Botues: Komuniteti Mysliman i Shqipërisë Zani i Naltë Revistë shkencore dhe kulturore VITI III (XVII) 2015 NR. 13 (166) Merret me shkenca islame, sociologji, filozofi, psikologji, histori, gjuhësi, letërsi, moral dhe literaturë kombëtare www.zaninalte.al Tiranë, 2015 Zani i Naltë Zani i Naltë Revistë shkencore, organ i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë Themeluar në tetor 1923, rifilluar në tetor 2012 VITI III (XVII), tetor, nëntor, dhjetor 2015, nr. 13 (166) Nën kujdesin e kryetarit të KMSH-së: H. Skender Bruçaj Drejtor: Dr. Genti Kruja Bordi editorial: Ali Zaimi Prof. dr. Ayhan Tekinesh Dr. Brikena Smajli Dr. Fahredin Ebibi Dr. Ferdinand Gjana Prof. dr. Hajri Shehu Prof. dr. Njazi Kazazi Prof. dr. Qazim Qazimi Prof. Asoc. dr. Rahim Ombashi Redaktor: Andrin Rasha Haxhi Lika Në anglisht: Dritan Hoxha Fushat: Shkencat Islame Tefsir Hadith Fikh Sociologji Filozofi Gjuhësi Letërsi Psikologji Histori Kulturë Art, etj. Realizimi grafik: Hysen Vogli Fotoja në kopertinë: Ceremonia e rihapjes së xhamisë së Plumbit, Shkodër, 16 nëntor 1990. Adresa: Komuniteti Mysliman i Shqipërisë Rr. “George W. Bush”, Nr. 50, Tiranë - Shqipëri e-mail: [email protected] www.zaninalte.al 2 Zani i Naltë Përmbajtja Studime 1. Përtej “kafazit” tredimensional..., Blerim Lazimi ........................................................................................5 2. Shqipëria: një shembull i bashkëjetesës ndërfetare në Evropë, Mons. Lucjan Avgustini, Dioqeza e Sapës............................................15 3. Omer Kajami, poeti që e bëri matematikën të rimonte, Redi Shehu ...........................................................................................21 Histori 4. Pasqyrimi i përvjetorëve të pavarësisë në shtypin fetar 1913-1944, Ma. Gazmend Leçini ...........................................................................28 5. Pikëpamjet e Abdyl bej Frashërit dhe Dr. Ibrahim Temos për reformimin e sistemit arsimor osman dhe shkollat e huaja në vilajetet shqiptare, Dr. Hasan Bello, QSA, Instituti i Historisë – Tiranë .............................43 Gjuhë 6. Mësimi i gjuhës shqipe gjatë Rilindjes Kombëtare e deri në fillimin e viteve ‘20 të shekullit të kaluar - 1 - Prof. dr. Njazi Kazazi, Universiteti i Shkodrës, “Luigj Gurakuqi” ......58 Letërsi 7. Pavarësia në shkrimet letrare të ulemave shqiptarë, Prof. dr. Hysen Matoshi, Instituti Albanologjik i Prishtinës ...............77 Filozofi 8. Çfarë do të thoshte Hipokrati? Ilir Akshija, M.D., M.Sc., Spitali Universitar “Nënë Tereza”, Erion Akshija, M.D në Farmaci .....................................................................83 3 Zani i Naltë Sociologji 9. Toleranca dhe bashkëjetesa fetare në Shqipëri gjatë viteve 1912-45 (bazuar në praktikën dhe ligjëratat e klerit), Ahmed Kalaja, Doktorant/Universiteti Europian i Tiranës ................93 10. Toleranca fetare në Vilajetin e Kosovës dhe shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë (1908-1912), Nuridin Ahmeti, Instituti Albanologjik - Prishtinë ............................104 Shkenca Komunikimi 11. Zani i naltë, një model etik dhe përgjegjësie i komunikimit fetar shqiptar, Prof. assoc.dr. Mark Marku, Universiteti i Tiranës ............................111 Personalitete 12. Hafiz Ymer Shemsedini, Me rastin e 120 vjetorit të lindjes dhe 70 vjetorit të vdekjes, Prof. dr. Musa Kraja ............................................................................118 Retrospektivë 13. Jeta e njeriut nji udhtim Fehmi Xhepa ......................................................................................123 14. E vërteta triumfoi mbi të kotën .........................................................125 15. Abstracts in English ......................................................................128 16. Rregullat e shkrimit .......................................................................136 4 Studime Përtej “kafazit” tredimensional... Blerim Lazimi Mësues i Fizikës në gjimnazin “Said Najdeni” Peshkopi Abstrakt Me sa duket, vetë matematika (bashkë me të edhe fizika) dëshmon ekzistencën e shpirtit te njeriu. Që nga lindja e saj si shkencë, ajo vazhdon të zhvillohet e pasurohet me një shkallë të lartë abstraksioni, gjë që nuk është cilësi e materies (sendeve, apo e trupit të njeriut). Kjo shkallë e lartë e të menduarit, intuitës dhe abstraksionit, shpjegohet dhe e ka shtysën te prania e elementit shpirtëror në natyrën e qenies njerëzore. Çdo pemë ka frytet e saj. Matematika është një prej fryteve të shpirtit. E më tej: “Gjeometria është shkencë. E vërteta e saj, duke arritur emrat Adl (I Drejtë) dhe Mukaddir (Përcaktues i Përsosur) të Zotit, reflekton në tërë shkëlqimin e vet në pasqyrën gjeometrike shfaqjet urtësiplote të emrit Allah. “Falënderimi i qoftë Allahut, “Të pyesin ty për shpirtin. Thuaj: Krijuesit të qiejve e tokës. Sajuesit të “Shpirti është çështje që i përket vetëm engjëjve me nga dy palë, tre palë dhe katër Zotit tim, e juve ju është dhënë fort pak palë krahë, ndërmjetësues (në mes Tij dije.”3 dhe pejgamberëve)...”1 “Thuaj: “Engjëlli i vdekjes, i cili “Mandej, Ai e formëson atë (në është caktuar për ju, ua merr shpirtërat, barkun e nënës) dhe nga ana e Vet i jep e pastaj do të ktheheni te Zoti juaj.”4 shpirt atij dhe Ai është që juve ju pajis edhe me dëgjim, me të parit e me zemër, e pak send është ajo që ju falënderoni.”2 3. Kur’an (17/85), f. 335, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, 1. Kur’an (35/1), f. 496, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, 1992. 1992. 2. Kur’an (32/9), f. 475, përkthim me 4. Kur’an (32/11), f. 475, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, 1992. 1992. 5 Studime 1. Hyrje: besimi në engjëjt tjera, edhe për krijesa si engjëjt, (melekët) ... xhindet etj. Në pjesë të tjera të Kur’anit ëto janë disa ajete termat janë më të qartë, konkretë kuranore, ku Zoti dhe të drejtpërdrejtë. “Falënderimi i Kshfaq disa të vërteta, në qoftë Allahut, Krijuesit të qiejve e tokës. të cilat njeriu vetëm mund të besojë, Sajuesit të engjëjve me nga dy palë, tre për shkak të aftësive të kufizuara që palë dhe katër palë krahë, ndërmjetësues ka për t’i perceptuar. Falë shqisave (në mes Tij dhe pejgamberëve) ...”7 dhe aftësive me të cilat është pajisur, “E sa engjëj ka që janë në qiej, e që njeriu percepton objekte e dukuri si ndërmjetësimi i tyre nuk bën dobi asgjë.”8 në Tokë edhe përtej saj. Me shtimin Nga Kur’ani informohemi edhe për e njohurive ai kërkon të njohë sa më engjëj të veçantë si Xhibrili (engjëlli shumë nga universi, me të dukshmen komunikues me pejgamberët), dhe të padukshmen e tij. “Meqë Mikaili, tetë engjëjt bartës së Arshit, për njeriun, gjërat që i di ia hapin engjëjt shkrues, engjëlli i vdekjes, derën për të ditur shumë gjëra që engjëjt e Luftës së Bedrit etj. Në një s’i di, atëherë ne jemi të detyruar t’i kapitull (sure “Xhin”) tregohet për kërkojmë ato”- thotë një dijetar islam xhindet dhe jepen disa nga cilësitë e bashkëkohor. Toka është pjesëz e tyre. Sigurisht, çfarë ka shpallur Zoti universit. Ndërkohë që planeti ynë në Librin e Qartë dhe çfarë kanë vazhdon të përjetojë gjallërinë e vet, transmetuar pejgamberi Muhamed, mund edhe të pyesim: po kjo gjithësi sa e sa pejgamberë dhe njerëz të madhështore a mundet të ketë banorët e saj? Ashtu si Toka, universi urtë, duhen besuar pa asnjë rezervë. është i përgatitur për jetën dhe për (Koha për të provuar të kundërtën t’u banuar nga qenie të vetëdijshme. ka qenë më se e mjaftueshme...) “Nga argumentet e Tij është krijimi Dëshmimi në ekzistencën e engjëjve i qiejve dhe i tokës dhe shpërndarja e është një nga gjashtë kushtet e gjallesave në të dyjat...”5 Në një tjetër besimit islam. ajet kuranor Zoti betohet: “Pra, Unë betohem në atë që e shihni! Edhe në atë 2. Diçka nga matematika që nuk e shihni!” 6 për të kuptuar më mirë. Komentuesit e Kur’anit Matematika zë një vend të theksojnë që në ajetin e veçantë ndërmjet fushave të sipërpërmendur aludohet, ndër të 7. Kur’an (35/1), f. 496, përkthim me 5. Kur’an (35/1), f. 496, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, 1992. 1992. 8. Kur’an (53/26), f. 609, përkthim me 6. Kur’an (53/26), f. 609, përkthim me komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, komentim në gjuhën shqipe, Sherif Ahmeti, 1992. 1992. 6 Studime ndryshme të dijes. Ajo zbatohet në tërë shtrirjet e saj, mund të kuptohet shkenca të ndryshme, qofshin këto vetëm në rast se mendimi i shmanget natyrore apo jo. Madje, shpesh, ajo pengesave që ngre tradita e të orienton në gjetjen e shpjegimeve menduarit njerëzor. bindëse të fenomeneve që studiohen, Hapësira matematike është në zgjidhjen e problemeve të hapësirë shumëpërmasore. larmishme teorike dhe praktike. Matematika studion hapësirat Për vetë natyrën e veçantë që ka, “zeropërmasore”, “njëpërmasore”, matematika jep koncepte e pohime “dypërmasore”, “trepërmasore”, të formuluara në trajtën e tyre të “katërpërmasore” e kështu me përgjithshme, të ngritura në shkallën radhë (të gjitha këto plotësisht të më të lartë të abstraksionit. Kjo pranueshme matematikisht). veçori e bën të nevojshme dhe të 1) Hapësira “zeropërmasore” mjaftueshme që ajo të përdoret është hapësira e përfshirë brenda edhe në formulimin e dijes mbi një pike, një hapësirë pa lëvizje, një “Hapësirën”. “botë” e ngrirë, e vdekur. Vetë pika, Njeriu, i shtyrë nga kureshtja, që përbën tërë hapësirën, është pa që buron tej natyrës fizike të përmasa. tij, është akoma në kërkim të së 2) Hapësira “njëpërmasore” vërtetës hapësinore të Universit është hapësirë që mund të mendohet dhe të popullimit të tij. Vrojtimet e të