TURIZM: | NAZARIYA VA AMALIYOT 0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI TURIZM: NAZARIYA VA AMALIYOT (Qayta ishlangan ikkinchi nashr) О ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan “Turizm ” ta ’lim yo ‘nalishi talabalari uchun darslik sifatida tavsiya etilgan TOSHKENT -2018 UO‘K: 338.48(075.8) КВК 75.81уа73 Т-86 Т-91 Turizm: nazariva va amaliyot. —Т.: «Barkamol fayz media» nashriyoti, 2018,400 bet ISBN 978-9943-5518-7-9 Darslikda ilg'or xorijiy tajribalardan foydalangan holda turizm sohasini rivojiantirishning nazariy va amaliy asosiari yoritilgan. Xorijiy turizm bozorini ri­ vojiantirish tendensiyalari, mamlakatimizda turizm sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar va davlat siyosatining maqsadli vazifalari aniq misollar yordainida belgilab berilgan. DarsJikdan har bir mavzuni talaba tomonidan yaxshi o‘zlashtirish bo‘yicha tayanch so‘z va iboralar, mustaqil ishlash uchun savollar, amaliy mashg‘uIotlarga tayyorgarlik ko‘rish uchun topshiriqlar va test savollari o‘rin olgan. Darslik oliy o‘quv yurtlarining turizm (faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha), meh­ monxona xo‘jaligini tashkil etish va boshqarish, iqtisodiyot, kadrlar menejmenti, marketing va menejment (turizm) bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarida tahsil olayot- gan talabalarga, magistrantlarga moiJallangan. Undan turizm kasb-hunar koilejla- rining o‘qituvchilari va turizm sohasida faoliyat ko‘rsalayotgan mutaxassislar ham foydalanishlari mumkin. UO‘K: 338.48(075.8) KBK 75.81ya73 Mualliflar: M.R.BOLT ABAYEV, I.S.TUXLTYEV, B.SH.SAFAROV, S.A.ABDUXAMIDOV Mas’ul muharrir: M.A. Mahkamova — iqtisod fanlari doktori, professor. Taqrizchilar. M.Q. Pardayev - i.f.d., professor; M.M. Muhammedov - i.f.d., professor. ISBN 978-9' i «Barkamol fayz media» nashriyoti, 2018. /* Turizm - iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri. Mavjud imkoniyatlardan samarali foydalangan holda, ushbu tarmoqni yanada takomillashtirish zarur. Buni davrning o‘zi taqozo etmoqda. ' Sh.M.Mirziyoyev1 KIRISH Jahondagi globallashuv sharoitida turizm muhim iJtimoiy, iq­ tisodiy va madaniy omillardan biriga aylandi. Iqtisodiyotning ushbu sektorida umumiy daromad haJmi trillionlab dollami tashkil et­ moqda, har yili butun dunyoda bir milliarddan2 ziyod kishi sayohat qilmoqda. Turizm nafaqat savdo xizmatlarining bir turi sifatida, balki bugun turizm bozorlarining barqaror rivoJlanishi yangi ishchi o‘rinlami yaratishga va unga turdosh boMgan tarmoqlami rivoJlan­ tirishga imkoniyat yaratmoqda. Shu tufayli turizm faoliyatini ravnaq toptirish masalasi 2017— 2021-yillarda 0 ‘zbekiston Respublikasini rivoJlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasining iqtiso- diyotni rivoJlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlarida ham o‘z aksini topgani beJiz emas. 0 ‘zbekiston zamonaviy turizm industriyasini rivoJlantirish uchun barcha zaruriy manbalarga ega boiib, Buyuk Ipak yoii ustida Joylashgan. Vatanimiz - qulay tabiiy-iqlim sharoitlariga, boy tarixiy, madaniy merosga va ayni paytda ham ichki, ham xalqaro turizmni rivoJlantirish uchun yuqori salohiyatga ega. Mamlakatni modemizatsiyalash bosqichida turizm va mehrnon- do‘stlik industriyasi sohasidagi yechimini kutib turgan masalalar qatorida, turizm industriyasi mehnat bozorida ishlovchi xodimlarga qo‘yiladigan malakaviy talablarga Javob bera oladigan zamonaviy kadrlami tayyorlash dolzarb masala boiib turibdi. 1 uza.uz/oz/pol itic&'turizmni-yanada-rivoj iantirish-masalalan-muhokama-qilin<ii-03-10-2017 2 BMT Jahon sayyohlik tashkiloti bosh kotibi Taleb Ritaining YUNVTO Ijroiya kengashi 99-sessi- yasining ochiltsh marosimidagi nutqi. // Mohiyat, 2014,3 oktabr, № 40. Bugungi kunda hukumatimiz tomonidan turizm sohasiga milliy iqtisodiyotning strategik sektor maqomini berilishi, uning istiqbolda rivoJlanishiga katta zamin yaratmoqda. Shu tufayli, yurtimizga sayohat qiladigan mahalliy va xoriJiy turistlarga sifatli xizmat ko‘r- satish uchun zamonaviy kadrlar turizm sohasini nazariy va amaliy Jihatdan mukammal o‘rganishi va o‘zlashtirishini talab qilmoqda. Turizm sohasi uchun respublikamizda Toshkent davlat iqtisodi- yot universiteti, Samarqand iqtisodiyot va servis instituti, Samar­ qand, Urganch, Buxoro, Qarshi, Termiz davlat universitetlari hamda Toshkent shahridagi Singapur meneJmentni rivoJiantirish instituti va qator turizm kasb-hunar koileJlari malakali kadrlar tayyorlashda o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar. Hozirgi paytda ushbu o‘quv dargohlarida «Turizm (faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha)», «Mehmon­ xona xo‘Jaligini tashkil etish va boshqarish», «Turizm (xalqaro va ichki turizm)», «Marketing (turizm)», «MeneJment (turizm)» ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha kadrlar tayyorlanmoqda, Bu borada turizm sohasidagi oliy o‘quv yurtlarining o‘quv rejalaridagi umumkasbiy fanlari blokida turgan «Turizm: nazariya va amaliyot» fani ham muhim ahamiyatga ega. 0 ‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinganidan buyon ta’lim mazmuni tubdan o‘zgardi. Ta’lim muassasalarining ta’lim- tarbiya Jarayoniga uzluksiz ta’limning davlat ta’lim standartlari va talablariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimi shaklan va mazmunan qayta ko‘rib chiqilmoqda. Mualliflar tomonidan «Turizm: nazariya va amaliyot» fani bo‘yicha tayyorlangan darslik ham Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining o‘quv adabiyotlami tayyorlash bo‘yicha 2016-yilda belgilagan talablariga ko‘ra, ilg‘or xoriJiy taJribalardan foydalangan holda yaratildi va qayta ishlab chiqildi. Ushbu darslik turizm yo‘nalishida o‘qiyotgan talabalar uchun fan haqidagi nazariy tushunchalarga ega bo‘lish va uning amaliy mohiyatini tushunib olishlariga yordam beradi. Shuning uchun darslik, birinchi navbatda, fanni bilib olish mezonini talab qilsa, ikkinchi navbatda esa, talabalar o‘zlarining ta’lim yo‘nalishidagi qiziqishlari va fanga yanada mas’uliyat bilan yondashishlarini o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ymoqda. 4 Shuni ta’kidlash Joizki, «Turizm: nazariya va amaliyot» fani bo‘yicha hozirda darslik va o‘quv qoilanmalaming yetishmasligini hisobga olgan holda va turizm ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha Samarqand iqtisodiyot va servis instituti respublikada tayanch oliy dargoh boiganligi tufayli, mualliflar tomonidan tayyorlangan ushbu darslik turizm nazariyasini mukammal o‘rganish va amaliyotini o'qitishda mamlakatimizdagi boshqa oliy o‘quv yurtlari va turizm kollejlari talabalariga yaqindan yordam beradi, degan fikrdamiz. Shuningdek, “Turizm: nazariya va amaliyot” fanining elektron darsligi ham tayyorlandi. Bu bo‘yicha SamlSI “Xalqaro turizm va turizm servisi” kafedrasi qoshida tashkil qilingan kutubxonaga muroJaat qilishingiz mumkin. 1-mavzu. «TURIZM: NAZARIYA VA AMALIYOT» FANIGA KIRISH Reja: 1.1. «Turizm: nazariya va amaliyot» fanining maqsadi va vazifalari. 1.2. 0 ‘zbekistonda turizm sohasining rivoJlanish bosqichlari. 1.1. «Turizm: nazariya va amaliyot» fanining maqsadi va vazifalari Turizm XXI asrda Jahon iqtisodiyotiga Juda katta iJobiy ta’sir qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy soha sifatida kirib keldi. ButunJahon turizm tashkilotining ma lumotlari bo‘yicha, dunyoda ishlab chiqa­ rish va servis aylanmasining 10 foizi turizmga to‘g‘ri kelmoqda. Keyingi 20 yil ichida xalqaro turizmning rivoJlanishi dunyo bozori- da tovar va xizmatlarning kuchli eksport qilinayotganligi bilan e’ti- borlidir. Ya’ni turistik xizmatlarning eksporti 8 foiziga o‘sib, Jahon bo‘yicha umumiy xizmatlar savdosining 30-35 foizini tashkil qilmoqda. ButunJahon turizm tashkilotining statistik ma’lumotiga ko‘ra, 2020-yilga borib xalqaro turistlaming soni 1,6 mlrd. kishini tashkil qilishi, turizmdan olinadigan daromad 2 trln. AQSH dollari bo‘lishi kutilmoqda. Turistik oqimning barqaror ravishda o‘sishi har yili 3-5 foizgacha ko'payadi,3 deb ta’kidlanadi. 0 ‘zbekistonda ham bu borada mustaqillik yillarida soha rivoJi uchun zaruriy tashkiliy-huquqiy mexanizmlar vujudga keltirilgan boiib, hukumat tomonidan tegishli me’yoriy huJJatlar qabul qilingan. Bu yo‘nalishdagi ishlar bugun ham davom etmoqda. Shu tufayli Jahon sayohat va turizm Kengashi (World Travel and Tourism Council-WTTC)ning maiumotlari bo‘yicha, 0 ‘zbekiston Respublikasi turizm sohasi tezkorlik bilan rivoJlanayotgan davlatlar 10 taligi ro‘yxatiga4 kiritilgan. Istiqbolni belgilash davrida 0 ‘zbe- kiston Respublikasida xoriJiy fuqarolarga turistik xizmat ko‘rsa~ tishning o‘sish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bu holat kelaJakda Manba internet materiali.http://www.wto-marketing.ru 4bttp://www.anons.uz/articIe/economics/8932/ 6 0 ‘zbekistonda kiruvchi va chiquvchi turizm bozorida turistik biznes nafaqat turizm industriyasi, balki milliy iqtisodiyotning turizmga turdosh boigan bir qator boshqa sohalaming rivoJlanishini ta’minlaydi. Shu tufayli, yurtimizga sayohat qiladigan mahalliy va xoriJiy turistlarga sifatli xizmat ko‘rsatish uchun turizmni nazariy hamda amaliy Jihatdan o‘rganish va bilish talab etilmoqda. Turizm nafaqat o‘tmishni o‘rganish, o‘zga xalqlar va elatlar, ularning urf-odatlari, an’analari, milliy meroslari bilan tanishish, ularning madaniy yodgorliklaridan bahramand boiish, shu bilan birgalikda, katta biznes manbasi boiib hisoblanadi. Mazkur faoliyatni yoiga qo'yish esa mutaxassislarga bogiiq boiganligi tufayli, yuqori malakali kadrlami tayyorlash hozirgi kunning muhim vazifalaridan biriga aylanmoqda. Ushbu vazifani amalga oshirishda mavJud o‘quv maskanlarida qator mutaxassislik fanlari o‘qitilib, ularda kasb ilmiga taalluqli muammolar o‘z yechimini topmoqda. Shunday fanlar qatorida «Turizm: nazariya va amaliyot» fani ham o‘z o‘miga ega boiib,