4 E-folklor Wstęp Wojciech Burszta, Adam Pomieciński 6 Folklorystyczny Wspólnotowa przestrzeń emocji Janina Hajduk- nerw internetu i wyobraźni Nijakowska 20 E-, cyber-folklor Nowy paradygmat badania nowych Magdalena mediów? Zdrodowska 32 Od folkloru do protez Kulturowe znaczenie portalu Rafał Ilnicki egzystencjalnych Facebook 44 Miejsce folkloru Jan Kajfosz w konstruowaniu współczesnego świata 64 Trzeci język Anna Miłoszewska 70 Czy Hitler jest E‑folklor jako komentarz Michał Rauszer hardcorem? 86 E-humanitaryzm Pomaganie przez klikanie Adam Pomieciński 96 Sieć objawień O pewnym wymiarze e‑folkloru Piotr Siuda religijnego 110 „[ ` ] [ ` ] [ ` ] :((( :*…” Praktyki żałobne Magdalena w cyberprzestrzeni Kamińska 122 I want a third pill Tożsamość w sieci, czyli jak cyborg Mariusz Kania stał się wirusem 134 Recenzje 136 Abstrakty 2 kultura popularna 2012 nr 3 (33) 4 E-folklore Introduction Wojciech Burszta, Adam Pomieciński 6 The Folkloristic Face A Common Space of Emotions Janina Hajduk- of the Internet and Imagination Nijakowska 20 E, Cyber-Folklore New Paradigm in New Media Magdalena Research? Zdrodowska 32 From Folklore to Cultural Meaning of Facebook Rafał Ilnicki Existential Prostheses Portal 44 The Place of Jan Kajfosz Folklore within the Construction of the Contemporary World 64 The Third Language Anna Miłoszewska 70 Is Hitler a Hardcore? E‑folklore as a Comment Michał Rauszer 86 E-humanitarianism Helping Through Clicking Adam Pomieciński 96 The Network Piotr Siuda of Revelations 110 [`] [`] [`] :((( :*... Bereavement Practices in the Magdalena Internet Kamińska 122 I want a third pill Mariusz Kania 134 Reviews 136 Abstracts 4 kultura popularna 2012 nr 3 (33) Wojciech Józef Burszta E-folklor Adam Pomieciński – wstęp Refleksja na temat współczesnego folkloru wyraźnie zmieniła swój charakter i profil. Cofnijmy się na moment do roku 1846, kiedy to William Thoms zaproponował naukową definicję „folkloru” rozumianego jako wiedza ludu (Krzyżanowski [ red. ], Słownik folkloru polskiego, Warszawa 1965). Potrzeba badania folkloru doprowadziła wówczas do powstania folklorystyki jako dyscypliny naukowej, która dążyła do uchwycenia wszystkich przejawów kultury duchowej ludu. W praktyce sprowadzało się to do analiz takich form jak ludowe podania, legendy, pieśni, przysłowia czy bajki. Pomimo że folklorystyka w naturalny sposób łączyła się z etnografią badającą kulturę ludową, to wykazywała równie dużo związków z naukami filologicznymi. Dynamika procesów społecznych jest jednak nieunikniona. Wraz ze zmianami kulturowymi, a zwłaszcza zanikiem tradycyjnej kultury ludowej, folklorystyka przekształciła się w naukę z gruntu antropologiczną, zajętą śledzeniem zupełnie nowych form folklorystycznych. Szybkie przeobra‑ żania kulturowe sprawiły, że zaczęto mówić o folklorze określonych grup zawodowych, subkultur czy o folklorze miejskim. Wreszcie w dobie bujnie rozwijających się nowych technologii dostrzeżono także przejawy folkloru inspirowanego telewizją, filmem, reklamą. Folklor stał się integralną częścią popkulturowej rzeczywistości i przestał być „własnością” tylko jednej grupy. Z powodzeniem zaczęto mówić o folklorze globalnym, który przekracza bariery językowe, etniczne, narodowe. Globalna ekumena, by użyć w tym miejscu określenia zaproponowanego przed laty przez antropologa Arjun Appaduraia, wykształciła szereg możliwości komunikacyjnych, sprzyjających przekazywaniu treści w szybkim tempie i w nieograniczony sposób. Pojawienie się internetu i łatwy do niego dostęp dopełniły i przypieczętowały zmiany dotyczące charakteru samego folkloru. Wojciech Józef Burszta E ‑ f o l k l o r – w s t ę p 5 Dziś wirtualna przestrzeń stała się przepastnym terytorium zarówno Wojciech Józef Burszta – kierownik folklorystycznym, jak i folkloryzacyjnym. E‑folklor, łączący różne środki Katedry Antropologii wyrazu, dokonał recyklingu wielu gatunków kulturowych, funkcjonujących Kultury w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej jeszcze w kulturze ludowej. Plotki czy pogłoski są przecież ważnymi „in‑ w Warszawie, kieruje formacjami” popularnych portali internetowych, przeglądanych, czytanych także Zakładem Badań i komentowanych przez miliony użytkowników wirtualnej sieci. Przesyłany Narodowościowych Instytutu Slawistyki drogą elektroniczną przekaz w ciągu chwili obiega świat. Digitalny folklor, PAN w Poznaniu. Jest bezustannie kopiowany i przetwarzany, w ludyczny bądź sensacyjny sposób prezesem Instytutu im. Oskara Kolberga, zakorzenia się w naszej codzienności. Łańcuszki szczęścia wysyłane pocztą redaktorem naukowym e‑malilową, per analogiam nawiązujące do ludowej tradycji listów z nieba, są półrocznika „Sprawy tylko jednym z wielu przykładów (często przywoływanym!) koegzystencji Narodowościowe” i przewodniczącym rozmaitych elementów kulturowych ze współczesnej i minionych epok. Komitetu Nauk o Kul- E‑folklor to również nowe formy i gatunki będące świadectwem jego turze PAN. Antropolog kultury, kulturoznawca dynamicznego rozwoju: chaty, blogi, fora, memy internetowe, serwisy spo‑ i eseista piszący łecznościowe. Wszystkie z nich są częścią sieciowych wspólnot, z których o rzeczach poważnych każda wytwarza opowieści o własnych „lokalnych” światach. Owe narracje i ulotnych. Stypendysta Fulbrighta i Fundacji multiplikowane są w niezliczonych wariantach i odmianach. Co istotne, Kościuszkowskiej, różnorodność nowych form folklorystycznych nie jest wcale dowodem na wykładał w Yale, Chicago zmniejszanie się pojemności repertuarowej współczesnego folkloru. Przeciwnie, i Paryżu. Interesuje się muzyką rockową, futbo- wirtualne wspólnoty wygenerowały wiele nowych modeli komunikacyjnych lem angielskim, miłośnik sprzyjających nowym sytuacjom folklorotwórczym. i znawca kryminałów. Od 2005 roku osiadł Teksty zgromadzone w niniejszym numerze „Kultury popularnej” pokazują w Milanówku; niebawem różne emanacje owego nowo‑starego środowiska, jakim dla treści folklory‑ ukaże się jego książka stycznych jest internet. To codzienność, w której tkwimy, obserwujemy ją albo Wojny kultur z popnac- jonalizmem w tle. wręcz bierzemy udział w tworzeniu środowiska elektronicznego codziennej ekspresji folklorystycznej. Przecież sam internet w coraz większym zakresie Adam Pomieciński – staje się tworem „ludowej” wyobraźni, nasyconej multimedialnymi narracjami, adiunkt w Instytucie które – podobnie jak w folklorze tradycyjnym – mają zbiorowego autora. Jeszcze Etnologii i Antropologii nigdy w dziejach nie istniało podobnie anonimowe medium umożliwiające Kulturowej UAM, zajmuje się tematyką błyskawiczne rozprzestrzeniania się ludowych narracji o świecie, ale wcale współczesnych ruchów nie jest tak, że nie jesteśmy w stanie zidentyfikować środowisk tworzących antyglobalistycznych, je – wystarczy wejść na fora dyskusyjne, blogi, strony fanowskie i pochylić autor książki Reklama w kulturze współczes- nad wieloma innymi formami aktywności, aby uświadomić sobie, że internet nej (Poznań 2005). odtwarza w technologicznej formie potrzebę wspólnotowości. A ta ostatnia zawsze buduje się na opowieściach. 6 kultura popularna 2012 nr 3 (33) Janina Hajduk- Nijakowska Folklo- rystycz- ny nerw internetu Wspólnotowa przestrzeń emo- cji i wyobraźni Janina Hajduk ‑ N i j a k o w s k a Folklorystyczny nerw internetu 7 Gwałtowny rozwój nowych mediów, a zwłaszcza internetu, zainicjował Janina Hajduk-Nijakow- ska, dr hab., folklorysta, poważne przemiany w tej sferze kultury, którą od lat obserwuję: w kulturze kulturoznawca, profesor zdominowanej przez bezpośredni przekaz kulturowy, nazywanej również w Katedrze Teatru, Filmu i Nowych Mediów w kulturą typu ludowego. Otóż pojawienie się nowego, elektronicznego środka Uniwersytecie Opolskim. przekazu, inspirującego aktywność odbiorców, niepostrzeżenie doprowadziło nie tylko do gruntownego przemodelowanie relacji międzyludzkich, ale przede wszystkim zmieniło jakościowy wymiar tej sfery kultury, początkowo niedostrzeżony nawet przez badaczy. To symptomatyczne, że podobny stan mogliśmy obserwować przed laty, gdy słowo pisane coraz śmielej „wdzierało” się w tę sferę kultury, tworząc nowe zjawiska (napisy na belce w domu, nad drzwiami, na kaflach, grobach, figurach, makatkach, a nadto listy, testamenty, księgi z prośbami do Pana Boga, zapisy oracji weselnych, życzeń przeróżnych), a badaczowi zainteresowanemu ową „kulturą ludowych napisów” odradzono zajmowanie się takimi tematami. Zjawiska kultury typu ludowego wymagają obecnie – w zupełnie nowej sytuacji komunikacyjnej – nie tylko gruntownego przedefiniowania, ale również podjęcia skutecznej próby nadania nowego znaczenia pojęciu folkloru. Nie miejsce tu, by teraz to roztrząsać, ale warto zdać sobie sprawę z tego, że folklor tak silnie utrwalił w polskiej tradycji humanistycznej, a także w potocznym obiegu, swój stereotypowy, często ideologiczny wymiar, iż posługiwanie się nim współcześnie z miejsca wprowadza skojarzenia uniemożliwiające merytoryczną dyskusję. Folklorystyka ciągle pozostaje w humanistyce „ubogą krewną z plebejskim rodowodem”, a wyobrażenia o folklorze „kształtowane są głównie przez zespoły estradowe i wydawnictwa okazjonalne, regionalne, a nie przez naukę” (Bartmiński, 1990: 128). Co więcej, kontrowersje związane z pojęciem współczesnego folkloru prowadzą nawet do zanegowania istnienia folklorystyki jako dyscypliny, której przedmiotem analizy jest właśnie folklor. Ale gdy dawne definicje tracą sens, gdy zanika tradycyjny przedmiot badań folklorystycznych, czy to oznacza jednocześnie kryzys samej dyscypliny? A może po prostu dotychczasowe narzędzia badawcze już tak okrzepły, że nie nadążają za zmianami w kulturze?