PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz NYSA (904) Warszawa 2004 Autorzy: Honorata Awdankiewicz **, Wojciech Bobiński **, Elżbieta Gawlikowska **, Józef Lis **, Anna Pasieczna **, Izabela Bojakowska **, Stanisław Wołkowicz ** Krystyna Bujakowska *, Grażyna Hrybowicz *, Krystyna Wojciechowska * Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Koźma ** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska ** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83-7372-175-4 Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp - H. Awdankiewicz ............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - H. Awdankiewicz .............................. 3 III. Budowa geologiczna - H. Awdankiewicz .................................................................. 6 IV. Złoża kopalin - H. Awdankiewicz ............................................................................ 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - H. Awdankiewicz ............................................ 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - H. Awdankiewicz ...................... 16 VII. Warunki wodne ...................................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe - W. Bobiński .............................................................. 18 2. Wody podziemne - H. Awdankiewicz .............................................................. 20 VIII. Geochemia środowiska ......................................................................................... 22 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ............................................................................. 22 2. Osady wodne - I. Bojakowska ......................................................................... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz ............................... 26 IX. Składowanie odpadów - Krystyna Bujakowska, Grażyna Hrybowicz, Krystyna Wojciechowska ........................................... 29 X. Warunki podłoża budowlanego - H. Awdankiewicz ................................................. 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - E. Gawlikowska .................................................. 36 XII. Zabytki kultury - H. Awdankiewicz ........................................................................ 39 XIII. Podsumowanie - H. Awdankiewicz ....................................................................... 40 XIV. Literatura ............................................................................................................. 41 I. Wstęp Przy opracowaniu arkusza Nysa Mapy geośrodowiskowej Polski, w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Nysa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geologicznym S. A. w Krakowie (Woliński, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opra- cowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża bu- dowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa jest przeznaczona głównie do praktycznego wspomagania regionalnego i lokalnego planowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie działań gospodarczych, głównie dla wyko- rzystania i ochrony złóż kopalin. Do jej opracowania wykorzystano publikacje i materiały archiwalne pochodzące z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego, Przedsiębiorstw Geologicznych w Krakowie, Opolu i Wrocławiu, Urzędu Wojewódzkiego w Opolu i Wojewódzkiego Inspek- toratu Ochrony Środowiska w Opolu. Wykorzystano również informacje zebrane w starostwach powiatowych, urzędach miast i gmin, Zarządzie Lasów Państwowych w Prudniku, Instytutcie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Biurze Urbani- styczno-Architektonicznego „Arplan” w Nysie oraz u użytkowników złóż. Zebrane informa- cje zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotyczące złóż kopalin zostały zawarte w kartach informacyjnych złóż, sporządzonych dla banku danych, ściśle powiązanego z Mapą geośrodowiskową Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Nysa wyznaczają współrzędne geograficzne 17o15’-17o30’ dłu- gości wschodniej i 50o20’-50o30’ szerokości północnej. Administracyjnie teren ten znajduje się w całości w województwie opolskim. Więk- szość obszaru arkusza należy do powiatu nyskiego, a jedynie południowo-wschodni fragment leży w powiecie prudnickim. Do powiatu prudnickiego należy południowa i środkowa część gminy Nysa i północna część gminy Głuchołazy oraz niewielkie fragmenty gmin: Korfantów, Łambionowice i Otmuchów, a do powiatu prudnickiego zachodni fragment gminy Prudnik. 3 Miasto Nysa jest ośrodkiem, spełniającym funkcję administracyjno-usługową o zasięgu gminy i regionu. Według fizycznogeograficznej regionalizacji (Kondracki, 1998) przeważająca część ob- szaru arkusza należy do prowincji Niż Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowo- polskie i makroregionu Nizina Śląska, w obrębie, którego wyodrębnione są mezoregiony: Dolina Nysy Kłodzkiej, Równina Niemodlińska i Płaskowyż Głubczycki. Pozostała, połu- dniowo-zachodnia część obszaru arkusza usytuowana jest w prowincji Masyw Czeski, pod- prowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim, w makroregionie Przedgórze Sudeckie i obejmu- je swym zasięgiem fragment mezoregionu Przedgórze Paczkowskie (fig. 1). Rzeźba tego obszaru jest bardzo zróżnicowana. Wzgórza Strzelińskie i Przedgórze Paczkowskie, o rzeźbie falistej, rozdziela tektoniczne zapadlisko Obniżenia Otmuchowskiego, przechodzące w kierunku północno-wschodnim w Dolinę Nysy Kłodzkiej. Szerokie i płaskie dno doliny wykorzystano do budowy zbiornika zaporowego – Jeziora Nyskiego. Płaskowyż Głubczycki, obejmujący przeważającą część obszaru arkusza, cechują liczne, rozległe i płaskie pagórki oraz ostro wcięte doliny lessowe o stromo zapadających zboczach. Na całym analizowanym terenie pokrywę glebową stanowią głównie gleby brunatne wyługowane. Spotykane są również gleby pseudobielicowe, a w części południowo- zachodniej czarnoziemy zdegradowane. W dolinach rzecznych występują ciężkie mady bru- natne lub czarnoziemne, wykształcone w postaci namułów rzecznych. Lasów jest niewiele. Największe powierzchniowo kompleksy leśne, ciągną się na wschód od Domaszkowic oraz na zachód od Lipowej i Mieszkowic, a także na południe od Nysy, w dolinie rzeki Biała Głu- chołaska. Dominują tu suboceaniczne bory świeże, zbudowane z sosny zwyczajnej, świerku pospolitego i brzozy omszonej. Lasy łęgowe są jesionowo-olszowe. Dominują tu olsze czarne i szare spotyka się również dęby szypułkowe. Według podziału rolniczo-klimatycznego, obszar ten należy do dzielnicy przedsudec- kiej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8oC. Czas zalegania pokrywy śnieżnej waha się od 60 do 90 dni, a długość okresu wegetacyjnego 200-220 dni. Rozkład średnio- rocznych opadów atmosferycznych jest zróżnicowany. Ich suma wynosi od 600 mm w obrębie doliny Nysy Kłodzkiej i Płaskowyżu Głubczyckiego do 750 mm na obszarze Przedgórza Paczkowskiego. Maksymalne opady przypadają na lipiec, natomiast minimalne na styczeń i luty. Na całym obszarze przeważają wiatry o kierunku zachodnim. Dobre i bardzo dobre gleby oraz korzystny dla rozwoju rolnictwa układ warunków przyrodniczych określa wybitnie rolniczy charakter tego regionu z hodowlą bydła mięsno- mlecznego oraz chowu trzody chlewnej i drobiu. 4 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica państwa Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Śląska Mezoregiony: 318.533 – Równina Grodkowska, 318.54 – Dolina Nysy Kłodzkiej, 318.55 – Równina Nie- modlińska, 318.58 – Płaskowyż Głubczycki, 318.59 – Kotlina Raciborska Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Makroregion: Przedgórze Sudeckie Mezoregiony: 332.14 – Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, 332.16 – Obniżenie Otmuchowskie, 332.17 – Przedgórze Paczkowskie, Makroregion: Sudety Wschodnie, Mezoregiony: 332.61 – Góry Złote, 332.63 – Góry Opawskie 5 Duże znaczenie dla obszaru arkusza ma przemysł, rozwinięty na znaczną skalę w Nysie. Do większych zakładów przemysłowych należą tu: Zakłady Urządzeń Przemysłowych S.A., Fabryka Samochodów Dostawczych, Fabryka Pomocy Naukowych, Zakłady Wytwórcze „Cukry Nyskie”, Spółdzielnia Inwalidów „Pokój”. Poza Nysą, przemysł reprezentowany jest przez: Fabrykę Papieru w Rudawie, Wytwórnię Płyt Nyskiego Przedsiębiorstwa Budowlane- go i Wytwórnię Mas Bitumicznych w Głębinowie, Zakłady Betoniarskie w Konradowej, Ra- ciborskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego i Drożdży oraz Zakłady Piwowarskie w Goświnowicach. Zakłady związane z przeróbką wydobywanych tu kopalin to: cegielnia w Niwnicach, zakład wydobycia granitu i produkcji kruszywa łamanego w Kamiennej Górze, należący do Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjno-Drogowych w Busku Zdroju oraz Przed- siębiorstwo Wydobycia i Obróbki Marmuru w Sławniowicach, a także liczne prywatne zakła- dy obróbki marmuru w okolicy Sławniowic, Burgrabic i Gierałcic. Wybudowany w 1971 roku