VANELLUS ECO Firma Przyrodnicza Łukasz Tomasik os. Rosochy 83/2, 27-400 Ostrowiec Św. , NIP: 661-213-38-76 vanelluseco.pl tel.: 660 690 627; e-mail: [email protected] Aktualizacja waloryzacji przyrodniczej Miasta Rybnika Rybnik 2017 2 Zespół wykonawców dr Anna Trojecka-Brzezi ńska mgr Łukasz Tomasik dr Michał Furgoł dr Agnieszka Salamaga dr Anna Maria Ociepa dr Grzegorz Łazarski dr Waldemar Heise mgr Michał Błachuta mgr Łukasz Misiuna Mapy i opracowanie GIS mgr Natalia Dzikowska Autorzy zdj ęć dr Anna Maria Ociepa (AMO) dr Anna Trojecka-Brzezi ńska (ATB) dr Agnieszka Salamaga (AS) mgr Łukasz Tomasik (ŁT) 3 Spis treści 1. Podstawa opracowania .................................................................................................................. 5 2. Metodyka badań ............................................................................................................................. 5 3. Wyniki ............................................................................................................................................. 7 3.1. Waloryzacja siedlisk ................................................................................................................ 7 3.2. Waloryzacja roślin ................................................................................................................. 16 3.3. Waloryzacja grzybów ............................................................................................................ 87 3.4. Waloryzacja zwierząt ............................................................................................................ 94 3.5. Waloryzacja w jednostkach kartogramu ........................................................................... 166 4. Waloryzacja lasów ...................................................................................................................... 174 5. Analiza stanu ochrony przyrody ................................................................................................. 178 5.1. Istniejące formy ochrony przyrody .................................................................................... 178 5.2. Proponowane formy ochrony przyrody ............................................................................. 189 6. Analiza ekologicznego systemu przestrzennego ....................................................................... 192 7. Zarys zagrożeń oraz propozycje działań w kierunku ochrony przyrody ................................... 197 8. Podsumowanie ........................................................................................................................... 204 9. Bibliografia .................................................................................................................................. 204 Załączniki: A) Dokumentacja fotograficzna B) Mapy 4 1. Podstawa opracowania Aktualizacj ę waloryzacji przyrodniczej Miasta Rybnika wykonano w ramach umowy zawartej pomi ędzy Miastem Rybnik, a firm ą VANELLUS ECO Firma Przyrodnicza Łukasz Tomasik z siedzib ą w Ostrowcu Św. – wykonawc ą przedmiotowego Zamówienia (Umowa nr EK-II.272.1.2016 z dnia 27 stycznia 2016 r.). 2. Metodyka badań Badania terenowe, zgodnie z Zamówieniem prowadzono przez cały okres wegetacyjny, uwzgl ędniaj ąc wszystkie pory roku. Inwentaryzacj ę mszaków w Rybniku przeprowadzono metoda patrolow ą. Przechodzono wszystkie kwadraty u boku 1 km wyznaczone na terenie gminy na wiosn ę, latem i jesieni ą. Szczególn ą uwag ę zwracano na siedliska preferowane przez mszaki: wszystkie miejsca podmokłe, lokalne zatorfienia, brzegi i dna stawów, brzegi strumieni i innych cieków wodnych, skarpy przydro żne, nasady pni drzew, próchniej ące pnie drzew. Na potrzeby bada ń florystycznych wykorzystano metod ę kartogramu. Obszar miasta podzielono na 200 kwadratów (o boku 1km), którym przyporz ądkowano oznaczenia od 1G do 18L. Ka żdy z nich odwiedzono min. 3 razy w ró żnych porach sezonu wegetacyjnego. Pierwsze spisy wykonano na przełomie kwiecie ń/maj, drugie - czerwiec, trzecie - lipiec/sierpie ń, kolejne - w miesi ącach pó źniejszych - ukierunkowane głównie na flor ę ruderaln ą. Stanowiska gatunków chronionych zostały zarejestrowane przy u życiu odbiornika GPS i przyporz ądkowane do konkretnego kwadratu. Map ę siedlisk wykonano w oparciu o wyniki obserwacji terenowych w sezonie wegetacyjnym 2016 (kwiecie ń-pa ździernik). Klasyfikuj ąc zbiorowiska odniesiono si ę do ogólnych wytycznych fitosocjologicznych - szczególnie obecno ści gatunków charakterystycznych i wyró żniaj ących, gatunków dominuj ących (zbiorowisko Calamagrostis epigeios-Solidago canadensis ). W przypadku lasów - uwzgl ędniano tak że rodzaj podło ża. Nazewnictwo poszczególnych syntaksonów przyj ęto za (Matuszkiewiczem 2006). Płaty cennych zbiorowisk, spełniaj ące odpowiednie warunki, zaklasyfikowano do siedlisk Natura 2000. Do oceny posłu żyły wytyczne okre ślone w pozycji „ Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny ” GIO Ś cz. I-III (2010, 2012). W niektórych przypadkach stan zachowania siedliska ustalony (ogólnie) na podstawie oceny 5 poszczególnych wska źników - nie pozwolił na zaklasyfikowanie danego płatu jako siedliska naturowego (np. nie wszystkie ł ąki świe że Arrhenatherion uznano za siedliska 6510). Badania grzybów prowadzono przez cały sezon wegetacyjny, ze szczególnym uwzgl ędnieniem jesieni, kiedy to ró żnorodno ść gatunkowa jest najwi ększa. Obserwacje prowadzono metod ą marszrutow ą, w odst ępach czasowych około jeden miesi ąc. Badania bezkr ęgowców prowadzono w oparciu o obserwacje bezpo średnie, a tak że odłowy za pomoc ą siatki, czerpaka i parasola entomologicznego. Zastosowano tak że czerpakowanie i wykorzystano pułapki Barbera (10 punktów badawczych), które rozmieszczono w ró żnych środowiskach w granicach administracyjnych miasta. Elektropołowy ryb na potrzeby niniejszego opracowania prowadzone były na odcinkach około 200m na rzekach Nacynie oraz Rudzie z pozwoleniem u żytkownika rybackiego (PZW Okr ęg Katowice) za pomoc ą agregatu plecakowego IUP. W przypadku płazów jako uzupełnienie obserwacji bezpo średnich stosowano tak że odłowy oraz nasłuch. Badania ptaków prowadzono w oparciu o obserwacje bezpo średnie, a tak że u żywano sprz ętu audio w celu stymulacji głosowej, która zwi ększyła wykrywalno ść niektórych gatunków (sowy, derkacz, muchołówki, dzi ęcioły, jarz ębatka). W celu inwentaryzacji gatunków o zmierzchowo-nocnej aktywno ści prowadzono równie ż badania po zachodzie sło ńca (sowy, derkacz, lelek). Na potrzeby bada ń nietoperzy wyznaczono 7 punktów nasłuchowych i 5 transektów o długo ści od 1 do 2 km. W ramach prac terenowych przeprowadzono 5 kontroli obejmuj ących po dwie noce na terenie gminy Rybnik. W czasie ka żdej kontroli wykonywano nasłuchy detektorowe na wszystkich punktach i transektach. U żyto detektora i rejestratora ultrad źwi ękowego Anabat SD–2 z kart ą pami ęci. Nasłuchy w punktach trwały po 30 minut. Nasłuchy na transektach trwały od 15 do 30 minut. Inwentaryzacj ę ssaków uzupełniła identyfikacja ofiar kolizji drogowych. Podczas bada ń terenowych posługiwano si ę sprz ętem GPS marki Garmin, który umo żliwiał dokładn ą lokalizacj ę stwierdze ń. Na mapach znalazły si ę stanowiska chronionych mszaków i ro ślin naczyniowych stwierdzone podczas bada ń terenowych, a tak że gatunki rzadkich, zagro żonych oraz cennych gatunków grzybów i zwierz ąt (w tym przypadku równie ż „naturowych”). Na potrzeby opracowania przeanalizowano dane literaturowe, a tak że przeprowadzono wywiad z le śnikami (Nadle śnictwo Rybnik oraz Nadle śnictwo Rudy Raciborskie), wędkarzami, Polskim Zwi ązkiem W ędkarskim (PZW), czy te ż lokalnymi przyrodnikami. 6 3. Wyniki 3.1. Waloryzacja siedlisk ZBIOROWISKA LE ŚNE Kontynentalne bory mieszane (Querco roboris-Pinetum ) s ą najbardziej rozpowszechnionymi zbiorowiskami le śnymi. Zajmuj ą siedliska mezotroficzne, umiarkowanie wilgotne, jak równie ż ubo ższe, na kwa śnym podło żu. Często wyst ępuj ą tu jako zbiorowiska zast ępcze na siedlisku żyznych buczyn, gr ądów lub d ąbrów, o czym świadczy obecno ść pomnikowych okazów d ębu szypułkowego ( Quercus robur ) i buka pospolitego (Fagus sylvatica ). Bory mieszane stanowi ą du żą grup ę o lokalnym zró żnicowaniu drzewostanu (A). W ka żdym przypadku gatunkami wiod ącymi s ą: sosna zwyczajna ( Pinus sylvestris ), d ąb szypułkowy ( Quercus robur ), brzoza brodawkowata ( Betula pendula ). Wysok ą frekwencj ę wykazuje równie ż niestety d ąb czerwony ( Quercus rubra ), który osi ąga w niektórych kompleksach rozmiary pomnikowe (np. las Starok, Goik). Mniejszy udział maj ą gatunki takie jak: d ąb bezszypułkowy ( Quercus petraea ), świerk pospolity ( Picea abies ), grab pospolity (Carpinus betulus ), buk pospolity ( Fagus sylvatica ), topola osika ( Populus tremula ) oraz modrzew europejski ( Larix europaea ). Warstw ę podszytu (B) tworzy podrost drzew oraz krzewy takie jak np.: leszczyna pospolita ( Corylus avellana ), kruszyna pospolita ( Frangula alnus ), jarz ąb pospolity ( Sorbus aucuparia ). Rzadziej spotykane s ą głogi ( Crataegus ssp .) Runo (C) o umiarkowanym zwarciu 50-70%. W przypadku wysokiego udziału d ębu czerwonego w drzewostanie pokrycie warstwy C posiada obni żon ą warto ść (20-40%). Skład gatunkowy zró żnicowany - nawi ązuje do borów sosnowych oraz lasów li ściastych. Przykładowymi komponentami runa s ą: borówka czernica ( Vaccinium myrtillus ), jastrz ębiec lachenala (Hieracium lachenali ), fiołek Rivina ( Viola Riviniana ), zawilec gajowy ( Anemone nemorosa ), orlica pospolita ( Pteridium aquilinum ), nerecznica krótkoostna