Niniejsze nagranie powstało na potrzeby przewodu doktorskiego Anny Czaickiej-Jaklewicz, w którym część opisową stanowiła rozprawa: „Michał Spisak jako jeden z najwybitniejszych przedstawicieli neoklasycyzmu w Polsce na przykładzie wybranych utworów solowych i kameralnych”. The present recording was performed for the needs of the doctoral dissertation process of Anna Czaicka-Jaklewicz, in which the descriptive part was the dissertation “Michał Spisak as One of the Most Outstanding Representatives of Neoclassicism in Poland on the Example of Selected Solo and Chamber Works.” Ⓒ DUX, DUX 1615, 2020 NAGRANIE ZREALIZOWANO W SALI KONCERTOWEJ AKADEMII MUZYCZNEJ IM. KAROLA SZYMANOWSKIEGO W KATOWICACH 8, 15 STYCZNIA ORAZ 17 LUTEGO 2017 ROKU. RECORDED AT THE CONCERT HALL OF THE KAROL SZYMANOWSKI ACADEMY OF MUSIC IN KATOWICE, 8TH, 15TH JANUARY & 17TH FEBRUARY, 2017. GRZEGORZ STEC REŻYSERIA NAGRANIA, MONTAŻ, MASTERING | RECORDING SUPERVISION & SOUND ENGINEERING, EDITING, MASTERING ŻANETA PNIEWSKA TŁUMACZENIA | TRANSLATIONS MICHAŁ SZOSTAKOWSKI MONTAŻ, MASTERING | EDITING, MASTERING RAFAŁ DYMERSKI PROJEKT GRAFICZNY, SKŁAD | GRAPHIC DESIGN, PAGE LAYOUT MARCIN TARGOŃSKI REDAKCJA | EDITOR DUX RECORDING PRODUCERS MORSKIE OKO 2, 02-511 WARSAW, POLAND | WWW.DUX.PL, E-MAIL: [email protected] Michał Spisak (1914–1965) PIANO SOLO AND CHAMBER MUSIC Anna CZAICKA-JAKLEWICZ fortepian | piano Adam MOKRUS skrzypce | violin Łukasz TREPCZYŃSKI fortepian | piano Twórczość Spisaka, poza znakomitością rzemiosła, odznacza się prawdziwą krystalicznością, żywotnością, a często i humorem. Muzyka ta jest przekonywująca, logiczna, pozbawiona gadul- stwa. [...] Jego wybitna twórczość stanowi w historii muzyki ważne ogniwo wielkiego łańcucha. Grażyna Bacewicz (1909–1969) Spisak był artystą doskonałym, kompletnym, nie w sensie szukania oryginalności za wszelką cenę, ale poprzez odrębność i indywidualność swego stylu. Jego myśl twórcza, mimo iż wyrażała się w sposób ogólnie przyjęty przez epokę, miała swój indywidualny charakter, co wypływało z tego, kim był ten człowiek. Zawsze, jeśli się jest wielkim artystą o prawdziwych walorach, adoptuje się styl, który rozpowszechniony jest najbardziej w danym okresie, w którym wypowia- dają się ludzie danej epoki i który mimo wszystko jest indywidualny dla każdego twórcy, choć nie wyróżnia się od innych jakimiś osobliwościami. Nie ma żadnych osobliwości, żadnych poszukiwań w muzyce Spisaka. Jest w niej coś, czego nie umiem zdefiniować i co, jak sądzę, nigdy jeszcze nie zostało zdefiniowane – wybitna oso- bowość twórcy. Swoim zachowaniem się, inteligencją, sposobem bycia, myślenia, akceptowania życia (wszystko to naznaczało jego muzykę cechą unikalności) – stworzył swoistą postawę artystyczną. Nadia Boulanger (1887–1972) ...drży mi ręka, gdy mam pisać o Michale Spisaku – wspaniałym artyście, kryształowym czło- wieku i niezrównanym przyjacielu. Od pierwszego zetknięcia się z nim miałem podziw dla jego dojrzałej, pełnej jakby surowego piękna, a przy tym niezwykle przejrzystej muzyki. Witold Lutosławski (1913–1994) 4 Spisak’s work, apart from the excellence of craftsmanship, is characterised by genuine transpar- ency, liveliness, and often humour. This music is convincing, logical, devoid of talkativeness. [...] His outstanding output constitutes an important link in the great chain of the history of music. Grażyna Bacewicz (1909-1969) Spisak was an excellent artist, complete, not in the sense of seeking originality at all costs, but through the distinctiveness and individuality of his style. His creative thought, although it was expressed in a generally accepted manner by his contemporaries, had its individual character, which resulted from who this man was. If you are a great artist with genuine values, you always adopt a style that is most widespread in a given period, in which people of a given era speak and which, despite everything, is individual for each artist, although it does not stand out from others in some peculiarities. There are no singularities, no quest in Spisak’s music. It has something I cannot define and which, I think, has never been defined – the outstanding personality of the creator. With his behaviour, intelligence, way of being, thinking, accepting life (all of the above marked his music with a unique trait) – he created a specific artistic attitude. Nadia Boulanger (1887-1972) ... my hand trembles when I am to write about Michał Spisak – a wonderful artist, a flawless man, and an incomparable friend. From the first contact with him, I admired his mature, full of as if raw beauty, and at the same time extremely transparent music. Witold Lutosławski (1913-1994) 5 Michał SPISAK (ur. 14 września 1914 r. w Dąbrowie Gór- Spisak ukończył dwa lata przed czasem, wyprzedzając niczej, zm. 28 stycznia 1965 r. w Paryżu). obowiązujący wówczas dziewięcioletni tok studiów, Dzieciństwo Michała Spisaka to bardzo mroczny z wynikiem bardzo dobrym, natomiast 25 maja 1937 okres w życiu kompozytora. Spisak wychowywał się roku zakończył studia kompozytorskie z wyróżnieniem, w atmosferze smutku i nieszczęścia, awantur spowo- otrzymując jednocześnie stypendium Śląskiego Towa- dowanych alkoholizmem ojca, a także był świadkiem rzystwa Muzycznego na dalsze kształcenie w Paryskim chorób i przedwczesnej śmierci dwójki swojego rodzeń- Konserwatorium Muzycznym. W ówczesnym Paryżu, stwa. Na domiar złego los nie oszczędził również jego obok wielu znakomitych pedagogów jak Paul Dukas czy samego – już jako 4-latek zachorował na chorobę Vincent d’Indy, królowała Nadia Boulanger (1887–1979), Heinego-Medina i przez wiele lat nie był w stanie samo- prowadząca wszechstronną działalność pedagogiczną, dzielnie się poruszać. kompozytorską, dyrygencką i publicystyczną. To właśnie pod jej skrzydła szczęśliwie trafił Michał Spisak. Należy A jednak był optymistą, uśmiech częściej niż jednak podkreślić, że młody kompozytor jeszcze przed smutek, gościł na jego twarzy. W muzyce odbija rozpoczęciem zagranicznej edukacji, na swoim koncie się stan duszy twórcy. Muzyka Spisaka jest miał już ponad czterdzieści kompozycji napisanych pogodna, pełna energii, ruchu. w Polsce, które doskonale wpisywały się w założenia Jan Krenz szkoły Nadii Boulanger i ogólnie pojęty styl neoklasyczny. W październiku 1937 roku wstąpił do Stowarzyszenia Po ukończeniu siedmiu klas szkoły powszechnej w War- Młodych Muzyków Polaków, a około półtora roku później szawie 16-letni Spisak powrócił do rodzinnego mia- objął stanowisko wiceprezesa w zarządzie SMMP. sta i rozpoczął studia w Konserwatorium Muzycznym Poza studiowaniem i komponowaniem Spisak poświę- w Katowicach. Ukończył klasę skrzypiec Józefa Cetnera cał się działalności publicystycznej. Na łamach „Śląskich i klasę kompozycji Aleksandra Brachockiego, prowadząc Wiadomości Muzycznych” ukazał się cały szereg artyku- symultanicznie studia u Kazimierza Sikorskiego – profe- łów jego autorstwa. sora kompozycji w Konserwatorium Warszawskim. Poza Nadszedł rok 1939, wybuch II wojny światowej, okres działalnością artystyczną, związaną z przebiegiem stu- burzliwy i niepewny. Spisak był zmuszony opuścić Paryż, diów, poświęcał się również pracy pedagogicznej, począt- skąd przeniósł się do niewielkiej, górskiej miejscowości kowo prywatnie udzielając lekcji gry na skrzypcach, Voiron, gdzie pozostał aż do roku 1945. a następnie na stanowisku asystenta w Niższej Szkole Tuż po wojnie kompozytor powrócił do Paryża. Muzycznej w Katowicach. Wydział Instrumentów Smycz- Okres powojenny przyniósł Spisakowi cały szereg kowych Konserwatorium Muzycznego w Katowicach nagród: za balet Melos został uhonorowany pierwszym 6 wyróżnieniem we francuskim konkursie „Prix Biaritz Honorowego Obywatela Miasta Dąbrowa Górnicza. 1951”; dwukrotnie otrzymał najwyższą nagrodę – Premier Michał Spisak przez cały okres swojej twórczości Grand Prix – w Międzynarodowym Konkursie Kompozytor- pozostawał konsekwentnie wierny ideom neoklasycznej skim im. Królowej Elżbiety Belgijskiej w Brukseli (w roku szkoły francuskiej, co przejawia się między innymi w kla- 1953 za Serenadę na orkiestrę, a cztery lata później rowności konstrukcji jego kompozycji, bogatej, a zarazem za Concerto giocoso per orchestra da camera). Ogrom- niezwykle uporządkowanej orkiestracji, wykorzystaniu nym sukcesem w skali światowej było Grand Prix w Mię- klasycznych i barokowych form muzycznych, a także dzynarodowym Konkursie na Oficjalny Hymn Olimpijski braku programowości w utworach. Na indywidualny styl w 1955 roku, gdzie, spośród 392 zgłoszeń, to właśnie jego twórczości wpływ miało wiele czynników. Przede Hymn Olimpijski na chór mieszany i orkiestrę Spisaka wszystkim był dojrzałym, ukształtowanym przez życie okazał się tym, który zabrzmiał na otwarciu XVI Igrzysk człowiekiem, świadomym siebie i swoich preferencji Olimpijskich w Melbourne (1956). muzycznych, niezwykle bliskich francuskiej szkole Nadii I wreszcie jedna z ostatnich kompozycji – Impro- Boulanger. Jej słowa pięknie odzwierciedlają nieprze- visazione per violino e pianoforte została doceniona ciętny talent polskiego kompozytora: w II Międzynarodowym Konkursie im. Henryka Wieniaw- Sądzę, że wybitna osobowość Spisaka była już skiego w Poznaniu w roku 1963. ukształtowana, gdy go poznałam. Gdy Spisak przybył Związek Kompozytorów Polskich wyróżnił Spisaka do Paryża, był już Spisakiem. […] Francja dopomogła doroczną Nagrodą ZKP (1964), przyznawaną za wybitne mu jedynie lepiej poznać samego siebie. Będąc tutaj, osiągnięcia w dziedzinie muzyki, jak również na wniosek czytając wiele, interesując się wszystkim tak, jak to czy- ZKP Rada Państwa przyznała Spisakowi