ग्राम सामाजिक पजिवर्तनप्रजर्ष्ठान व वन जवभाग याां楍या सांयुक्र् प्रयत्नार्ून ग्रामसामाजिक पजिवर्तन अजभयाांनाची (Village Social Transformation Mission ) िा煍यामध्ये अांमलबिावाणी किणेबाबर्. महािाष्र शासन महसूल व वन जवभाग शासन पजिपत्रक क्रमाांक :- सावजव-2019/प्र.क्र.44/फ-११ मादाम कामा मागत, हुर्ात्मा िािगु셁 चौक, मांत्रालय, मुांबई - ४00 032. जदनाांक :1 3 मे, 2019. सांदभत :- शासन जनणतय, ग्राम जवकास जवभाग क्रां. ग्रासाप- 2017/ प्र. क्र. 56 / यो -3 जदनाांक 25 सप्टेंबि 2017. प्रस्र्ावना : - िा煍यार्ील वनक्षेत्र व वृक्षा楍छादन भौगोजलक क्षेत्रा楍या 20 टक्केव셂न 33 टक्केपयंर् नेण्यासाठी हजिर् महािाष्र प्रकल्प िाबजवण्यार् येर् हहे. सन 2017 र्े 2019 या 3 वर्षा楍या कालावधीर्50 कोटी वृक्षािोपण कायतक्रमाची अांमलबिावणी सु셂 हहे. सन 2019 मध्येजद. 1 िुलै 2019 र्े 30 सप्टेंबि 2019 या 3 मजह नयाां楍या कालावधीर्33 कोटी वृक्ष लागवडीचे उजिष्ट जनजचर् किण्यार् हले हहे. िा煍यार्ील वनक्षेत्र 33 टक्के पयंर् नेण्यासाठी दिवर्षी मोठ्या प्रमाणार् वृक्ष लागवड व सांगोपन कायतक्रम सु셂 ठेवावा लागेल. वृक्ष लागवड व सांगोपन कायतक्रमार् िा煍य व केंद्र शासनाचे जवभाग, ग्रामपांचायर् हजणतर्ि सामाजिक टटक याांना सामावून टेण्यार् हले हहे. जवजवध माध्यमार्ून हजण पयायाां्ािे िास्र्ीर् िास्र् क्षेत्र वृक्षा楍छादानाााली हणण्याचा शासनाचा प्रयत्न हहे. ग्राम जवकास जवभागा楍या सांदभाधीन शासन जनणतयार्ील र्िर्ुदीनुसाि ग्रामीण भागाांमध्ये मूलभूर् सुजवधा जनमाण किण्याबिोबिच शाश्वर् जवकासा्ािे गावे सक्षम बनजवण्यासाठी “ग्रामसामाजिक पजिवर्तन अजभयानाची” अांमलबिावणी ग्रामीण सामाजिक पजि वर्तन प्रजर्ष्ठान या कांपनी अजध जनयम -2013 楍या कलम - 8 अांर्गतर् गठीर् सांस्थे楍या माध्यमार्ून किण्यार् येर् हहे. सदि अजभयाना楍या जनयामक मांडााचे अध्यक्ष मा. मुख्यमांत्री हहेर्. त्यासाठी सांबांजधर् जिल्हाजध कािी याां楍या अध्यक्षर्ेााली “जिल्हा अजभयान पजिर्षद” स्थापन किण्यार् हली हहे. र्सेच, “ग्रामीण सामाजिक पजि वर्तन प्रजर्ष्ठाना्ािे” जनवडलेल्या गावाांचा सव車जगण जवकास किण्यासाठी िा煍यार्ील ाािगी हजण सावतिजनक कांपनया र्सेच जवत्तीय सांस्था याां楍या कांपनी सामाजिक दाजयत्वा楍या माध्यमार्ूनCSR) ( हजण िा煍य व केंद्र शासना楍या जवजवध कायतक्रमाां楍या व जनधी楍या कृर्ी सांगमार्ून जनधी उपल녍धर्र्ा किावयाची हहे. ग्राम सामाजिक पजिवर्ंन अजभयानासाठी हव्यक र्े जनदेशक (indicator) हजण जिल्हा स्वयांमूल्यमापन कायतपद्धर्ीDirect ( Self Assessment) जनजचर् किण्यार् हली हहे. प्रत्येक गावामध्ये “ग्राम पजिवर्तक ” ( Rural fellows) याांचीफाउांडेशन माफतर् जनयुक्र्ी किण्यार् हली हहे. सदि अजभयानार्गंर् जनवडलेल्या ग्रामपांचायर्ी व सांल्न गावाांमध्ये ग्राम सामाजिक पजिवर्तन फाउांडेशन व वन जवभाग याां楍या सांयुक्र् प्रयत्नार्ून“ ग्रामसामाजिक पजिवर्तन अजभयानार्गंर्” जवजवध जनदेशकाांची हजण शासना楍या वैय्क्र्क लाभ देणाऱ्या योिनाांची अांमलबिावणी किण्याची बाब शासना楍या जवचािाधीन होर्ी. शासन पजिपत्रक क्रमाांकः सावजव-2019/प्र.क्र.44/फ-११ शासन पजिपत्रक :- प्रस्र्ावनेर् नमूद केलेली प्राश्वतभूमी जवचाािार् टेऊन ग्राम सामाजिक पजिवर्तन अजभयानार्गंर् वन जवभाग हजण “ग्राम सामाजिक पजिवर्तन प्रजर्ष्ठान” याां楍या एकजत्रर् प्रयत्नार्ून अजभयानार्ील समाजवष्ठ ग्राम पांचायर्ी ााली अांर्भूतर् टटक हजण शासना楍या वैय्क्र्क लाभ देणाऱ्या योिना कायत्नवर् किण्यास या पजिपत्रका्ािे काजवण्यार् येर् हहे. 1) पयाविण व िैवजवजवधर्ा :- सन 2019 मधील 33 कोटी वृक्ष लागवड कायतक्रमार्गंर् प्रत्येक ग्रामपांचायर्ीस 3200 झाडाां楍या लागवडीचे उजिष्ट देण्यार् हले हहे. “ग्राम सामाजिक पजिवर्तन प्रजर्ष्ठान” माफतर् प्रत्येक ग्राम पांचायर्ीमध्ये जकमान 10,000 झाडाांची लागवड व सांगोपन 3 वर्षामध्ये किण्याचे जनयोिन हहे. वृक्ष लागवड व सांगोपन या अांर्गंर् ओजि टॅगगगसह स् ाथ जनजचर्ी , िोपाांची उपल녍धर्ा, वृक्ष लागवडीसाठी ाड्डे र्याि किणे,2 कोटी, 4 कोटी हजण 13 कोटी वृक्ष लागवड कायतक्रमाांर्गतर्लावलेल्या झाडाांचे जिवांर् िाहण्याचे प्रमाणाची माजहर्ी वन जवभागा楍या सांकेर् स्थाावि अपलोड किणे, त. कामेवन जवभाग व प्रजर्ष्ठान याांनीसांयुक्र्जि त्या किावीर्. वृक्ष लागवडीचे जनयोिन व अांमलबिावणी किर् असर्ाना स्थाजनक वृक्षाांची ( Indigenous Trees) व चािा देणाऱ्या वृक्ष लागवडीस प्राधानय द्यावे. त्याचप्रमाणे वनालगर्楍या गावाांमध्ये सांयुक्र् वन व्यवस्थापन सजमत्या (Joint Forest Management Committees) , तको ्व्हलेि सजमत्या ( Eco Village Committees) स्थापन किण्यार् हल्या हहेर्. या सवत सजमत्या काया्नवर् किण्यार् याव्यार् व त्याां楍या जनयजमर् बैठका हयोजिर् क셂न कायतवृत्त प्रजसद्ध क셂न कामाांची अांमलबिावणी क셂न त्याचे अजभलेा ग्रामपांचायर् स्र्िाविठेवावेर्. त्याबिोबिच प्रत्येक ग्रामपांचायर् स्र्िावििैवजवजवधर्ा व्यवस्थापन सजमत्या (Bio-Diversity Management Committees) र्याि केल्या असून त्याां楍यामाफतर् लोक िैवजवजवधर्ा नⴂदणी ( Peoples’ Biodiversity Register) र्याि क셂न त्यामध्ये गावार्ील प्राणी हजण वनस्पर्ी याां楍या िैवजवजवधर्ेची माजहर्ी सांकजलर् किणे अपेजक्षर् हहे. या सवत सजमत्याां楍या सदस्याांना प्रजशक्षण व क्षमर्ा बाकटीकिणा्ािे त्याांना जदलेल्या िबाबदाऱ्या पाि पाडण्यासाठी प्रोत्साजहर् किावे. सदि सजमत्याां楍याबैठकीस ग्राम पजिवर्तक व प्रजर्ष्ठान अांर्गतर्ल्हा जनयुक्र्जि समनवयक याांना जवशेर्ष जनमांजत्रर्म्हणून सहभागीकिावे. 2) कृर्षी : - िा煍यामध्ये कृ र्षी वाजनकी योिना (Agro Forestry Scheme) लहान हजण जसमाांर्क शेर्कऱ्याां楍या शेर्ावि एमिी-निेगामाफतर् सु셁 किण्यासाठी शासन जनणतय, िोिगाि हमी योिना क्रां. मग्रािो- 2016/प्र.क्र.61/मग्रािो-1 जद. 12 एजप्रल, 2018 अनवये हदेश जनगतजमर् किण्यार् हले हहेर्. योिनेची अांमलबिावणी सामाजिक वनीकिण जवभागामाफतर् केली िार् हहे. ग्राम पजिवर्तक हजण सामाजिक वनीकिण जवभागाचे स्थाजनक अजधकािी याांनी एकमेकाां楍या सहकायाने व सहाय्याने या योिनेची अांमलबिावणी किावी. त्यार्ून मोठे क्षेत्र वनशेर्ी ााली हणून शेर्कऱ्याांना प्रजक्रया व पणन यासाठी मदर् किावी. 3) िलयुक्र् वािजश अजभयान/ मृद व िलसांधािण कामे : - अजभयानाााली जनवडलेल्या गावाांमध्ये उपल녍ध वनक्षेत्रार् िलयुक्र्वाि जश अजभ याना अांर्गतर् मृद व िलसांधािणाची कामे मोठ्या सांख्येने हार्ी टेण्यार् यावीर्. त्याबिोबिच िलयुक्र् जशवाि अजभयानास वनयुक्र् वािजश कायतक्रमाची िोड देऊन मृद व िलसांधािण कामाां楍या जठकाणी वृक्षािोपण हजण सांगोपनाचा धडक कायतक्रम टेण्यार् यावा.िेणेक셂न मृद व िलसांधािणाची कामे अजध क जट काऊ होर्ील हजण त्यार्ून कायमस्व셂पी भौजर्क मत्ता(Permanent Physical Asset) जनमाण होण्यास मदर् होईल. पृष्ठ 5 पैकी 2 शासन पजिपत्रक क्रमाांकः सावजव-2019/प्र.क्र.44/फ-११ 4) जशक्षण : - पयाविण सांिक्षण हजण सांवधतनासाठी “िाष्रीय हजिर् सेना” स्थाजपर् किण्यार् हली असून त्या अांर्गतर् िवापास 8800 शाााांमध्ये तको-क्लब स्थापन किण्यार् हले हहेर्. याना अजभ अांर्गतर् समाजवष्ट गावाांर्ील अशा शाााांमधील मुलाांची योिने楍या उजिष्टानुसाि मदर् जमाण्यासाठी त्याांना उद्युक्र्किण्यार् यावे. र्सेच, 8 वीव त्यानांर्ि楍या वगार्ील मुलाांची “ महािाष्रहजिर् सेनेमध्ये” सदस्य नⴂदणी क셂न वृक्ष लागवड व सांगोपन व तर्ि अनुर्षाांजगक कामासाठी त्याांची मदर् टेण्यार् यावी. ग्राम सामाजिक पजिवर्तन अजभयाांना मधील सवत शााामध्ये तको-क्लबची स्थापना किण्यासाठी सांबांजधर् शााेचे मुख्याध्यापक, क्षकजश व शााा व्यवस्थापन सजमर्ीची मदर् घ्यावी. 5) कौशल्य जवकास हजण उपजिजवका ( Skilling and Livelihood ) : - वनालगर्楍या गावार्ील ग्रामस्थाांचे वनाविील अवलांजबत्व कमी किण्यासाठी व त्याबिोबिच र्ेथील वनाचे सांिक्षण व सांवधतन किण्यासाठी त्याांना प्रोत्साजहर् किण्या楍या उिेशाने शा.