Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Kyunam Kim Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w latach 1948-2013 Praca doktorska napisana pod kierunkiem Dr. hab. prof. UW Jana Rowińskiego Warszawa, 2015 1 Spis treści Wykaz skrótów i akronimów..................................................................................................4 Wstęp.........................................................................................................................................7 Rozdział I: Weryfikacja przydatności do analizy przedmiotu rozprawy głównych paradygmatów badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych.........................16 1.1. Główne paradygmaty badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych................16 1.1.1. Neorealizm………………………………………………………………………….....16 1.1.2. Neoliberalizm………………………………………………………………....…….....17 1.2. Zakres badań według teorii stosunków międzynarodowych……………………….....19 1.3. Analiza determinantów polityki zagranicznej……………………………………........20 1.4. Behawioryzm i geneza wzorca decyzji polityki………………………………….........22 1.5. Teoria Powiązania(Linkage Theory) Jamesa Roseau……………………………........23 1.6. Zakres badań według determinantów polityki zagranicznej………………………......24 Rozdział II: Z historii kontaktów polsko-koreańskich do 1948r.……………………….26 Rozdział III: KRL-D w polityce zagranicznej Polski……………………………………..32 3.1. Polityka zagraniczna PRL i KRL-D w okresie „zimnej wojny”………………………32 3.1.1. Polityka zagraniczna PRL i jej kierunki…………………………………………….....33 3.1.2. Polityka zagraniczna KRL-D i jej kierunki…………………………………………....36 3.2. Stosunki Polski z KRL-D w czasie „zimnej wojny” (1948-1989)…………………….39 3.2.1. Stosunki bilateralne i ich uwarunkowania na początku „zimnej wojny” i w czasie konfliktu chińsko-radzieckiego (1948-1969)………………………………………….39 3.2.2. Wzajemne relacje w latach z 70- tych i 80- tych w warunkach procesu przemian w układzie sił na arenie międzynarodowej……………………………………………....65 3.3. Polityka zagraniczna Polski i KRL-D po zakończeniu „zimnej wojny”………………82 3.3.1. Polityka zagraniczna III Rzeczpospolitej Polskiej i jej nowa tożsamość……………...84 3.3.2. Korekty w polityce zagranicznej KRL-D w nowej sytuacji na arenie międzynarodowej….88 3.4. Stosunki Polski z KRL-D po transformacji systemu ustrojowego…………………….94 3.4.1. Wzajemne stosunki po zmianach politycznych w Polsce i w Europie (lata 90-te XX wieku)….94 3.4.2. Polityka Polski wobec j Korei Północnej i wzajemne relacje na początku II dekady XXI w. Perspektywy ich wzajemnych stosunków…………………………................98 Rozdział IV: Republika Korei w polityce zagranicznej Polski…………………………104 2 4.1. Polityka zagraniczna Republiki Korei i jej kierunki w czasie „zimnej wojny”……..104 4.2. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie „zimnej wojny”……………………...109 4.3. Polityka zagraniczna Republiki Korei po „zimnej wojnie”…………………………126 4.4. Stosunki Polski z Republiką Korei w okresie postzimnowojennym………………...133 4.4.1. Proces normalizacji i nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Republiką Korei (1989-1990)……………………………………………………….133 4.4.2. Rozwój wzajemnej współpracy w różnych dziedzinach w latach 1990-2000……….140 4.4.3. Charakterystyka wzajemnych stosunków i zakres współpracy na początku XXI wieku…………………………………………………………………………...147 4.4.4. Ocena stanu wzajemnych relacji i perspektywy rozwoju stosunków w przyszłości...158 Zakończenie………………………………………………………………………………..166 Aneksy……………………………………………………………………………………...170 I. Mapy……………………………………………………………………………...............170 II. Podstawowe wskaźniki społeczno-gospodarcze Republiki Korei, KRL-D i Polski…….174 III. Handel zagraniczny i współpraca inwestycyjna………………………………...............175 IV. Wykaz najważniejszych wizyt państwowych………………………………..................182 V. Chronologia najważniejszych wydarzeń w stosunkach Polski z obu państwami koreańskimi…...185 VI. Wykaz najważniejszych umów, porozumień pomiędzy rządami Polski i obu państw koreańskich……....195 VII. Potencjały militarne obu państw koreańskich w 2012 roku………………...................197 Bibliografia………………………………………………………………………………...198 3 Wykaz skrótów i akronimów AAN – Archiwum Akt Nowych AFTAK – Koreańskie Stowarzyszenie Importów i Agentów Firm Zagranicznych (Association of Foreign Trading Agents of Korea) ALW – Armia Ludowo-Wyzwoleńcza APEC – Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Co-operation) ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of Southeast Asian Nations) ASEM – Szczyt Azja-Europa (Asia-Europe Meeting) ASPAC – Rada Azji I Pacyfiku (Asian and Pacific Council) ChRL – Chińska Republika Ludowa CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych CVID – Koncepcja całkowitego, weryfikowalnego i nieodwracalnego demontażu północnokoreańskiego program nuklearnego (Complete, Verifiable, Irreversible Dismantlement) DNZ – Dowództwo Narodów Zjednoczonych DRW – Demokratyczna Republika Wietnamu FTA – Umowa o wolnym handlu (Free Trade Agreement) GATT – Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade) GUS – Główny Urząd Statystyczny IAEA – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) IMF – Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) IO – Igrzyska Olimpijskie IOC – Międzynarodowy Komitet Olimpijski (International Olympic Committee) IPCNKR – Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowej Koalicji Parlamentarzystów na rzecz Uchodźców z Korei Północnej i Praw Człowieka (The International Parliamentarians' Coalition for North Korean Refugees and Human Rights) KAL – Koreańska Armia Ludowa KBWE – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KC – Komitet Centralny 4 KCIA –Południowokoreańska Centralna Agencja Wywiadowcza (Korea Central Intelligence Agency) KCNA – Północnokoreańska Centralna Agencja Prasowa (Korean Central News Agency) KEDO - Organizacja ds. Rozwoju Energetyki na Półwyspie Koreańskim (Korean Peninsula Energy Development Organization) KNPN – Komisja Nadzoru Państw Neutralnych KPCh – Komunistyczna Partia Chin KPZR – Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego KRL-D – Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna KRN – Krajowa Rada Narodowa KRW – won południowokoreański - środek płatniczy (South Korean Won) LWR – Reaktor chłodzony i moderowany lekką wodą (Light Water Reactor) MAEA – Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy MON – Ministerstwo Obrony Narodowej MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych MTCR – Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych (The Missile Technology Control Regime) NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) NPT – Układ o nierozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (Nuclear Non-Proliferation Treaty) NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna NSZZ – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy NZ – Narody Zjednoczone NZL – Najwyższe Zgromadzenie Ludowe OECD – Organizacja Współpracy Gspodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Co- operation and Development) ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych OSCE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Organization for Security and Co-operation in Europe) PISM – Polski Instytut Spraw Międzynarodowych PKB – Produkt Krajowy Brutto 5 PLN – złoty polski (Polish Złoty) PPK – Partia Pracy Korei PPR – Polska Partia Robotnicza PPS – Polska Partia Socjalistyczna PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RB ONZ – Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych RFN – Republika Federalna Niemiec RK – Republika Korei RP – Rzeczpospolita Polska RWPG – Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej SALT – Traktat o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (Strategic Arms Limitation Talks) SOFA – Umowa o statusie wojsk amerykańskich stacjonujących na terenie innego państwa (Status of Forces Agreement) UE – Unia Europejska (European Union) UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organizaion) USA – Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (United States of America) USAMGIK - Wojskowy Zarząd Armii Amerykańskiej w Korei (United States Army Military Government in Korea) USD – dolar amerykański (United States Dollar) USFK – Siły Zbrojne USA w Korei Południowej (United States Forces Korea) WKR – Wojskowa Komisja Rozejmcza WTO – Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) ZO ONZ – Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 6 Wstęp Stosunki międzynarodowe oznaczają stosunki państw poza ich granicami. Zawierają w sobie politykę międzynarodową oraz relacje gospodarcze, społeczne i kulturalne. Polityką zagraniczną jest działalnością polityczną rządu, która wpływa na stosunki międzynarodowe. Kształtowana jest ona przez szereg czynników, zarówno wewnętrznych (system polityczny i gospodarczy, struktura rządu, tożsamość społeczeństwa, itd.) jak i zewnętrznych (międzynarodowy system polityczny i gospodarczy, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, klęski żywiołowe, itp.). Owe czynniki oddziałują na siebie wzajemnie kształtując te relacje. Cel badania stosunków międzynarodowych polega na analizie przyczyn oraz procesów wzajemnego oddziaływania tych czynników i następnie przewidywaniu przyszłości. Stosunki międzynarodowe Polski oznaczają stosunki z innymi państwami poza jej granicami, zaś polityka zagraniczna kształtuje stosunki z innymi krajami. Oddziałują na nie czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne. Sytuacja wewnętrzna Polski, sąsiedztwa, mocarstwa i zmiany na arenie