2019 TEORIA I HISTORIA MEDIÓW AUDIOWIZUALNYCH SKRYPT DLA STUDENTÓW STACJONARNYCH DR HAB. ARKADIUSZ LEWICKI, PROF. UWR Teoria i historia mediów audiowizualnych dr hab. Arkadiusz Lewicki, prof. UWr Kurs dla studentów stacjonarnych Cele kursu: Zajęcia mają na celu zaznajomienie studentów z historią radia, kina i telewizji – z podstawowymi datami i chronologią ich rozwoju; z najważniejszymi prądami filmowymi i telewizyjnymi; z najwybitniejszymi twórcami. W trakcie ćwiczeń pojawią się także zagadnienia związane z najważniejszymi teoriami medioznawczymi, historią myśli filmoznawczej i teorią mediów audiowizualnych, w szczególności radia i telewizji. Treści kursu (30 godzin): 1. Początki mediów audiowizualnych. Socjologiczne, techniczne i naukowe podstawy wynalezienia i funkcjonowania fotografii, kinematografu i radia. 2. Początki kina w Europie. Kino popularne i awangarda (francuska). Nieme kino rosyjskie i niemieckie. 3. Nieme kino – USA. Star system. 4. Początki radia i kina dźwiękowego. 5. Amerykańskie kino klasyczne. 6. Filmowy modernizm. Włoski neorealizm i „nowe fale”. 7. Kino amerykańskie od roku 1968. 8. Kino najnowsze. 9. Postmodernizm jako system sygnifikacji w mediach audiowizualnych. 10. Przedwojenne kino polskie. Początki polskiego radia i telewizji. 11. Polskie kino, radio i telewizja lat 1945-70. 12. Polskie media współczesne. 13. Historia radia i telewizji. 14. Genealogia mediów audiowizualnych. 15. Teorie badań medioznawczych. 1 1. Początki mediów audiowizualnych. Socjologiczne, techniczne i naukowe podstawy wynalezienia i funkcjonowania fotografii, kinematografu i radia. Analiza fragmentu filmu Dracula (1992, reż. Francis Ford Coppola). WYBRANE WYNALAZKI TECHNICZNE I INNOWACJE SOCJOLOGICZNE. CHRONOLOGIA 1825 – otwarcie pierwszej linii kolejowej 1939 – telegraf Morse’a 1939 – dagerotypia – początek fotografii 1851 - pierwsza podmorska linia telegraficzna 1853 – lampa naftowa 1857 – Sheffield FC – pierwszy klub piłkarski 1863 – silnik spalinowy 1876 – telefon 1877 – fonograf 1880 – powszechny obowiązek szkolny w Wielkiej Brytanii (przestrzegany powszechnie od 1902 roku) 1880 – w Wielkiej Brytanii zaczyna obowiązywać ujednolicony czas 1885 – pierwszy samochód 1891 – wprowadzenie jednej strefy czasowej w Niemczech 1892 – wynalezienie koszykówki 1893 – prawa wyborcze białych kobiet w Nowej Zelandii 1894 - Międzynarodowy Komitet Olimpijski 1895 – wynalezienie siatkówki 1895 – pierwszy pokaz kinematografu braci Lumiere 1895 – odkrycie promieni X (Roentgena) 1896 – początki radia 1896 – pierwsze nowożytne, letnie Igrzyska Olimpijskie (Ateny) 1903 – pierwszy lot samolotu 1905 – FIFA 2 1911 – wprowadzenie jednej strefy czasowej we Francji 1913 – taśmowa produkcja samochodów (Fort T) 1913 – lodówka 1919 – pierwsze regularne linie lotnicze 1926 – pierwszy telewizor 1936 – BBC nadaje stały program telewizyjny 3 Arkadiusz Lewicki, Seks i Dziesiąta Muza. Erotyzm, relacje intymne i wzorce Genderowe w kinie przedkodeksowym (1894-1934), Wrocław 2011. [fragment rozdziału: Jak wyglądał świat, gdy pojawiło się kino]. Jak wyglądał świat, gdy pojawiło się kino? W filmie Dracula (1992) Francisa Forda Coppoli pojawia się niezwykle interesująca sekwencja, przedstawiającą pierwsze spotkanie Miny Murray (Winona Ryder) i księcia Vlada (Gary Oldman). Dracula, stojąc na londyńskiej ulicy w roku 1897, dostrzega Minę i szepcze: „Zobacz mnie”, a ta faktycznie odwraca wzrok i na krótki moment ich spojrzenia się przecinają (w dodatku w tym momencie reżyser zastosował zwolnione tempo, by jeszcze podkreślić moment, gdy dziewczyna obraca głowę w stronę mężczyzny). Mina wchodzi do apteki, na pierwszym planie pojawia się zaś młody gazeciarz, niosący plakat i donośnym głosem informujący o najważniejszym wydarzeniu dnia – ucieczce wilka z ogrodu zoologicznego – a przechodzący przez błotnistą ulicę Książę kupuje od niego, kosztującą jednego pensa, gazetę. Gdy panna Murray wychodzi ze sklepu, mężczyzna niby przypadkiem ją potrąca (gdy rusza w jej stronę, za jego plecami przez moment widzimy plakat reklamujący piwo), z wielką zręcznością łapiąc jednak w powietrzu upuszczony przez nią flakonik. Przeprasza ją uprzejmie, mówi, że właśnie przyjechał z zagranicy i nie zna miasta. Gdy zwraca się do niej z początkiem prośby, nazywając ją piękną damą, Mina nie daje mu dokończyć zdania, informuje go, że przewodnik po mieście kosztuje sześć pensów i próbuje się pożegnać. W tle widzimy gwarną ulicę wypełnioną ludźmi, wśród spacerowiczów zauważyć można mężczyznę prowadzącego rower, pojawiają się także gazowe lampy uliczne, a także kobieta z uwagą oglądająca wystawę. Wampir jest jednak dość nieustępliwy, jeszcze raz przeprasza i mówi, że chciał tylko zapytać o drogę do kinematografu – tego „cudu cywilizowanego świata”. Dziewczyna z ironią odpowiada mu, że jeżeli chce zapoznać się z kulturą, powinien odwiedzić muzeum, których w Londynie jest mnóstwo, i odchodzi. Gdy wyłania się jednak zza rogu, mijając mężczyznę, dźwigającego na sobie plansze reklamujące wystawianego w jednym z teatrów Hamleta, znów staje twarzą w twarz z Draculą. Ten twierdzi, że tak piękna i inteligentna kobieta nie powinna chodzić po ulicy bez męskiego towarzystwa. Oburzona dziewczyna pyta, czy ma poskarżyć się mężowi albo wezwać policję. Skonfundowany wieścią o mężu Książę odchodzi. Kobieta zatrzymuje go jednak, mówiąc, że była niegrzeczna. Dracula przedstawia się, a Mina 4 wydaje się wyraźnie zainteresowana wiadomością, że ma do czynienia z księciem. Razem idą ulicą, do kinematografu. Kontynuacja tej sekwencji następuje po kilku scenach prezentujących Lucy i zaniepokojonych jej stanem zdrowia adoratorów. W kolejnym ujęciu widzimy Minę i Vlada stojących wśród koedukacyjnej publiczności dość swobodnie przemieszczającej się po sali, w której wyświetlane są filmy. W tle pojawia się muzyk przygrywający na pianinie. Główni bohaterowie toczą zaś kolejny znamienny dialog. Książę, zdumiony tym, co zobaczył, twierdzi, że teraz już jest pewien, że współczesna nauka nie zna żadnych ograniczeń, kobieta zaś prycha z wyższością, twierdząc, że kinematografu nie można nazwać nauką i że w żaden sposób nie może on konkurować z odkryciami pani Curie. Wykonująca jazdę dookoła głównych postaci kamera ukazuje nam ekran z widocznymi na nim obrazami – tłumem na ulicach jakiegoś miasta, a potem pociągiem wjeżdżającym na stację. Mina stwierdza, że w ogóle nie powinna przychodzić w to miejsce i próbuje wyjść. Dracula łapie ją za ramię, rozkazującym, niskim głosem mówi, żeby się go nie bała i przyciąga ją do siebie, tak, że dłonie dziewczyny opierają się o jego tors. Książę ciągnie za sobą Minę, a ich sunącym jakby w powietrzu postaciom towarzyszy kamera i narastająca, basowa, ekstradiegetyczna muzyka. Wampir zaciąga kobietę w osłonięte zasłonami, ustronne miejsce, ona się broni i prosi, by przestał, on jednak rzuca ją na jakąś otomanę i przytrzymuje jej nadgarstki. Gdy kamera zmienia punkt widzenia, na pierwszym planie wciąż dominuje para bohaterów, w tle zaś dostrzegamy widzów oglądających filmik prezentujący obnażoną kobietę. W zbliżeniu znów ukazana zostaje twarz Miny, która z przerażeniem stwierdza, że skądś zna Księcia, ten zaś mówi, że musiał przebyć oceany czasu, by znaleźć Minę i próbuje ją (wpółomdlałą) ugryźć wyrosłymi mu właśnie wampirzymi kłami. W ostatniej chwili jednak się powstrzymuje. Na sali wybucha panika, słyszymy kobiece krzyki, widzimy ujęcie prezentujące cień wilka na jednej z zasłon; w kolejnych ujęciach przedstawione zostają: przerażone jego widokiem oczy Miny; przemykającego białego wilka; kobietę w trumnie, która zmienia się w kościotrupa; krótkie ujęcie powstającego Vlada; teatr cieni – inscenizację średniowiecznej bitwy. Murray ucieka, a gdy drogę zastępuje jej drapieżnik-albinos, pojawia się Dracula, uspokajający zwierzę kilkoma słowami w obcym języku. Oboje głaszczą śnieżnobiałe futro, ich dłonie w rękawiczkach dotykają się na chwilę, a sekwencja ta kończy się słowami mężczyzny, który mówi, że wiele można nauczyć się od bestii. Omówiona powyżej scena rodzi cały szereg pytań. Dlaczego Draculi tak bardzo zależało, by Mina na niego spojrzała? Dlaczego Coppola spowolnił ujęcie ukazujące odwracającą się 5 dziewczynę? Dlaczego chodzi ona sama po ulicy i dlaczego tak nerwowo reaguje na zaczepkę Księcia? Jakie znaczenie ma gazeciarz, reklama piwa, kobieta patrząca na sklepową wystawę, człowiek-słup ogłoszeniowy, mężczyzna z rowerem, gazowe latarnie – czyli wszystkie drugoplanowe elementy londyńskiej ulicy? I dlaczego tyle na niej błota? I czy wygodnie było Minie chodzić po niej w takiej sukni? I czy aby na pewno Londyn końca dziewiętnastego wieku tak wyglądał? Od kiedy zaczęto sprzedawać przewodniki po miastach i co oznaczało ich pojawienie się? Dlaczego Książę chodzi pieszo i wśród tłumu (po części najwyraźniej proletariackiego)? I dlaczego Mina tak zaintrygowana była tytułem, który Vlad wymienił podczas przedstawiania się? Jak nazywano miejsce, gdzie pokazywano kinematograf? Dlaczego Mina wyraża się o kinie w tak pogardliwy sposób? I dlaczego porównuje go do odkryć Marii Curie- Skłodowskiej właśnie? Dlaczego widzowie stoją podczas oglądania filmów? Dlaczego widownia jest koedukacyjna i co to oznacza? Dlaczego Coppola wybrał właśnie takie, a nie inne fragmenty starych (czy też imitujących stare) filmów? Dlaczego właśnie tłum na ulicach i pociąg? Czemu Dracula tak mocno obejmuje Minę? I dlaczego dziewczyna opiera swoje pięści na jego torsie? Dlaczego nie krzyczy głośniej, przecież wokół jest mnóstwo ludzi? Dlaczego ma właśnie w tym momencie reinkarnacyjny przebłysk? Czemu Vlad musiał kroczyć po oceanach