Frano Kulli Kohë e përlyeme - Publicistikë - Frano Kulli Kohë e përlyeme - Publicistikë - Parathënia nga Agron Gjekmarkaj Përkujdesja gjuhësore: Tefë TOPALLI Kopertina: Paolo CURCI Paraqitja grafike: Rezarto KULLI Enti Botues “Gjergj Fishta”, 2018 tel. +355 215 22342; fax: +355 215 22661 e-mail: [email protected] Ia kushtoj: Julias, mbesës e Samuelit, nipit. Falënderoj miqtë e bashkëpunëtorët e mij të vyer, studiuesin Tonin Çobani, shkrimtarin e studiuesin Stefan Çapaliku dhe shkrimtarin e gazetarin Lazer Stani, që e kanë inkurajuar më së pari daljen e këtij libri. Falënderoj publicistin e pedagogun Agron Gjekmarkaj për parathënien e bërë me dashuri dhe prof. Hamit Boriçin, me përkrahjen e hershme të të cilit zë fill përvoja ime modeste në rrugën e publicistikës. Robert Rakipllarin, kryeredaktorin e “Panorama” e falënderoj për bashkëpunimin e gjatë të mirëkuptuar. Kohë e përlyeme Pasqyra e lëndës Parathënie nga Agron Gjekmarkaj: Publicistika e Frano Kullit si shënjuese e dilemave të tranzicionit ....................................................................................11 I. “Kokëderrat” e kënaqun dhe… “Sokrati”i vuejtun “Kokëderrat” e kënaqun dhe… “Sokrati” i vuejtun ........ 17 Aty ku mbaron e drejta dhe... fillon e padrejta e dhunshme ................................................................................ 20 Katolikët, martirë ose…të përdorur ? ............................... 24 Ironia e shtetit që do të bëjmë... .......................................... 29 Guvernatorët e pafajshëm… ................................................ 32 Pse është kuqluar kaq shumë Shkodra? ........................... 36 “Mbetjet tekonologjike” si ofertë...? ................................... 39 “Njollat e murrme “të kryebashkiakëve ............................ 44 Punë plehnash... ..................................................................... 48 Kapela e Nastradinit dhe... fushata e burgimeve ............ 51 Skandalet e prijësve si dhunë pushteti ............................. 55 “Punë krajlash”… punë hajnash ........................................ 58 “Me mìh n’ujë” ....................................................................... 62 II. Fishta... dhe hijet përreth Fishta... dhe hijet përreth ..................................................... 67 Pse stisen flirte të Fishtës me fashizmin? ........................ 71 - 7 - Frano Kulli Fishta - analist dhe polemist ................................................ 77 Nga Kukli në Fishtë dhe hierarkia e dekoratave ............. 84 Mjedologu. Lamtumirë Mentor Quku ................................. 91 Në kohën që rindërtohen burgje a mund të ngrihen tempuj? ............................................................................... 93 Dritëroi, Pjetër Arbnori, Fishta ... (Rikthejeni Fishten në tekstet shkollore) .............................................................98 Ndërmjet “Mitit dhe antimitit” të Tonin Çobanit ..........103 “Posta e Shqypnis’ “ e Tefë Topallit .................................106 Fishta si dëshmi e idenditetit shqiptar ...........................110 Filozofia arsimore e Fishtës ..............................................115 III. Martirët dhe ndërgjegjja jonë e përlyeme Një lutje për Martirët në sheshin “Nënë Tereza”… ....121 Shenjta Nënë Tereze, lutu për ne... ! ................................125 Martirët dhe... ndërgjegja jonë e përlyeme ....................128 Moter Marija, dom Errnesti dhe refuzimi i diktatorit ...134 Mesha e parë në Shkoder… si fund dhe fillim ..............139 Papa Françesku, gjërat e vogla dhe…statusi .................144 Për dekorimet si punë… sekretarësh ..............................148 Harmonia fetare dhe lapsat e Kryeministrit si një gjest ....151 Lulet dhe... inflacioni i fjalës luftë.....................................155 Paç dritë, Imzot Luçjani! .....................................................158 IV. Tymnajë, Show dhe Kohë e çmendur Tymnaja e Sulltanit të madhërishëm në Lezhë. ............165 Show me “seksizëm” dhe... shoqja Lenka. ......................168 Debati për kulturën e feve. .................................................173 Kishë-xhamia në Rozafat dhe “ekstremizmi” imagjinar i prof. Xhufit ......................................................................176 Protesta në teatër dhe “teatri” i kryeministrit ...............181 Akti i fundit i dramës “Kur shembej teatri” ...................185 - 8 - Kohë e përlyeme “Se njerzit e shtetit s’janë Shqipnia...” ............................189 Pjetër Arbnori në oborrin e Kuvendit, një mea culpa për politiken ? ........................................................................192 Koha e çmendur... e Stefan Çapalikut ..............................195 Rrëfimet e dom Gjergj Metës në kishë e përtej .............201 “…Se sheklli asht prishë për kah morali” ......................206 Kumti i Atjon Zhitit, si porosi për sot e mot ...................212 Dom Ndoc Nikaj, 30 botime dhe… shtypshkronja “Nikaj”..............................................................................215 Trashëgimia muzikore e Gjon Kujxhisë dhe... qokat kulturore .........................................................................219 Humoristi i të qeshurës së mundimshme, Gjosho Vasia ......223 - 9 - Kohë e përlyeme Parathënie: Publicistika e Frano Kullit si shënjuese e dilemave të tranzicionit Gjatë diktaturës, në lulishten kryesore të qytetit të Lezhës gjindej një ndërtesë përdhese e shëmtuar për nga forma dhe ende më për nga qëllimi. Ajo ishte godina e hetuesisë. Ngrehina e zymtë u fliste qytetarëve sa me përzhitjen e saj në formë po aq nëpërmjet lajmeve ogurzeza që dilnin s’andejmi. Ndonjë vit pas rënies së komunizmit, si një shndërrim hipostazash, aty u vendos një shtypshkronjë dhe shtëpi botuese me një emër të dashur, rrethuar me keqkuptime të shumta ideologjike, me emrin e Poetit Kombëtar Gjergj Fishta. Kësaj sipërmarrje të guximshme, por edhe shpresëndjellëse i kishte dhënë jetë gazetari i njohur Frano Kulli. Asokohe student, fillova ta frekuentoj godinen e “mnershme” e cila mbetej aty si dëshmi e vullnetit të njeriut për të bërë keq apo mirë. Franoja qysh tek shenjimi i emrit të Fishtës kumtonte se ç’kishte ndërmend të botonte dhe të relaciononte me lexuesin dhe shoqërinë shqiptare. Fishten të parin e kësisoj të gjithë të ndaluarit e mëdhenj të kulturës kombëtare. Nëpërmjet miqsh të përbashkët, paçka se asokohe isha një student, fillova të shkoja aty - 11 - Frano Kulli shpesh e më shpesh, kureshtar për ata mekanizma të panjohur që shtypnin libra, por edhe përfitues pa pagesë i ndonjë libri të ri që pronari dhe botuesi i ri na i falte me bujari. Lezha e viteve ‘90-të kishte ende një bërthamë të rëndësishme shkrimtarësh, intelektualësh, të cilët e çmonin tej mase magjinë e librit dhe që shkonin me dëshirë në “magjen” ku gatuhej “brumi” i tij. Kam patur fatin të njoh disa prej tyre dhe t’i mbaj me nostalgji në kujtesë.Në këso rrethanash jam njohur me Frano Kullin një person tolerant me gjithkënd e për çfardo, por tejet qëndrestar paqësor në mbrojtjen e bindjeve të veta intelektuale e kulturore. Kulli ishte angazhuar qysh në fillim të viteve ‘80-të në shtypin e shkruar e shumë më tepër në kapërcyellin e viteve ‘90-të duke u rreshtuar në krahun e themeluesve të shtypit të lirë e opozitar në Shqipëri, në rang lokal po e po, por edhe kombëtar. Si botues do të shquhej për kolanen e plotë të veprës së Gjergj Fishtes dhe të tjerëve martirëve të Kishës Katolike, prelatë e shkrimtarë të papërsëritshem të këtij trualli. Veprimtaria librore e botuese e Frano Kullit i jep Lezhës një mistikë, që shumë qytete shqiptare e kanë humbur në rrugëtimin e tyre tranzitiv. Aty e ndien aromen e librit të sapo shtypur... gjithë atë mister që tekstet bartin, që kur njeriu i shkroi për të rrëfyer veten dhe të tjerët. Por Franoja, mardhënien me librin nuk e ka shndërruar thjeshtë në punë, e cila i siguron jetesen. Jo, do të ishte një këndvështrim shumë reduktiv. Ai ka jetuar kulturalisht me autorët, me librat dhe debatin rreth tyre duke shkruar - 12 - Kohë e përlyeme vetë për ta, duke i nxjerrë në dritë, duke i prezantuar dhe duke i mbrojtur shkrimtarët e tij të dashur pa ju munguar polemikave të forta, të cilat nuk e braktisin etiken publike. Po kaq, ditë pas dite e vit pas viti nuk i është shmangur përgjegjësisë së fjalës së shkruar dhe të thënë për çeshtjet themelore rreth të cilave shoqëria shqiptare ka patur pritshmëri, zhgënjime e shpresa, keqkuptime e trazime, dhimbje e gaz, duke mos i ikur profesionit të parë atij të gazetarit që vërtetë e ka “mik Platonin” por më mik ka të vërtetën. Në këtë libër që ai po i paraqet lexuesit shkartisen betejat e tij kryesore për të gjitha problemet kyçe të tranzicionit. Nga ato të së përditshmes të përmbledhuna në kapitullin “Kokëderrat” e kënaqun dhe “Sokrati i vuejtun” apo të tjera në kreun “Tymnajë, Show dhe Kohë e çmendun” duke i lënë gjysmës së librit atë që ka më për zemër, jo vetëm zgjedhjen krahinore origjinare nga Zadrima, por me gjasë koneksionin me Fishten, të cilit i ka kushtuar vitet më të rëndësishme të kohës së tij e pse jo edhe të kohës që ka përpara përmes bashkëlidhjes me titull “Fishta dhe hijet përreth”! Në këtë vazhdë shfaqet edhe nëntema e tij që e tërheq kudo e menjëherë pas autorit të Lahutes së Malcisë, ajo që mbase nuk e përlyen krejt ndërgjegjen e shoqërisë, por gjithnjë e më tepër të Franos së pa faj. Me pohimin “Martirët dhe ndergjegjia jonë e përlyeme” paraqiten një sërë shkrimesh që rrahin raportin e aktualitetit me kujtesen, me martirët, me krimet dhe plagët duke rrahur fort në kudhren e