Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2011 ROKU Raport opracowany Zatwierdził: w Wydziale Monitoringu Środowiska Adam Ludwikowski WIOŚ w Warszawie Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie Warszawa 2012 r. SPIS TREŚCI WSTĘP .................................................................................................................. 3 1. DANE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM ...................... 4 2. OCHRONA POWIETRZA ......................................................................... 13 3. WODY POWIERZCHNIOWE ................................................................... 55 4. GOSPODARKA ODPADAMI ................................................................... 87 5. OCHRONA PRZED HAŁASEM ............................................................. 148 6. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ....................................................... 173 7. PRZYRODA ............................................................................................. 181 WSTĘP „Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2011 roku” to kolejne opracowanie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie udostępnione w formie elektronicznej na stronie internetowej Inspektoratu pod adresem: www.wios.warszawa.pl w zakładce PUBLIKACJE, nie wydawane w formie książkowej. Przedstawione zostały w nim oceny podsumowujące wyniki badań i pomiarów wykonanych w 2011 roku w ramach państwowego monitoringu środowiska w zakresie następujących komponentów: powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, hałasu, pól elektromagnetycznych i przyrody. W publikacji przedstawiono także informacje o gospodarce odpadami w województwie mazowieckim oraz oddziaływaniu różnych źródeł emisji na poszczególne elementy środowiska. Wiarygodna diagnoza stanu środowiska oraz świadomość przyczyn i skutków zmian w nim zachodzących, pozwoli zapobiegać degradacji środowiska oraz podejmować racjonalne działania w celu przywrócenia lub utrzymania standardów jego jakości. Należy podkreślić, że badania stanu środowiska, prowadzone w ramach państwowego monitoringu środowiska mogły być realizowane w tak szerokim zakresie dzięki finansowemu wsparciu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz dotacji z Norweskiego Mechanizmu Finansowego, wykorzystanej na zakup nowoczesnego sprzętu specjalistycznego do laboratorium i automatycznych stacji pomiarowych jakości powietrza. Nasz Raport „Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2011 r.” kierujemy do wszystkich, których interesuje stan środowiska, mając nadzieję, że spełni on rolę edukacyjną i wzbogaci wiedzę społeczeństwa o tym zagadnieniu i problemach z nim związanych. Zapraszamy do odwiedzania strony internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie (www.wios.warszawa.pl) oraz strony internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (www.gios.gov.pl), na których przedstawione są w sposób bardziej szczegółowy zagadnienia poruszane w Raporcie w skali województwa oraz całego kraju. Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska 3 1. DANE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Województwo mazowieckie jest największym i zarazem najludniejszym województwem w Polsce. Zajmuje powierzchnię 35,6 tys. km2, co stanowi 11,4% powierzchni kraju. Graniczy z sześcioma województwami: warmińsko-mazurskim, podlaskim, lubelskim, świętokrzyskim, łódzkim, kujawsko-pomorskim. Obejmuje większość obszaru historycznego Mazowsza, część środkowego Podlasia oraz Ziemię Radomską. Według kryteriów fizyczno-geograficznych, prawie całe województwo należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, jedynie południowe jego krańce do prowincji Wyżyny Polskie, a niewielkie fragmenty na wschodzie do Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Wysokości bezwzględne powierzchni na ogół nie przekraczają 200 m n.p.m. Najniższy punkt (53 m n.p.m.) znajduje się na terenie osiedla Radziwie w Płocku, zaś najwyższy punkt (408 m n.p.m.), to góra Altana na Garbie Gielniowskim koło Szydłowca. W krajobrazie dominują bezjeziorne równiny denudacyjne zbudowane z glin morenowych, piasków i pokryw peryglacjalnych ze żwirowymi ostańcami moren i starszych zlodowaceń. Równiny są pocięte dolinami rzek i urozmaicone kotlinowymi obniżeniami. Województwo mazowieckie położone jest w dorzeczu Wisły Środkowej. Wisła w granicach województwa przepływa na długości około 320 km. Inne duże rzeki, których długość w województwie przekracza 100 km to: Bug, Narew, Orzyc, Liwiec, Wkra, Skrwa Prawa. Większe lewobrzeżne dopływy Wisły to: Radomka, Pilica, Jeziorka i Bzura. Naturalne jeziora zajmują nieznaczną powierzchnię województwa, występują głównie w zachodniej części w powiatach gostynińskim, płockim i sierpeckim jako Pojezierze Gostynińskie (największe Jezioro Zdworskie – 355,3 ha). W obrębie województwa funkcjonują trzy duże zbiorniki zaporowe: Włocławski, Zegrzyński i Domaniów (łączna powierzchnia – 108,4 km2, pojemność – 513,8 hm3). Województwo posiada znaczne zasoby eksploatacyjne wód podziemnych stanowiące 12,3% zasobów krajowych. Występują tu wody podziemne związane z utworami geologicznymi: czwartorzędowymi, trzeciorzędowymi, kredowymi i jurajskimi. Eksploatowane wody pochodzą głównie z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Województwo nie jest zasobne w surowce mineralne. Podstawową grupę stanowią kopaliny pospolite, do których należą głównie kruszywa naturalne i surowce ilaste. Fosforyty, gliny ogniotrwałe, piaski formierskie, węgiel brunatny występują w niewielkich ilościach. Przeważają gleby brunatne, bielicowe oraz rdzawe powstałe na podłożu piasków różnej genezy, glin i utworów pyłowych. W dolinach rzecznych występują mady pochodzenia aluwialnego. Gleby województwa wykazują duże zróżnicowanie kompleksów przydatności 4 rolniczej z wyraźną przewagą kompleksów słabej i średniej jakości. Najbardziej wartościowe gleby (kompleksy przydatności rolniczej 1 – 3) stanowią około 20% powierzchni województwa. Znaczne jest zakwaszenie gleb. Około 64% użytków rolnych to gleby o odczynie kwaśnym i bardzo kwaśnym (pH poniżej 5). Zagrożeniem dla gleb jest erozja wietrzna, którą objętych jest około 33% gruntów rolnych. Dane i informacje o województwie prezentuje Mazowiecki System Informacji Przestrzennej: http://www.wrotamazowsza.pl/msip_main/atts/154/glebowo_rolnicza1.jpg Lasy zajmują 22,8% powierzchni województwa. Pomimo systematycznego zalesiania wskaźnik lesistości plasuje województwo na przedostatnim miejscu w kraju (przed województwem łódzkim). Duże kompleksy leśne tworzą: Puszcza Kurpiowska, Puszcza Kampinoska, Puszcza Kozienicka i Puszcza Mariańska. Region posiada walory turystyczne liczące się w skali kraju oraz w skali międzynarodowej. Są to przede wszystkim zabytki i miejsca historyczne Warszawy oraz liczne atrakcje przyrodnicze (obszary prawnie chronione stanowią 29,7% powierzchni województwa). Klimat województwa ma charakter przejściowy między morskim i kontynentalnym. Na wschodzie zaznaczają się wpływy klimatu kontynentalnego, wyrażające się większymi rocznymi wahaniami temperatur, niższymi temperaturami w zimie, krótszym okresem wegetacyjnym. W 2011 roku średnia roczna temperatura kształtowała się następująco: około 8,8°C w północnej części województwa, 9,2°C we wschodniej części województwa, 10°C w części środkowo-zachodniej. Najczęściej występowały wiatry o prędkości z zakresu od 4,1 m/s do 4,9 m/s o kierunku zachodnim oraz południowo-zachodnim. Najniższe sumy opadów zarejestrowano w południowej części województwa (420-450 mm), a najwyższe w północnej i północno-wschodniej części (ok. 600 mm). Dane meteorologiczne za 2011 rok dla stacji IMGW w Warszawie są następujące: temperatura średnioroczna 9,1º C, roczna suma opadów 604 mm, usłonecznienie 2 418 godzin/rok. Charakterystyki meteorologiczne w województwie mazowieckim w 2011 roku przedstawiono szczegółowo w rozdziale „Ochrona powietrza”. Łączna powierzchnia terenów zagrożonych powodzią ze strony głównych rzek województwa wynosi około 2,3 tys. km2, co stanowi 6,5% jego powierzchni. Zagrożenie stwarza przede wszystkim rzeka Wisła. Najbardziej narażona na powódź jest Kotlina Warszawska. Znaczne obszary narażone na wody powodziowe występują także w gminach położonych w dolinach Narwi, Bugu, Pilicy i Bzury. DANE ADMINISTRACYJNE Województwo mazowieckie, obok województwa łódzkiego, zaliczane jest do regionu centralnego Polski. W skład województwa wchodzą 42 powiaty, w tym pięć miast na prawach powiatu (Warszawa, Radom, Płock, Siedlce, Ostrołęka) oraz 314 gmin: 35 miejskich, 50 miejsko-wiejskich i 229 wiejskich. W województwie prawa miejskie posiada 85 miejscowości, w tym 3 miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców (Warszawa, Radom, Płock) i 4 miasta powyżej 50 tys. mieszkańców (Siedlce, Ostrołęka, Pruszków, Legionowo). 5 Mapa 1.1. Podział administracyjny województwa mazowieckiego Wykres 1.1. Struktura ludności w województwie mazowieckim w 2011 roku (źródło: GUS) Wykres 1.2. Gęstość zaludnienia w województwie mazowieckim (źródło: GUS) 6 DANE DEMOGRAFICZNE Województwo mazowieckie zamieszkuje 5 285 604 osób, co stanowi 13,7% ludności kraju. Średnia gęstość zaludnienia systematycznie wzrasta i wynosi obecnie 148 osób/km2, przy średniej krajowej 123 osoby/km2 (większa jedynie w województwach śląskim i małopolskim). Na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Ogółem w miastach zamieszkuje 64,2% ludności województwa. Obserwuje się wzrost ludności mieszkającej na wsi (o prawie 2% w stosunku do 2010 r.). Przyrost naturalny