İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KULLANIM PRATİKLERİ BAĞLAMINDA ÜRÜN-KULLANICI ETKİLEŞİMİ: TÜRKİYE’DE OTOMOBİL DÖNÜŞTÜRME EYLEMLERİ DOKTORA TEZİ Selen Devrim ÜLKEBAŞ Endüstri Ürünleri Tasarımı Anabilim Dalı Endüstri Ürünleri Tasarımı Programı Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program HAZİRAN 2012 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KULLANIM PRATİKLERİ BAĞLAMINDA ÜRÜN-KULLANICI ETKİLEŞİMİ: TÜRKİYE’DE OTOMOBİL DÖNÜŞTÜRME EYLEMLERİ DOKTORA TEZİ Selen Devrim ÜLKEBAŞ (502042958) Endüstri Ürünleri Tasarımı Anabilim Dalı Endüstri Ürünleri Tasarımı Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nigan BAYAZIT Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program HAZİRAN 2012 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502042958 numaralı Doktora Öğrencisi Selen Devrim ÜLKEBAŞ, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “KULLANIM PRATİKLERİ BAĞLAMINDA ÜRÜN-KULLANICI ETKİLEŞİMİ: TÜRKİYE’DE OTOMOBİL DÖNÜŞTÜRME EYLEMLERİ” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Prof. Dr. Nigan BAYAZIT .............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Fatoş ADİLOĞLU ............................. Bahçeşehir Üniversitesi Doç. Dr. Şebnem Timur ÖĞÜT ............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Özlem ER .............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ayşe E. Çoşkun ORLANDİ ............................. Kadir Has Üniversitesi Teslim Tarihi : 20 Ocak 2012 Savunma Tarihi : 25 Haziran 2012 iii iv Aileme ve sevdiklerime, ama özellikle canım dedeme, v vi ÖNSÖZ Herşeyden önce ve fazla bu zor süreçte bilgisini ve aynı zamanda desteğini eksik etmeyen sevgili tez danışmanım Prof.Dr. Nigan Bayazıt’a teşekkür ediyorum. Hararetli geçen tez izleme jürilerinde fikirlerimi ve önerilerimi yeryüzüne indiren ve bu sayede doktora tezimin nihayete ermesinde emeği geçen tez izleme jurisi üyeleri Prof.Dr. Fatoş Adiloğlu ve Doç.Dr. Şebnem Timur Öğüt’e de teşekkür etmek istiyorum. Buradan sonra işler biraz zorlaşıyor. Çünkü bu süreçte bana fiziksel ve moral olarak destek veren çok fazla dostum, arkadaşım ve meslektaşım oldu. Hepsine sonsuz teşekkürler. Ama birkaç tanesini özellikle anmam gerekiyor. Yöntem konusunda bilgisini büyük bir eli açıklıkla benimle paylaşan Yard.Doç.Dr. Orçun Kepez’e, bilgi ve moral desteğini her zaman hissettiğim sevgili Yard.Doç.Dr. Ayşe Elif Coşkun Orlandi’ye, en başından sonuna kadar bu süreci paylaştığım, fikir aldığım dostlarım Yard.Doç.Dr. Fatma Keçeli ve Yard.Doç.Dr. Gözde Çelik’e, sıkıntılı zamanlarda çare arayışımda destek olan sevgili Yard.Doç.Dr. Aziz Zambak, Yard.Doç.Dr. Pınar Karakaş ve Barış Aydınol’a ve desteklerini yanımda hissettiğim dostlarım Ebru Uçurum ve Esra Hızal’a teşekkür ediyorum. Bana bambaşka bir dünyayı tanıtan, uzun sorularıma rağmen zaman ayırıp yardım eden, başta modifiye severler olmak üzere, görüştüğüm kurum ve işletmelerdeki tüm kişilere teşekkür ediyorum. Ancak yine birkaç kişiyi özellikle belirtmem gerekiyor. Otomobil kültürü ile ilgili bilgilerinden faydalandığım kişilere, Türkiye’de otomobil tasarımı alanındaki öncü isimlerden endüstri ürünleri tasarımcısı Engin Okvuran, geçmişten günümüze Türkiye’de otomobil ve modifiye kültürü ile ilgili deneyimlerini ve bilgilerini benimle paylaşan Atalay Demirkol, Savni Okçu, Hüseyin Koca, Kadir Tuncer, Levent Tonkuş, Ahmet ve Selçuk Ertürk, Volkan Arısoy ve Onur Ziya Demir’e, otomobil dönüştürmesine yönelik teknik ve yasal konularda bilgilerini benimle paylaşan Y.Mak.Müh. Alpay Lök, Mehmet Kutay Gedik’e ve modifiye severlerle biraraya gelmemde yardımları bulunan Samed Ciner, Mustafa Mert Kazanç ve Ferdi Işık’a teşekkür ediyorum. Son olarak hayatımın bu zor sürecinde yanımda olan canım aileme çok teşekkür ediyorum. Ocak 2012 Selen Devrim Ülkebaş vii viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ix KISALTMALAR .................................................................................................... xiii ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................. xv ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................... xvii ÖZET ....................................................................................................................... xixi SUMMARY ............................................................................................................ xxii 1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 1.1 Araştırmanın Problemi ....................................................................................... 2 1.2 Araştırmanın Amaç ve Yöntemi......................................................................... 2 1.3 Araştırmanın Kapsamı ........................................................................................ 3 1.4 Araştırmanın Katkısı. ......................................................................................... 4 1.5 Araştırmanın Örgütlenişi. ................................................................................... 4 2. ARAŞTIRMAYI ÇERÇEVELEYEN KURAMSAL ALTYAPI ....................... 7 2.1 İşaretler Sistemi .................................................................................................. 7 2.2 Tüketim Nesneleri ve Kimliğin İnşaası ............................................................ 14 2.3 Tüketim ve Kullanım Pratikleri İçerisinde Nesneler ........................................ 14 2.4 Sosyal Bir Olgu Olarak Otomobil .................................................................... 14 2.5 Kültürel Yeniden Üretim Olarak Otomobil Dönüştürme Eylemleri ................ 20 3. OTOMOBİL MODİFİYE KÜLTÜRÜ .............................................................. 23 3.1 Tanımlar ve kategoriler .................................................................................... 23 3.2 Otomobil Dönüştürme Eylemlerinin Gelişimi ................................................. 31 3.2.1 Otomobil dönüştürme eylemlerinin ataları: Hot Rod ve Custom otomobiller ......................................................................................................... 32 3.2.2 Otomobil modifiyesi kültüründe yeni merkezler: Alman ve Japon otomobillerin yükselişi ............................................................................. 35 3.3 Otomobil Dönüştürme Tarzları ........................................................................ 39 3.3.1 German Style ............................................................................................. 41 3.3.2 JDM Style ................................................................................................. 41 3.3.3 Clean Style ................................................................................................ 42 3.3.4 Dub Style ................................................................................................... 42 3.3.5 Racing Style .............................................................................................. 43 3.3.6 Extreme Style ............................................................................................ 44 3.3.7 Hot Rod ..................................................................................................... 45 3.3.8 Lowrider .................................................................................................... 45 3.3.9 Rat Rod ..................................................................................................... 46 3.4 Otomobil yarışları ve ve Otomobil Dönüştürme Eylemleri ............................. 47 3.5 Kitle kültürü ve Otomobil Dönüştürme Eylemleri ........................................... 49 3.5.1 Filmler ....................................................................................................... 49 3.5.2 Televizyon programları ............................................................................. 53 3.5.3 Oyun ve oyuncak sektörü .......................................................................... 54 ix 3.5.4 Yeni medya ............................................................................................... 55 3.6 Alt-kültür ve Otomobil Dönüştürme Eylemleri ............................................... 55 3.6.1 Chav .......................................................................................................... 58 3.6.2 Rice burner ................................................................................................ 60 3.6.3 Ah Beng..................................................................................................... 61 3.6.4 Bōsōzoku ................................................................................................... 62 3.6.5 Façacılar ve yeni-façacılar; Apaçiler ......................................................... 64 4. TÜRKİYE'DE TÜKETİM VE OTOMOBİL KÜLTÜRÜ .............................. 71 4.1 Türkiye'de Hayat Tarzı Temsilleri ve Tüketim ................................................ 71 4.2 Türkiye'de Otomobil Üretimi ve Kullanımının Gelişimi ................................. 75 4.3 Türkiye’de Otomobil Sektörünün Güncel Yapısı............................................