ürk Dili Tari Doç. Dr. ALİ AKAR ötüken Türk Dİlî Tarîhİ Dönem-Eser-Bibliyografya- ÖTÜKEN Prof. Dr. Ali Akar T ü r k D İlİ T a r îh İ - Dönem-Eser-Bibliyografya- ÖTÜKEN YAYIN NU: 597 KÜLTÜR SERİSİ: 272 1. Basım: 2005 5. BASIM T.C KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI SERTİFİKA NUMARASI 16267 ISBN 978-975-437-517-6 ÖTÜKEN NEŞRİYAT A.Ş.® İstiklâl Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyoğlu-îstanbul Teİ: (0212) 251 03 50 * (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12 Ankara İrtibat bürosu: Yüksel Caddesi: 33/5 Yenişehir - Ankara Tel: (0312) 431 96 49 İnternet: www.otuken.com.tr E-posta: [email protected] Kapak Tasannu: GNG Tanıtım Dizgi - Tertip: Ötüken Kapak Baskısı: Yeditepe Ofset Basfo: Yayİacık Matbaası (0212)6125860 Maltepe mah. Lîtros yolu Fatih Sanayi Sitesi No: 12/197-203 T opkapı-Zeytinbumu Cilt: YediGün Müceilithanesi İstanbul-Ekim 2012 Ali AKAR; 10.02.1965 tarihinde Sivas'ta doğdu. 1988 yılında KTÜ Fatih Eğitim Fa­ kültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. Kısa bir süre orta öğretim­ de öğretmenlik yaptıktan sonra 1990’da Fatih Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiya-. tı Öğretmenliği Bölümünde açılan araştırma görevliliği sınavını kazanarak üniversi­ teye geçiş yaptı. Yüksek lisans çalışmasını, 1992 yılında Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Eski Anadolu Türkçesi alanında hazırladı. Doktorasını İstanbul Üni­ versitesi Sosyai Bilimler Enstitüsü Eski Türk Dili Ana Bilim Dalı'nda ‘’Mirkâtü'l-dhâd (Dil Özellikleri-Metin-Dizin)" adlı tez çalışması ile 1997 yılında tamamlayarak T ürk Dili bilim doktoru" unvanını kazandı. Askerlik görevim, Kara Harp Ökulu'nda yedek subay öğretim elamanı olarak ta­ mamladı. 2006’da doçent, 2011 tarihinde profesör oldu. Ulusal ve uluslararası dergilerde pek çok makalesi yayımlandı. Yurtiçi ve yurtdışmda çeşitli bilimsel toplantılarda bulundu. Ali Akar'ın 2005 yılında yayımlanan Türk Dili Tariki kitabı birçok üniversi­ tede Türkolojiye giriş derslerinde temel kaynak olarak okutulmaktadır. Muğla yöresi -dil ve ağız Özelliklerini içeren Muğla Ağızlan adlı bir kitabı ile Türk Dil Kummündan yayımlanmak üzere iki kitabı daha bulunmaktadır. Çalışmalarım Muğla Sıtkı Koçman Ümversitesi'nde sürdüren Ali Akar, evli ve iki çocuk babasıdır. İÇİNDEKİLER Beşinci Baskı İçin Öns&z........................................................................................................................... II Türkoloji ile Ügİli Başlıca Kısaltmalar...................... *...............................................................................13 Dünya Dil Aileleri......................................................................................................................................15 I- Kaynaklan Bakımından Dünya D illen...........................................................................................15 A. Hint-Avrupa Dilleri................................................................ *......................... -................... ... 15 B. Çin-Tibet Dilleri.....................................*...................................................................................18 C. Hami-Sami Dilleri........................*....................................................................... *.............*.....ÎS D. Altay D illeri.................................................................................................................................18 E. Bantu Dilleri*....................................................................,......................................................... 19 F. Kafkas Dilleri.................................................... *................................................ ....................... 19 G. Fin-UGor Dilleri.............................................................. ...........................................................19 H. Avustronezya Dilleri......................................*..........................................................................20 1 Amerika Yerli Dilleri................................................................................................................... 20 M- Yapılan Bakımından Dünya Dilleri................................................................................................ 18 Ural-Altay Dilleri Kuramı..................... ..................................................................................................22 Altay Dil Birliği Kuramı............................................................................................................ 26 I. Altay Dillerinin Ses Denklikleri Meselesi...............................................................................32 II. Altay Dillerinin Ortak Özellikleri............................................................................. 33 IH. Altay Dillerinin Yayılma Alanları ve Kollan........................................................................ 36 W. Altay Dilleri ile İlGili Bazı Rakam ve İstatistikler.................................................................37 V. Altay Dilleri ile İlGili Genel BibliyoGrafya...............................................................................38 Türkoloji............................... 40 Türk Lehçelerinin Sınıflandırılması............................................................................................................45 I. RadlofPun Tasnifi................................................................................................ 46 EL Ramstedtiin Tasnifi........................................................................................ 47 III. Samoyloviç'in Tasnifi................................................................................................................48 IV. Rasaneriin Tasnifi....................................................................................................................49 V. Talat Tekin'in Tasnifi.................................................................................................................49 VI. Lars johansoritın Tasnifi....................'....................................................................................51 Türk Dilinin Tarihî Devirleri.....................................................................................................................54 En Eski Türkçe Çağı................................................................................................................................... 56 İlk Türkçe Çağı...........................................................................................................................................60 I. H unlar............................................................................... 61 II. Hanların Dili................................................................................................................................65 III. İlk Türkçenin Lehçelere Aynlması............................................ 69 Eski Türkçe Çağı.........................................................................................................................................70 L Eski Ban Türkçesi........................................................................................................................ 70 A. Tuna BniGarcası (VH-IX Yüzyıl)................................................................ 70 1) Tuna BulGarlan....................................................................................................................70 2) Tuna BulGarlannm Dil Anıtları........................................ 72 B. İdil BulGarcası {XIU-XV. Yüzyıl)......................................................................................75 1) İdil BulGarları......................................................................................................................75 2) İdil BulGarlarının D ili.................................................................................................. 76 E. Eski Doğu Türkçesi (VI-X. Yüzyıllar)..................................................................................... 78 A. Köktürkler ve Köktürkçe.........................................................................................................78 1) Köktürkler.......................................................................................................................... 78 2) Köktürkçe............................................................................................................................84 a) Köktürk Yazıdan ve Araştırılma Tarihi........................................................................86 b) Köktürkler Çağma Ait Yazıtlar...................................................................................... 91 c) Köktürk Yazısı............................................. 94 ç). Köktürk Yazısının Yazımı...............................................................................................97 Metin-I-(Köktürkçe).......................................................................................................100 Okuma Metni-I-..............................................................................................................102 B. UyGurlar ve Eski UyGurca......................................................................................................104 1) UyGurlar.................................................' ...........................................................................104 2) Eski UyGurca...................................................................................................................... 106 a) Eski UyGurca Çalışmalarının Kısa Tarihçesi.............................................................