PRIRODOSLOVNO-MATEMATI ČKI FAKULTET BIOLOŠKI ODSJEK Adriana Planini ć FAUNISTI ČKA I EKOLOŠKA KARAKTERIZACIJA ZAJEDNICA MIKROSKOPSKIH RAKOVA (COPEPODA I CLADOCERA) U JEZERSKIM I IZVORSKIM STANIŠTIMA DONJEG TOKA RIJEKE NERETVE DOKTORSKI RAD Zagreb, 2017. FACULTY OF SCIENCE DEPARTMENT OF BIOLOGY Adriana Planini ć FAUNISTIC AND ECOLOGICAL CHARACTERIZATION OF MICROSRUSTACEAN COMMUNITY (COPEPODA AND CLADOCERA) OF LACUSTRINE AND CRENAL HABITATS IN THE LOWER COURSE OF THE NERETVA RIVER DOCTORAL THESIS Zagreb, 2017. Ovaj je doktorski rad izra đen na Biološkom odjelu Fakulteta prirodoslovno-matemati čkih i odgojnih znanosti Sveu čilišta u Mostaru, pod vodstvom prof. dr. sc. Svjetlane Stani ć- Koštroman te u Zoologijskom zavodu Biološkog odsjeka Prirodoslovno-matemati čkog fakulteta Sveu čilišta u Zagrebu, pod vodstvom prof. dr. sc. Ivan čice Ternjej, u sklopu Sveu čilišnog poslijediplomskog doktorskog studija Biologije pri Biološkom odsjeku Prirodoslovno-matemati čkog fakulteta Sveu čilišta u Zagrebu. Veliko hvala mojim mentoricama prof. dr. sc. Svjetlani Stani ć-Koštroman i prof. dr. sc. Ivan čici Ternjej na nesebi čnoj podršci te stru čnoj i tehni čkoj pomo ći u svim fazama izrade ove disertacije. Hvala im na korisnim savjetima, ispravkama teksta, strpljenju i prijateljstvu. Hvala Federalnom ministarstvu obrazovanja i nauke na sufinanciranju projekta pod nazivom “Faunisti čka i ekološka obilježja mikroskopskih rakova (Copepoda i Cladocera) u staništima donjeg toka rijeke Neretve“ u sklopu kojeg je provedeno istraživanje za izradu ove disertacije. Zahvaljujem prof. dr. sc. Jasni Lajtner, prof. dr. sc. Mariji Špoljar i prof. dr. sc. Tomislavu Treeru na čitanju rada, ispravcima i korisnim savjetima. Hvala kolegicama i prijateljicama Boji Artukovi ć na partnerstvu u terenskom radu i Lejli Bevanda na moralnoj podršci tijekom cijelog procesa izrade disertacije. Hvala Interventnoj službi spašavanja grada Mostara, a posebice Goranu Mitri ću na pomo ći pri terenskom radu. Hvala i ribarima Ivanu i Jozi na vožnji brodicama. Zahvaljujem se gospodinu Rafi Jovanovi ću ispred Hidroelektrane Čapljina na ustupljenim podacima o radu ustave, a Federalnom hidrometeorološkom zavodu na podacima o koli čini padalina za postaju Mostar. Na kraju posebnu zahvalu upu ćem svojoj obitelji bez čije ljubavi, poticaja, razumijevanja i podrške ne bih uspjela dovršiti ovaj rad. Sveu čilište u Zagrebu Doktorska disertacija Prirodoslovno-matemati čki fakultet Biološki odsjek FAUNISTI ČKA I EKOLOŠKA KARAKTERIZACIJA ZAJEDNICA MIKROSKOPSKIH RAKOVA (COPEPODA I CLADOCERA) U JEZERSKIM I IZVORSKIM STANIŠTIMA DONJEG TOKA RIJEKE NERETVE ADRIANA PLANINI Ć Sveu čilište u Mostaru Fakultet prirodoslovno-matemati čkih i odgojnih znanosti Odjel biologije Rodo č, b.b. Mostar, Bosna i Hercegovina Veslonošci (Copepoda) i rašljoticalci (Cladocera) su istraživani u jezerima i izvorima (krenal) donjeg toka rijeke Neretve u trajanju od lipnja 2012., do svibnja 2013. godine. Istraživanjem su obuhva ćena tri jezera i tri izvora. Postaje se nalaze u Bosni i Hercegovini i Republici Hrvatskoj. Pri uzorkovanju se koristila mrežica promjera oka 40 µm te crpac zapremine pet litara. Ukupno je zabilježeno 27 vrsta mikroskopskih rakova. Vrstama bogatija skupina bili su rašljoticalci. Jezera su bogatija vrstama u odnosu na izvore. Dobiveni rezultati ukazuju na razli čitu dinamiku razvoja zajednica zooplanktona u prirodnim jezerima Krenica i Kuti i akumulaciji Svitavsko jezero. U Svitavskom jezeru je zabilježen zna čajan negativan antropogeni utjecaj na dinamiku razvoja zajednice zooplanktona ispiranjem planktonskih rakova iz jezera u zimskim mjesecima pod utjecajem režima rada ustave. Od tri istraživana izvora, samo je u jednom zabilježen razvoj zajednice zooplanktona. Protok vode i izgled krenala su se pokazali kao glavni čimbenici za razvoj zajednice zooplanktona u istraživanim izvorima. (175 stranica, 72 slike, 25 tablica, 203 literaturna navoda, jezik izvornika: hrvatski) Klju čne rije či: veslonošci, rašljoticalci, prirodna jezera, akumulacija, izvori Mentori: Dr. sc. Svjetlana Stani ć-Koštroman, izvanredni profesor Dr. sc. Ivan čica Ternjej, redoviti profesor Ocjenjiva či: Dr.sc. Jasna Lajtner, izvanredni profesor Dr. sc. Maria Špoljar, izvanredni profesor Dr. sc. Tomislav Treer, redoviti profesor University of Zagreb Doctoral thesis Faculty of Science Department of Biology FAUNISTIC AND ECOLOGICAL CHARACTERIZATION OF MICROCRUSTACEAN COMMUNITY (COPEPODA AND CLADOCERA) OF LACUSTRINE AND CRENAL HABITATS IN THE LOWER COURSE OF THE NERETVA RIVER ADRIANA PLANINI Ć University of Mostar Faculty of Science and Education Department of Biology Rodo č, b.b. Mostar, Bosnia and Herzegovina Copepoda and Cladocera were studied in lacustrine and crenal habitats in the lower course of the Neretva River from June 2012 to May 2013. Sampling sites are located in Bosnia and Herzegovina and Croatia. Crustacean zooplankton was colected using a plankton net (mesh size 40 µm) and five liter water sampler. Sampling methods differed in lakes and wells. A total of 23 species were collected. Compared to Copepoda, Cladocera were richer in number of species. Compared to crenal habitats, lakes had higher number of species. With the exception of the lake Kuti, these are preliminary results of zooplankton community in the lakes and wells included in this study. Results indicate different dynamics of zooplankton community in natural and artificial lakes. Negative antropogenic influence on development of the zooplankton community has been reported in Svitava lake. Only in one explored spring, Arapi Vrilo, development of zooplankton community has ben reported. Water flow and habitat structure are the most important factors that influence zooplankton community development in the wells included in this study. (175 pages, 72 figures, 25 tables, 203 references, original in Croatian language) Keywords: Copepoda, Cladocera, natural lakes, artificial lake, crenal habitats Supervisors: Svjetlana Stani ć-Koštroman, PhD, Associate Professor Ivan čica Ternjej, PhD, Full Professor Reviewers : Jasna Lajtner, PhD, Associate Professor Maria Špoljar, PhD, Associate Professor Tomislav Treer, PhD, Full Professor SADRŽAJ 1. UVOD ................................................................................................................................................ 1 1.1. Ciljevi rada ............................................................................................................................................ 3 2. LITERATURNI PREGLED ........................................................................................................ 4 2.1. Veslonošci (Copepoda) ....................................................................................................................... 4 2.2. Rašljoticalci (Cladocera) .................................................................................................................... 7 2.3. Slatkovodni ekosustavi ..................................................................................................................... 10 2.4. Ekologija slatkovodnih rakova ......................................................................................................... 13 2.5. Pregled istraživanja zooplanktona u Bosni i Hercegovini ............................................................... 18 3. PODRU ČJE ISTRAŽIVANJA............................................................................................. 21 3.1. Zemljopisni položaj i hidrologija rijeke Neretve ............................................................................. 21 3.2. Klimatske zna čajke istraživanog podru čja ...................................................................................... 23 3.3. Glavne zna čajke istraživanih postaja ............................................................................................... 23 3.3.1. Jezero Krenica ................................................................................................................................. 25 3.3.2. Svitavsko jezero .............................................................................................................................. 26 3.3.3. Jezero Kuti ...................................................................................................................................... 28 3.3.4. Izvori ............................................................................................................................................... 29 3.3.5. Vrelo Bune ...................................................................................................................................... 30 3.3.6. Crno Oko ......................................................................................................................................... 31 3.3.7. Arapi Vrilo ...................................................................................................................................... 32 4. MATERIJALI I METODE ................................................................................................... 33 4.1. Analiza fizikalnih i kemijskih parametara ...................................................................................... 33 4.2. Prikupljanje uzoraka ....................................................................................................................... 35 4.3. Analiza planktonskih ra čića ............................................................................................................. 37 4.3.1. Analiza trofi čke strukture