugil ve M. Hidayet Sinanoğlu gibi kişiler X. dönem Mersin milletvekili olarak Meclisteki yerlerini almışlardır. Böylelikle bu dönemde Mersini temsilen toplam altı milletvekili görev almıştır. Bu milletvekilleri Yakup Çukurova, Mehmet Mutlugil, M. Hidayet Sinanoğlu, Refik Koraltan, Hüseyin Fırat ve Aziz Köksal’dır. İşte tezin bu bölümünde Meclise yeni katılan üç milletvekilinin özgeçmişleri verildiği gibi ayrıca bu dönem Mersin milletvekillerinin TBMM sundukları kanun teklifleri ve takrirleri(önerge) ile Mecliste tartışılan önemli konulardaki aktif konuşmalarına değinilmiştir. Dördüncü bölümde ise XI. Dönem Mersin Milletvekilli sayısının on’a çıktığı görülmüştür. Meclise bu dönem de Mersin’i temsilen katılan milletvekilleri İbrahim Gürgen, M. Hamdi Dölek, Yakup Karabulut ve Niyazi Soydan’dır. Tezin bu bölümünde Meclise yeni katılan Mersin milletvekillerinin özgeçmişleri açıklanmış ayrıca mevcut bulunan milletvekilleri ile beraber TBMM’ye sundukları kanun teklifleri, takrirleri(önerge) belirlenerek, meclis kürsüsünden yaptıkları konuşmalar ifade edilmiştir. Beşinci bölümde 27 Mayıs 1960 Askeri Darbe ve Yassıada’da yargılanan Mersin milletvekillerinden Refik Koraltan, Yakup Karabulut, Niyazi Soydan ve Hüseyin Fırat’ın kendi savunmaları ile onlar üzerine verilen kararlar anlatılmaya vi çalışılmıştır. DP’nin 1946 ile 1960 yılları arasındaki siyasi hayatı ele alınmış ve yaşanan siyasi olayların ülke geneline yansımaları ile darbeyi hazırlayan sebepler bu son bölüm de açıklanmaya çalışılmıştır. Darbe girişiminden sonra DP’lilerin yargılanmak üzere Yassıada’ya götürülmesi ve yargılama süreçleri ele alınmış ayrıca savunmalarına ilişkin belgelerde Başbakanlık Cumhuriyet Arşivin(BCA)den temin edilerek konuya açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. Tezin sonuç kısmı yazıldıktan sonra faydalanılan arşiv, gazete, araştırma- inceleme ve diğer kaynaklardan oluşan geniş bir kaynakçaya yer verilmiştir. Son olarak da tezde kullanılan bazı önemli belgelerin fotokopileri ek olarak tezin sonuna eklenmiştir. vii ABSTRACT MASTER THESIS DEMOCRATIC PARTY PERİOD MERSİN (ICEL) DEPUTİES AND ASSEMBLY ACTİVİTİES (1950-1960) BOLAT, Ercan History Administration Supervisor: Doç. Dr. Mehmet KAYA June 2017, 196 page This thesis contains the activities of the deputies of Mersin in Turkish Grand Nation Assembly in IX, X and XI terms (1950-1960). The study includes five chapters, one of which is the introduction. In the introduction, the political events in the Republic era are briefly discussed. The transition from one-party to multi-parties, its steps, its drawbacks, the events experienced before and after the transition are tried to explain. The activities