v 1-1 /2-2008 VAN MENSEN EN DINGEN 41 Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen Guido Vloemans - Kris Lauwers Een haast onbekend beeld en een overbekend lied: het prachtige beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen en het lied 'Liefdegaf U dui­ zend namen'. Hoe is de band tussen beiden ontstaan en weer losge­ raakt? Over dit en nog veel meer gaat dit artikel. Het onbekende beeld Voorgeschiedenis: Kerk en Beeld In de Posteernestraat te Gent, precies op de plaats waar Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, een kasteel bezat, waarin later Filips de Goede, de eigenlijke stichter van de Nederlanden, heeft gewoond, kopen de paters jezuïeten in 1833 de gebouwen en de kapel van de oude abdij Oost-Eeklo. Als de kapel te klein wordt, laten de paters in mei 1842 een kerk bouwen. Deze wordt op 13 januari 1844 door Mgr. Delebecque, bisschop van Gent, geconsacreerd. Zij wordt toegewijd aan "Maria-Ten hemelopgenomen" en de heiligen Ignatius en Xaverius. Reeds heel vlug ontstaat er een grote lekenbeweging: de Aartsbroederschap van Onze-Lieve-Vrouw ter bekering van de zon- VAN MENSEN EN DINGEN Vl-1/2-2008 42 50 jaar viering (1) Uit J.M. Bergmans s.j.: Vijftig­ jarig Jubelfeest der Plechtige Kroning van het beeld van Onze Lieve Vrouw. Gent, Drukkerij A. Huyschauwer en L. Scheerder, s.d., 32 blz.; blz. 11-13. (2) J.B. De Cuyper (1807- 1852) was Ij ' samen met zijn broer Pieter-Joseph 1 een gekende beeldhouwer. In "Bijdragen tot de geschiedenis" ver­ scheen in 1930 een speciale druk · van een artikel door EM. DILIS ( AUTHOR). De Gebroeders De 1 Cuyper, Antwerpsche Beeld- · houwers (1807 - 1883). Over hem: Sculptors such as the Antwerp­ based De Cuyper brothers ( unrela- i ted to the Dutch Cuypers), who achieved high standards in l 7th­ and l8th-century terms (for instance, the 1845 antependium of the high altar of church of Sint­ Paulus, Antwerp), fi Ued an impor­ tant market. These sculptors are <laars. (1) In het begin van 1844 beslist Mevrouw d'Hane-Steenhuyze just one name among creators of an de Potter, een dame uit een bekende Gentse familie, "als blijk van haar enormous continuous production of devotional Neo-Baroque sculp­ godsvrucht tot de H. Maagd" een groot Mariabeeld 'op ware grootte' ture from the 17th century to at aan de nieuwe kerk te schenken. Het nieuwe, witmarmeren beeld least World Wa r l and that is there­ (2,75 m hoog), een kunstwerk van de jonge Antwerpse beeldhouwer fo re aften deceptively difficult to Jan-Baptist De Cuyper, (2) wordt op 15 augustus 1846 in de nis boven date. Bron: Léon E. Loek, In "Low · het hoofdaltaar geplaatst. (3)' Countries Sculpture'; uitreksel uit The Encyclopedia of Sculpture, 3- volume set, Edited by Antonia De Jezuïeten en de Mariaverering Boström, 2003 (http://www.low Het is niet toevallig dat er een beeld van Maria in een kerk van de co u n triessc u lp tu re.org/b riefhis to jezuïeten terechtkomt. In 1584 stichten zij de Mariacongregaties, een ryenOJ .pdf) lekenbeweging die in heel Europa mensen samenbrengt. Ve rschillende (3) Het beeld is gemaakt naar een voorbeeld dat aan J.B. De Cuyper bekende bedevaartplaatsen werden door hen verzorgd, maar zijn nu werd getoond. In het archief vru1 de .1 aan anderen toevertrouwd. Zo is er in Vlaanderen het beeld van paters jezuïeten is het oorspronke�, Onze-Lieve-Vrouw van Groeninghe in Kortrijk (soms ook Onze­ lijk contract bewaard. Het houten Lieve-Vrouw van Vlaanderen genoemd, kerk gebouwd in 1607- 1611) beeld dat als model diende be\'Ul! t'� J en de bedevaartplaats Oostakker (sinds 1877). Als in 1860 het drie­ zich nu in de St. Michaëlskapel te Niel-bij-As. honderdjarig bestaan van de kapel van Stoepe (Ertvelde) wordt (4) Zie: http://home. arlet.bé. gevierd zijn het paters jezuïeten die er een veertiendaagse retraite pre­ /-guyverhe/stoepe/stoepe2/1�1eret\. -, diken. (4) html � v 1-1/2-2008 VAN MENSEN EN DINGEN 43 De kroning van het beeld Omwille van het grote aantal leden van de Aartsbroederschap vraagt in 1859 de overste, P. van Derker, gesteund door de bisschop van Gent, aan Rome om het beeld te mogen kronen in naam van de paus. (S) Begin 1860 komt het bevestigend antwoord uit Rome via de algeme­ ne overste P. Beeckx. Op 9 mei 1860 worden Maria en het kindje Jezus in naam van Paus Pius IX door zijn nuntius Mgr. Gonella, in het bij­ zijn van de bisschoppen van Gent en Brugge, plechtig gekroond. (6) (5) In september 1844 waren er reeds 84.700 leden ingeschreven. De naamgeving: Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen Zie L. Brouwers,' De Jezuïeten te Mgr. Delebecque, bisschop van Gent, wil in 1861 de eerste verjaardag Gent. 1585-1 773.1 823-heden.' van de kroning plechtig vieren. Op Hemelvaartsdag, 9 mei 1861, over­ Sint-Barbaraco!Jege, Gent, 1980, handigen de notabelen van Gent, in naam van de Gentse katholieken blz. 155 een requête, een verzoekschrift, aan de bisschop om het gekroonde (6) De kroon van verguld zilver voor O.L.Vrouw is een geschenk beeld niet langer 'Notre Dame des Jésuites' maar "Notre Dame de van een adelijke familie uit Gent. Flandre" te mogen noemen. (7) Met vreugde wordt dit aangenomen. De kroon van het Jezus-kind is een Ook de residentie van de paters heet van nu af aan"Residentie Onze­ geschenk van een jonge leerling Lieve-Vrouw van Vlaanderen". (8) Een nieuwe bevestiging van de titel van het Sint-Barbaraco!Jege, komt op 24 augustus 1892 vanuit Rome. De Congregatie voor de Georges van der Bruggen. Op zijn sterfbed kreeg hij de toelating om Riten geeftde toestemming aan de paters in Gent op 9 mei (9) de ker­ zijn spaargeld te schenken. voor kelijke getijden te bidden en een eigen mis te lezen ter ere van Onze­ deze kroon. Zijn jongere zus zocht Lieve-Vrouw van Vlaanderen, Almae Flandriae Dominae, in anniver­ verder geld bij elkaar. Daarom staat sario Coronationis. ( to) De Aartsbroederschap van het Onbevlekt op de kroon: "Puero Jesu pueri Hart van Maria tot bekering der zondaars is de promotor van de ver­ Gandavenses" ("Aan het kind Jezus vanwege de Gentse kinderen"). Zie ering van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen. Alvast in 1869 is er Bergmans p. 10. Een omstandig sprake van een noveen, toen men in de kerk waar het beroemde beeld verhaal van deze kroning staat in zich bevond, het jubileum vierde van "l'Archiconfrérie du Saint et de Litterae Annuales. 1910, p. 75 en Immaculé Coeur de Marie à !'occasion du 25e anniversaire de son volgende. érection en cette église". (7) In J. Langendries, 'Cinquen­ tenaire du couronnement solennel Een aanplakbrief van dat jaar vermeldt vanaf l mei tot 10 mei de dage­ de 1' insigne statue de la très Sainte lijkse vieringen die soms al om 4 u.30 's morgens begonnen en ein­ Vierge ... Notre-Dame de Flandre', digden met een grote plechtigheid om 18 u. Op zondag 9 mei staat Bruxelles, 1910, 26 blz. staat de vermeld: "9e anniversaire du couronnement solennel de Notre Dame tekst ervan op blz. 23. Ve r­ de Flandre au nom et par l'autorité de sa sainteté Pie IX". Er wordt nog schillende redenen worden er in opgesomd: het fe it dat ook elders verwezen naar een volle aflaat en naar een plechtig lof om 6 u. Mariabeelden aan een stad of land 's avonds: "Salut solennel suivi du Sermon flamand par le R.P. worden toegewezen, een vraag Vanderstappen'". (11) In 1894 wordt het vijftigjarig bestaan van het onderschreven door alle Vlaamse beeld met veel luister gevierd. katholieken, de uitzonderlijke kro­ ning van het beeld en de plaats waar vroeger de graven van De Jubileumviering van 1910 Vlaanderen woonden in een stad De aankondiging van het "Gulden Jubelfeest der Kroning van Onze­ die door Vlaanderen zo lang als Lieve-Vrouw van Vlaanderen" in 1910 vermeldt uitdrukkelijk" een hoodf!tadwerd beschouwd. plechtige noveen van zondag l mei tot maandag 9 mei. Op l mei is er (8) Zie Brouwers, 'De jezuieten in Gent', p. 154 voetnoot 23. een pontificaal lof voorzien door "Z.D.H. Mgr. den Bisschop van Onduidelijk of dit reeds in 1860 Gent'', met "Vernieuwing der To ewijding aan 0.-L.-V. vap iJ __ gebeurde of eerst in 186 J. Vlaanderen". Dagelijks volgen plechtigheden waarbij de rector van het VAN MENSEN EN DINGEN Vl-1/2-2008 theologisch college van Leuven en verscheidene priors van religieuze (9) De datum 9 mei is ook de dag orden worden betrokken. Dat jaar is er ook op 9 mei een "Pontificale waarop de kerkwijding van de kathe­ draal van Doornik wordt gevierd. Hoogmis door Z.E. Mgr. Tacci Porcelli, Aartsbisschop van Nicea, Waarom de datum van 9 mei werd Apostolisch Gezant in België". De afficheeindigt in grote letters: "Tot gekozen? Het is dit de datum van de meerdere eer en glorie van God en van Onze-Lieve-Vrouw . van kroning in 1860. Anderzijds is dit het einde van een noveen die begonnen 1 Vlaanderen !" Voor het jubelfeest wordt aan dichters en componisten wordt op 1 mei. Ook de kathedraal een nieuw lied ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen van Doornik die aan "Onze Lieve Vrouw" is toegewijd (zie verder) viert gevraagd. Zo ontstaan meerdere liederen: op tekst van P. Fleerackers op 9 mei zijn wijding. In de scheur­ 1 en muziek van R. Herberigs; op tekst van Caesar Gezelle en muziek kalender 'De Druivelaar' staat het van Fr. Uyttenhove; op tekst van Aloïs Walgrave en muziek van J. fe est van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen nog steeds aangegeven Ryelandt; op tekst van J.